ਮਾਤਾ ਸਾਹਿਬ ਕੌਰ (1 ਨਵੰਬਰ ਨੂੰ ਜਨਮ ਦਿਵਸ 'ਤੇ ਵਿਸ਼ੇਸ਼)

ਮਾਤਾ ਸਾਹਿਬ ਕੌਰ ਜੀ 

ਜਿਸ ਵਕਤ ਖੰਡੇ ਬਾਟੇ ਦਾ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਛਕਾ ਕੇ ਪੰਜ ਪਿਆਰੇ ਸੰਗਤਾਂ ਨੂੰ ਸਿੱਖਿਆ ਦੇਣ ਸਮੇਂ ਇਹ ਬਚਨ ਜ਼ਰੂਰ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਅੱਜ ਤੋਂ ਤੁਹਾਡਾ ਪਿਤਾ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਅਤੇ ਮਾਂ ਮਾਤਾ ਸਾਹਿਬ ਕੌਰ ਜੀ ਹਨ। ਇਸ ਖਾਲਸੇ ਦੀ ਮਾਤਾ ਸਾਹਿਬ ਕੌਰ ਜੀ ਦਾ ਜਨਮ ਮਹਾਨਕੋਸ਼ ਦੇ ਕਰਤਾ ਭਾਈ ਕਾਨ੍ਹ ਸਿੰਘ ਨਾਭਾ, ਪੰਨਾ 178 ਅਨੁਸਾਰ ਪਿਤਾ ਭਾਈ ਰਾਮੂ ਜੀ ਬਸੀ ਦੇ ਘਰ ਮਾਤਾ ਜਸਦੇਈ ਦੀ ਕੁੱਖ ਤੋਂ ਦਿਨ ਬੁੱਧਵਾਰ 5 ਨਵੰਬਰ 1681 ਈ: ਨੂੰ ਪਿੰਡ ਰੋਹਤਾਸ ਵਿਖੇ ਹੋਇਆ। ਪਹਿਲਾ ਨਾਂਅ ਮਾਪਿਆਂ ਨੇ ਸਾਹਿਬ ਦੇਵਾਂ ਧਰਿਆ। ਰੋਹਤਾਸ ਨਗਰ ਦੀ ਧਰਤੀ ਮਹਿਕ ਪਈ, ਦਿਬ ਸ਼ਕਤੀ ਵਾਲੀ ਅਬੋਧ ਕੰਨਿਆ ਦਾ ਜਲਾਲ ਝੱਲਿਆ ਨਹੀਂ ਸੀ ਜਾਂਦਾ। ਭਾਈ ਰਾਮੂ ਜੀ ਮਿਠਬੋਲੜੇ ਸੱਜਣ ਪੁਰਸ਼ ਸਨ। ਆਪ ਨੂੰ ਪੁੱਤਰਾਂ ਵਾਂਗ ਵਧਾਈਆਂ ਦਿੱਤੀਆਂ।

ਕੁਝ ਸਮਾਂ ਪਾ ਕੇ ਆਪ ਦੇ ਘਰ ਇਕ ਪੁੱਤਰ ਨੇ ਵੀ ਜਨਮ ਲਿਆ, ਜਿਸ ਦਾ ਨਾਂਅ ਸਾਹਿਬ ਚੰਦ ਰੱਖਿਆ। ਇਹ ਸਾਰਾ ਪਰਿਵਾਰ 1700 ਈ: ਵਿਚ ਕਲਗੀਧਰ ਜੀ ਦੇ ਦਰਸ਼ਨਾਂ ਲਈ ਸ੍ਰੀ ਅਨੰਦਪੁਰ ਸਾਹਿਬ ਪੁੱਜਾ। ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਮਾਤਾ ਸਾਹਿਬ ਦੇਵਾ ਜੀ ਨੇ ਆਪਣੇ ਮਾਤਾ-ਪਿਤਾ ਤੇ ਭਰਾ ਨਾਲ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਤੋਂ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਦਾਤ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੀ। ਮਾਤਾ ਜੀ ਦੇ ਵਿਆਹ ਬਾਰੇ ਰਾਮੂ ਜੀ (ਸ: ਰਾਵ ਸਿੰਘ), ਮਾਤਾ ਜਸਦੇਈ (ਜਸਦੇਵ ਕੌਰ), ਮਾਤਾ ਸਾਹਿਬ ਦੇਵਾਂ (ਮਾਤਾ ਸਾਹਿਬ ਕੌਰ), ਸਾਹਿਬ ਚੰਦ (ਸਾਹਿਬ ਸਿੰਘ) ਦੀ ਬੇਨਤੀ ਪ੍ਰਵਾਨ ਹੋਈ। ਸਾਰੇ ਪਾਸੇ ਖੁਸ਼ੀਆਂ ਛਾ ਗਈਆਂ। ਚਾਰੇ ਪਾਸੇ ਰੌਣਕ ਹੋ ਗਈ। ਕਵੀ ਇਨ੍ਹਾਂ ਖੇੜਿਆਂ ਦੀ ਰੌਣਕ ਬਾਰੇ ਇਉਂ ਲਿਖਦਾ ਹੈ-

ਹਰ ਚੀਜ਼ ਪੇ ਬਹਾਰ ਥੀ ਹਰ ਸ਼ੈ ਪੇ ਹੁਸਨ, ਦੁਨੀਆ ਜਵਾਨ ਥੀ, ਮੇਰੇ ਅਹਿਦੇ ਸ਼ਬਾਬ ਮੇਂ।

ਦਸਮੇਸ਼ ਗੁਰੂ ਜੀ ਦੀਆਂ ਪਹਿਲਾਂ ਦੋ ਸ਼ਾਦੀਆਂ ਮਾਤਾ ਜੀਤੋ ਜੀ ਨਾਲ 21 ਜੂਨ, 1677 ਈ: ਨੂੰ ਨਵੇਂ ਵਸਾਏ ਗੁਰੂ ਕੇ ਲਾਹੌਰ ਅਤੇ ਦੂਜੀ ਸ਼ਾਦੀ ਬਜਵਾੜਾ ਕਲਾਂ ਦੇ ਵਸਨੀਕ ਪਿਤਾ ਭਾਈ ਰਾਮਸ਼ਰਨ ਉਮਰਾਵ ਤੇ ਮਾਤਾ ਸ਼ਿਵ ਦੇਵੀ ਦੀ ਸਪੁੱਤਰੀ ਮਾਤਾ ਸੁੰਦਰੀ ਜੀ ਨਾਲ ਹੋਈ ਅਤੇ ਤੀਜੀ ਸ਼ਾਦੀ ਮਾਤਾ ਸਾਹਿਬ ਕੌਰ ਜੀ ਨਾਲ ਸ੍ਰੀ ਅਨੰਦਪੁਰ ਸਾਹਿਬ ਵਿਖੇ 18 ਵੈਸਾਖ 1757 ਬਿ: (19 ਅਪ੍ਰੈਲ 1700 ਈ:) ਦਿਨ ਸੋਮਵਾਰ ਨੂੰ ਕੀਤੀ ਗਈ। ਸ਼ਾਦੀ ਹੋਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਦਸਮੇਸ਼ ਪਿਤਾ ਜੀ ਦੇ ਹੁਕਮ ਅਨੁਸਾਰ ਮਾਤਾ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਨੇ ਸਾਰੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਦੇ ਪਵਿੱਤਰ ਚਰਨਾਂ ਵਿਚ ਧਿਆਨ ਜੋੜ ਕੇ ਕੁਆਰੇ ਡੋਲੇ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿਚ ਗੁਜ਼ਾਰੀ। ਜੇਕਰ ਮਾਤਾ ਜੀ ਦੇ ਮਨ ਵਿਚ ਇਕ ਪੁੱਤਰ ਦੀ ਇੱਛਾ ਆਈ ਤਾਂ ਜਾਣੀ-ਜਾਣ ਅੰਤਰਯਾਮੀ ਪ੍ਰੀਤਮ ਜੀ ਨੇ ਸਮੁੱਚੇ ਖਾਲਸਾ ਪੰਥ ਨੂੰ ਮਾਤਾ ਜੀ ਦੀ ਝੋਲੀ ਵਿਚ ਪਾ ਕੇ ਖਾਲਸੇ ਦੀ ਮਾਂ ਹੋਣ ਦਾ ਉੱਚਾ ਰੁਤਬਾ ਬਖਸ਼ਿਆ।

ਸ੍ਰੀ ਅਨੰਦਪੁਰ ਸਾਹਿਬ ਛੱਡਣ ਸਮੇਂ 20 ਦਸੰਬਰ 1704 ਤੋਂ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਦੇ 7 ਅਕਤੂਬਰ, 1708 ਈ: ਦਾ ਬੜਾ ਕਠਿਨ ਅਤੇ ਦੁਖਦਾਈ ਸਮਾਂ ਮਾਤਾ ਸਾਹਿਬ ਕੌਰ ਜੀ ਨੇ ਅੱਖੀਂ ਦੇਖਿਆ ਅਤੇ ਆਪ ਜੀ ਪੰਥ ਗੁਰਦੇਵ ਮਾਤਾ ਸੁੰਦਰ ਕੌਰ ਜੀ ਨਾਲ ਅਡੋਲ ਅਤੇ ਹਮੇਸ਼ਾ ਹੀ ਚੜ੍ਹਦੀ ਕਲਾ ਵਿਚ ਰਹੇ। ਪਰਿਵਾਰ ਵਿਛੋੜੇ ਸਮੇਂ ਆਪ ਜੀ, ਮਾਤਾ ਸੁੰਦਰੀ ਜੀ, ਦੋਵੇਂ ਮਾਤਾਵਾਂ, ਦੋ ਸੇਵਕਣਾਂ, ਬੀਬੀ ਭਾਗ ਕੌਰ, ਬੀਬੀ ਹਰਦਾਸ ਕੌਰ, ਦੋ ਸਿੰਘ ਭਾਈ ਜਵਾਹਰ ਸਿੰਘ, ਭਾਈ ਧੰਨਾ ਸਿੰਘ, ਆਪ ਦੇ ਛੋਟੇ ਭਰਾ ਭਾਈ ਸਾਹਿਬ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਸ਼ਹੀਦ ਭਾਈ ਮਨੀ ਸਿੰਘ ਜੀ ਨਾਲ ਦਿੱਲੀ ਜਾ ਕੇ ਰਿਹਾਇਸ਼ ਕੀਤੀ। ਇਥੋਂ ਹੀ ਦੋਵੇਂ ਮਾਤਾਵਾਂ ਭਾਈ ਮਨੀ ਸਿੰਘ ਨਾਲ ਤਖ਼ਤ ਸ੍ਰੀ ਦਮਦਮਾ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਵਿਖੇ ਸਰਬੰਸਦਾਨੀ ਕੋਲ ਫਰਵਰੀ 1706 ਨੂੰ ਦਰਸ਼ਨਾਂ ਲਈ ਪੁੱਜੀਆਂ। ਚਾਰੇ ਸਾਹਿਬਜ਼ਾਦਿਆਂ ਬਾਰੇ ਜਿਸ ਸਮੇਂ ਮਾਤਾਵਾਂ ਨੇ ਪੁੱਛਿਆ ਤਾਂ ਕਲਗੀਧਰ ਜੀ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਸ਼ੋਕ ਨਵਿਰਤ ਕਰਨ ਲਈ ਖਾਲਸੇ ਵੱਲ ਇਸ਼ਾਰਾ ਕਰਕੇ ਇਉਂ ਆਪਣੇ ਪਵਿੱਤਰ ਮੁਖਾਰਬਿੰਦ ਤੋਂ ਉਚਾਰਿਆ-

ਇਨ ਪੁਤਰਨ ਕੇ ਸੀਸ ਪਰ ਵਾਰ ਦੀਏ ਸੁਤ ਚਾਰ। ਚਾਰ ਮੂਏ ਤੋ ਕਿਆ ਹੂਆ ਜੀਵਤ ਕਈ ਹਜ਼ਾਰ।

ਕੁਝ ਸਮਾਂ ਸੇਵਾ ਅਤੇ ਦਰਸ਼ਨ ਕਰਕੇ ਦੋਵੇਂ ਮਾਤਾਵਾਂ ਦਿੱਲੀ ਆ ਗਈਆਂ। ਜਿਸ ਸਮੇਂ ਕਲਗੀਧਰ ਜੀ ਨੇ ਮੋਤੀ ਸ਼ਾਹ ਦੇ ਬਾਗ 'ਚ ਚਰਨ ਪਾਏ ਤਾਂ ਇਥੋਂ ਫਿਰ ਦੱਖਣ ਦੇਸ਼ ਜਾਣ ਸਮੇਂ ਮਾਤਾ ਸਾਹਿਬ ਕੌਰ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਦੇ ਨਾਲ ਹੀ ਗਏ। ਦਸਮੇਸ਼ ਪਿਤਾ ਜੀ ਨੇ ਮਾਤਾ ਜੀ ਦੀ ਰਿਹਾਇਸ਼ ਲਈ ਉਚੇਚਾ ਪ੍ਰਬੰਧ ਕੀਤਾ। ਸੱਚਖੰਡ ਸ੍ਰੀ ਹਜ਼ੂਰ ਸਾਹਿਬ 8-9 ਮਹੀਨੇ ਮਾਤਾ ਜੀ ਕਲਗੀਧਰ ਜੀ ਦੀ ਸੇਵਾ ਵਿਚ ਰਹਿ ਕੇ ਲੰਗਰ ਤਿਆਰ ਕਰਕੇ ਛਕਾਉਂਦੇ ਰਹੇ। ਜਿਸ ਸਮੇਂ ਮਾਤਾ ਜੀ ਦਿੱਲੀ ਰਵਾਨਾ ਹੋਏ ਤਾਂ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਮਾਤਾ ਜੀ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਕਮਰਕਸੇ ਦੇ ਪੰਜ ਸ਼ਸਤਰ ਦੇ ਕੇ ਵਿਦਾ ਕੀਤਾ। ਦਿੱਲੀ ਜਿਥੇ ਕਿ ਅੱਜਕਲ੍ਹ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਮਾਤਾ ਸੁੰਦਰੀ ਜੀ ਸੁਸ਼ੋਭਿਤ ਹੈ, ਇਥੇ ਆਪ ਸ਼ਸਤਰਾਂ ਦੀ ਸੇਵਾ ਕਰਦੇ ਰਹੇ। ਨਿਤਨੇਮ ਤੇ ਸ਼ਸਤਰਾਂ ਦੇ ਦਰਸ਼ਨ ਕਰਕੇ ਮਾਤਾ ਜੀ ਲੰਗਰ ਛਕਦੇ ਸਨ। ਆਪ ਜੀ ਇਥੇ ਹੀ ਦਿੱਲੀ ਵਿਚ ਮਾਤਾ ਸੁੰਦਰ ਕੌਰ ਜੀ ਨੂੰ ਪੰਜ ਸ਼ਸਤਰ ਸੰਭਾਲ ਕੇ 15 ਅਕਤੂਬਰ, 1731 ਈ: ਦਿਨ ਸ਼ੁੱਕਰਵਾਰ ਨੂੰ ਪ੍ਰਭੂ ਚਰਨਾਂ ਵਿਚ ਲੀਨ ਹੋ ਗਏ। ਸ੍ਰੀ ਕਲਗੀਧਰ ਜੀ ਦੇ ਜੋਤੀ ਜੋਤਿ ਸਮਾਉਣ ਮਗਰੋਂ ਮਾਤਾ ਸਾਹਿਬ ਕੌਰ ਜੀ ਨੇ ਸੰਗਤਾਂ ਪ੍ਰਤੀ ਹੁਕਮਨਾਮੇ ਜਾਰੀ ਕੀਤੇ, ਸੰਗਤ ਅਤੇ ਪੰਗਤ ਦੀ ਪ੍ਰਥਾ ਨੂੰ ਚਾਲੂ ਰੱਖ ਕੇ 22 ਸਾਲ 9 ਮਹੀਨੇ 15 ਦਿਨ ਜੀਵਤ ਰਹਿ ਕੇ ਖਾਲਸਾ ਪੰਥ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਕੀਤੀ। ਆਪ ਜੀ ਦੀ ਪਾਵਨ ਯਾਦ ਵਿਚ ਨਾਂਦੇੜ ਵਿਚ ਹੀਰਾ ਘਾਟ ਦੇ ਕੋਲ, ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਮਾਤਾ ਸਾਹਿਬ ਕੌਰ ਅਤੇ ਤਖ਼ਤ ਸ੍ਰੀ ਦਮਦਮਾ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਤੇ ਦਿੱਲੀ ਵਿਖੇ ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਸੁਸ਼ੋਭਿਤ ਹਨ। ਮਾਤਾ ਸਾਹਿਬ ਕੌਰ ਜੀ ਦੇ ਗੌਰਵਮਈ ਇਤਿਹਾਸ ਤੋਂ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਜੀਵਨ ਉਦੇਸ਼ ਤੋਂ ਪ੍ਰੇਰਨਾ ਲੈ ਕੇ ਗੁਰਮਤਿ ਵਿਚਾਰਾਂ ਦੇ ਧਾਰਨੀ ਬਣ ਕੇ ਆਪਣਾ ਜੀਵਨ ਸਫਲਾ ਬਣਾਈਏ।

ਰਣਧੀਰ ਸਿੰਘ ਸੰਭਲ

-ਮੋਬਾ: 99158-80027

ਪੋਸਟ ਕਰਤਾ: ਗੁਰਸ਼ਾਮ ਸਿੰਘ ਚੀਮਾ

Post Comment

ਸਿੱਖ ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਵਿੱਦਿਆ ਅਤੇ ਗੁਰਮਤਿ ਵੱਲ ਮੋੜਨ ਦੀ ਲੋੜ

ਵਿੱਦਿਆ ਅਤੇ ਗਿਆਨ ਦੇ ਲੰਗਰ ਨੂੰ ਪਹਿਲ ਦੇਣੀ ਪਵੇਗੀ। ਇਹ ਮੁਹਿੰਮ ਪੰਜਾਬ ਵਿਚੋਂ ਹੀ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤੀ ਜਾਵੇ, ਕਿਉਂਕਿ ਪੰਜਾਬ ਸਿੱਖੀ ਦਾ ਘਰ ਹੈ ਅਤੇ ਸੰਸਾਰ ਦੇ ਸਿੱਖਾਂ ਦੀ ਬਹੁਗਿਣਤੀ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਪਿੰਡਾਂ ਵਿਚ ਰਹਿੰਦੀ ਹੈ।

ਦੇਸ਼ ਦਾ ਕੋਈ ਵੀ ਅਜਿਹਾ ਕੋਨਾ ਨਹੀਂ ਜਾਂ ਸੰਸਾਰ ਦਾ ਕੋਈ ਅਜਿਹਾ ਦੇਸ਼ ਨਹੀਂ, ਜਿਥੇ ਗੁਰੂ ਦੇ ਸਿੱਖ ਨਾ ਪਹੁੰਚੇ ਹੋਣ। ਹਰ ਥਾਂ ਆਪਣੀ ਮਿਹਨਤ ਨਾਲ ਚੜ੍ਹਦੀ ਕਲਾ ਵਿਚ ਰਹਿੰਦਿਆਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਜੀਵਨ ਦੇ ਸੁਖ ਸਾਧਨ ਜੁਟਾਏ ਹਨ। ਇਸ ਤੱਥ ਨੂੰ ਸਾਰੇ ਦੇਸ਼-ਵਾਸੀ ਕਬੂਲਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਸਬੰਧੀ ਮੈਨੂੰ ਇਕ ਪੁਰਾਣੀ ਘਟਨਾ ਯਾਦ ਆਉਂਦੀ ਹੈ। ਅੱਧੀ ਸਦੀ ਤੋਂ ਵੀ ਵੱਧ ਸਮਾਂ ਹੋ ਗਿਆ ਹੈ। ਅੱਜ ਤੋਂ ਅੱਧੀ ਸਦੀ ਪਹਿਲਾਂ ਦਾ ਕਿੱਸਾ ਹੈ। ਮੈਂ ਉਦੋਂ ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਸਾਂ। ਇਕ ਸਰਬਭਾਰਤ ਵਾਦ-ਵਿਵਾਦ ਪ੍ਰਤੀਯੋਗਤਾ ਬਿਹਾਰ ਦੇ ਸ਼ਹਿਰ ਸਬੋਰ ਵਿਖੇ ਹੋਈ ਸੀ। ਇਥੇ ਭਾਰਤ ਵਿਚ ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਬਣਿਆ ਖੇਤੀ ਕਾਲਜ ਹੈ। ਪਗੜੀਧਾਰੀ ਬੋਲਣ ਤੇ ਸੁਣਨ ਵਾਲਿਆਂ ਵਿਚ ਮੈਂ ਇਕ ਹੀ ਸਾਂ। ਮੇਰੇ ਬੋਲਣ ਦੀ ਵਾਰੀ ਵੀ ਸਭ ਤੋਂ ਅਖੀਰ ਵਿਚ ਸੀ। ਅਖੀਰ ਵਿਚ ਬੋਲਣ ਵਾਲੇ ਬੁਲਾਰੇ ਨੂੰ ਘੱਟ ਹੀ ਸੁਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਅਚੰਭਾ ਹੀ ਸਮਝੋ, ਮੇਰਾ ਪਹਿਲਾ ਇਨਾਮ ਆ ਗਿਆ। ਸਮਾਗਮ ਪਿੱਛੋਂ ਚਾਹ-ਪਾਣੀ ਸਮੇਂ ਸਮਾਗਮ ਦੇ ਮੁੱਖ ਮਹਿਮਾਨ ਨੇ ਮੇਰੇ ਕੋਲ ਆ ਕੇ ਵਧਾਈ ਦਿੱਤੀ, ਨਾਲ ਹੀ ਪੁੱਛ ਲਿਆ, 'ਸਰਦਾਰ ਜੀ ਮਾਊਂਟ ਐਵਰੈਸਟ ਦੀ ਚੋਟੀ 'ਤੇ ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਕੌਣ ਚੜ੍ਹਿਆ ਸੀ?' ਮੇਰਾ ਜਵਾਬ ਸੁਭਾਵਿਕ ਹੀ ਸੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਆਖਿਆ, ਤੇਰੀ ਜਾਣਕਾਰੀ ਅਧੂਰੀ ਹੈ। ਜਦੋਂ ਤੇਨਸਿੰਗ ਤੇ ਹਲੇਰੀ ਚੋਟੀ ਉੱਤੇ ਪੁੱਜੇ ਤਾਂ ਉਥੇ ਚਾਹ ਦਾ ਖੋਖਾ ਦੇਖ ਕੇ ਹੈਰਾਨ ਰਹਿ ਗਏ। ਚਾਹ ਦਾ ਖੋਖਾ ਇਕ ਸਰਦਾਰ ਜੀ ਦਾ ਸੀ।

ਜਿਥੇ ਵੀ ਚਾਰ ਗੁਰਸਿੱਖ ਪਰਿਵਾਰ ਸਥਾਪਤ ਹੁੰਦੇ ਹਨ, ਉਥੇ ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾ ਕਾਰਜ ਗੁਰੂ-ਘਰ ਦੀ ਉਸਾਰੀ ਦਾ ਕਰਦੇ ਹਨ ਤੇ ਦੂਜਾ ਕਾਰਜ ਗੁਰੂ ਕਾ ਲੰਗਰ ਚਲਾਉਣ ਦਾ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਦੇਸ਼ ਵਿਚ ਵੀ ਤੇ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿਚ ਵੀ ਵਧੀਆ ਤੋਂ ਵਧੀਆ ਗੁਰੂ-ਘਰ ਉਸਾਰਨ ਦਾ ਮੁਕਾਬਲਾ ਚੱਲ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਗੁਰੂ-ਘਰਾਂ ਵਿਚ ਬੜੇ ਸਤਿਕਾਰ ਅਤੇ ਸ਼ਰਧਾ ਨਾਲ ਸਤਿਗੁਰੂ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਨੂੰ ਸਥਾਪਤ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਆਪਣੇ ਗੁਰੂ ਦੀ ਰੱਜ ਕੇ ਸੇਵਾ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਸੁਖ ਆਸਣ ਦੇ ਕਮਰੇ ਵਿਚ ਗਰਮੀਆਂ ਦੌਰਾਨ ਏ. ਸੀ. ਲਗਾਏ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਸਰਦੀਆਂ ਵਿਚ ਹੀਟਰ ਚਲਦੇ ਹਨ। ਸੁੰਦਰ ਤੋਂ ਸੁੰਦਰ ਪੁਸ਼ਾਕੇ ਪਹਿਨਾਏ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਗੁਰੂ ਜੀ ਅੱਗੇ ਮੱਥੇ ਰਗੜਦੇ ਹਨ ਤੇ ਮੰਨਤਾਂ ਮੰਗਦੇ ਹਨ ਪਰ ਗੁਰੂ ਦੇ ਹੁਕਮਾਂ ਵੱਲ ਕਦੇ ਧਿਆਨ ਹੀ ਨਹੀਂ ਦਿੰਦੇ। ਗੁਰੂ ਦੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਨੂੰ ਨਾ ਸੁਣਦੇ ਤੇ ਨਾ ਪੜ੍ਹਦੇ ਹਨ। ਹਾਂ, ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਦੀ ਜੀ ਚਲਾਈ ਲੰਗਰ ਦੀ ਪ੍ਰਥਾ ਹਰੇਕ ਗੁਰੂ-ਘਰ ਵਿਚ ਕਾਇਮ ਹੈ ਪਰ ਗੁਰਸਿੱਖ ਇਹ ਭੁੱਲ ਰਹੇ ਹਨ ਕਿ ਗੁਰਬਾਣੀ ਨੂੰ ਸੁਣਨਾ, ਪੜ੍ਹਨਾ, ਸਮਝਣਾ, ਮਨ ਵਿਚ ਵਸਾਉਣਾ ਤੇ ਉਸੇ ਅਨੁਸਾਰ ਆਪਣੇ ਜੀਵਨ ਨੂੰ ਢਾਲਣਾ ਵੀ ਓਨਾ ਹੀ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ, ਜਿੰਨਾ ਕਿ ਗੁਰੂ-ਘਰਾਂ ਤੇ ਗੁਰੂ ਦੀ ਸੇਵਾ ਕਰਨਾ ਹੈ। ਸਿੱਖਾਂ ਦਾ ਗੁਰੂ ਸ਼ਬਦ ਹੈ, ਜਿਸ ਕੌਮ ਦਾ ਗੁਰੂ ਹੀ ਸ਼ਬਦ ਹੋਵੇ, ਉਹ ਕੌਮ ਨੂੰ ਤਾਂ ਵਿੱਦਿਆ-ਵਿਹੂਣੀ ਹੋਣਾ ਹੀ ਨਹੀਂ ਚਾਹੀਦਾ। ਗੁਰੂ-ਘਰਾਂ ਦੀ ਉਸਾਰੀ ਅਤੇ ਲੰਗਰ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਜੇਕਰ ਸ਼ਬਦ ਦਾ ਭਾਵ ਵਿੱਦਿਆ ਦਾ ਲੰਗਰ ਨਹੀਂ ਲਗਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਤਾਂ ਸੇਵਾ ਅਧੂਰੀ ਹੈ। ਗਿਆਨ ਦੇ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਬਗੈਰ ਅਗਿਆਨਤਾ ਦਾ ਹਨੇਰਾ ਮੀਰੀ ਤੇ ਪੀਰੀ ਦੋਵਾਂ ਰਾਹਾਂ ਵਿਚ ਰੁਕਾਵਟ ਬਣਦਾ ਹੈ।

ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਸੰਸਾਰ ਵਿਚ ਸਭ ਤੋਂ ਨਵਾਂ, ਨਿਵੇਕਲਾ ਅਤੇ ਵਿਗਿਆਨ ਆਧਾਰਿਤ ਹੈ, ਜਿਥੇ ਕਰਮਕਾਂਡਾਂ ਦੀ ਥਾਂ ਕਰਮ ਕਰਨ ਉੱਤੇ ਜ਼ੋਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਹੈ। ਸੰਸਾਰ ਦੇ ਸਾਰੇ ਹੀ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਬੁੱਧੀਜੀਵੀਆਂ ਅਤੇ ਵਿਗਿਆਨੀਆਂ ਨੇ ਮੰਨਿਆ ਹੈ ਕਿ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਵਰਗੇ ਹੋਰ ਕਿਸੇ ਗ੍ਰੰਥ ਦੀ ਸੰਸਾਰ ਵਿਚ ਰਚਨਾ ਨਹੀਂ ਹੋਈ ਹੈ। ਇਸ ਵਿਚ ਬਖਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ ਜੀਵਨ-ਜਾਚ ਨੂੰ ਅਪਣਾਇਆਂ ਇਸੇ ਸੰਸਾਰ ਨੂੰ ਕਲਪਿਤ ਸਵਰਗ ਤੋਂ ਵੀ ਵਧੀਆ ਬਣਾਇਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ਪਰ ਅਫਸੋਸ, ਗੁਰੂ ਦੇ ਸਿੱਖ ਆਪ ਹੀ ਆਪਣੇ ਇਤਿਹਾਸ ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਗੁਰੂ ਦੇ ਹੁਕਮਾਂ ਤੋਂ ਅਨਜਾਣ ਹਨ। ਇਸੇ ਕਰਕੇ ਉਹ ਆਪਣੇ ਧਰਮ, ਆਪਣੇ ਗੁਰੂ ਤੇ ਆਪਣੇ ਇਤਿਹਾਸ ਬਾਰੇ ਦੂਜਿਆਂ ਨੂੰ ਦੱਸਣ ਤੋਂ ਅਸਮਰੱਥ ਹਨ। ਜਿਵੇਂ ਪਹਿਲਾਂ ਲਿਖਿਆ ਗਿਆ ਹੈ ਕਿ ਗੁਰੂ ਦੇ ਸਿੱਖ ਸੰਸਾਰ ਦੇ ਹਰੇਕ ਕੋਨੇ ਵਿਚ ਮੌਜੂਦ ਹਨ ਪਰ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਬਾਰੇ ਸੰਸਾਰ ਦੇ ਨਾਮਾਤਰ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਹੀ ਗਿਆਨ ਹੈ। ਵਿਸ਼ਵ ਟਰੇਡ ਸੈਂਟਰ ਉੱਤੇ ਹੋਏ ਹਮਲੇ ਪਿੱਛੋਂ ਸਿੱਖੀ ਸਰੂਪ ਵਾਲੇ ਗੁਰਸਿੱਖਾਂ ਵਿਰੁੱਧ ਫੈਲੀ ਨਫਰਤ ਤੇ ਹੁਣੇ-ਹੁਣੇ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਕਾਂਡ ਦਾ ਮੁੱਖ ਕਾਰਨ ਸੰਸਾਰ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਬਾਰੇ ਅਗਿਆਨਤਾ ਹੈ। ਗੁਰੂ ਦੇ ਸਿੱਖ ਜਿਥੇ ਵੀ ਗਏ ਹਨ, ਉਥੇ ਆਪਣੇ-ਆਪ ਨੂੰ ਸਥਾਪਤ ਕੀਤਾ ਹੈ। ਰੱਜਵੀਂ ਰੋਟੀ ਵੀ ਖਾਂਦੇ ਹਨ ਤੇ ਉਥੋਂ ਦੇ ਨਾਗਰਿਕ ਵੀ ਬਣ ਗਏ ਹਨ ਪਰ ਸਥਾਨਕ ਲੋਕਾਂ ਵਿਚ ਵਿਚਰਦੇ ਨਹੀਂ ਹਨ। ਆਪਣੇ-ਆਪ ਨੂੰ ਕੰਮ, ਘਰ ਤੇ ਗੁਰੂ-ਘਰ ਤੱਕ ਹੀ ਸੀਮਤ ਕਰ ਲਿਆ ਹੈ। ਜਦੋਂ ਤੱਕ ਅਸੀਂ ਉਥੋਂ ਦੇ ਲੋਕਾਂ 'ਚ ਵਿਚਰਾਂਗੇ ਨਹੀਂ, ਉਦੋਂ ਤੱਕ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਧਰਮ ਬਾਰੇ ਜਾਣਕਾਰੀ ਕਿਵੇਂ ਦੇ ਸਕਾਂਗੇ?

ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਦੀ ਬਖਸ਼ਿਸ਼ ਸਦਕਾ ਮੈਨੂੰ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿਚ ਜਾਣ ਦਾ ਮੌਕਾ ਮਿਲਿਆ ਹੈ। ਵੱਡੀਆਂ ਗੋਸ਼ਟੀਆਂ ਵਿਚ ਵੀ ਭਾਗ ਲਿਆ ਹੈ, ਜਿਥੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਦੇਸ਼ਾਂ ਦੇ ਨਾਗਰਿਕ ਹੁੰਦੇ ਸਨ। ਹਰ ਥਾਂ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਮੇਰਾ ਸਰੂਪ ਦੇਖ ਹੈਰਾਨੀ ਜ਼ਰੂਰ ਹੋਈ ਪਰ ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਬਾਰੇ ਗਿਆਨ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਕੇਵਲ ਦੋ ਥਾਵਾਂ ਉੱਤੇ ਕਿਸੇ ਨੇ 'ਸੀਖ' ਸ਼ਬਦ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕੀਤੀ ਸੀ। ਜਦੋਂ ਮੈਂ 1974 ਵਿਚ ਬਗਦਾਦ ਗਿਆ ਸਾਂ ਤਾਂ ਬਾਬੇ ਨਾਨਕ ਦੀ ਚਰਨਛੋਹ ਪ੍ਰਾਪਤ ਧਰਤੀ ਨੂੰ ਵੀ ਦੇਖਣ ਗਿਆ ਸਾਂ। ਉਸ ਦਰਗਾਹ ਦੀ ਦੇਖਭਾਲ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਨੇ ਜ਼ਰੂਰ ਪੁੱਛਿਆ ਸੀ, 'ਕੀ ਤੂੰ ਸਿੱਖ ਹੈਂ?' ਉਸ ਪੀਰ ਦੀ ਮਾਨਤਾ ਇਰਾਕੀਆਂ ਵਿਚ ਵੀ ਬਹੁਤੀ ਨਹੀਂ ਹੈ ਤੇ ਉਹ ਦੋ ਛੋਟੇ ਕਮਰਿਆਂ ਵਾਲੀ ਚਾਰਦੀਵਾਰੀ ਉਦੋਂ ਵੀ ਵੀਰਾਨ ਸੀ ਤੇ ਹੁਣ ਵੀ ਉਵੇਂ ਹੀ ਹੈ। ਉਸ ਤੋਂ ਕੋਈ ਦੋ ਦਹਾਕਿਆਂ ਪਿੱਛੋਂ ਅਮਰੀਕਾ ਦੀ ਜਨਰਲ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਵਿਚ ਹੋਏ ਮੇਰੇ ਲੈਕਚਰ ਪਿੱਛੋਂ ਇਕ ਅਮਰੀਕੀ ਨੌਜਵਾਨ ਨੇ ਪੁੱਛਿਆ ਸੀ, 'ਕੀ ਤੂੰ ਸਿੱਖ ਹੈਂ?' ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੋਵਾਂ ਨੇ ਸਿੱਖ ਦਾ ਉਚਾਰਨ 'ਸੀਖ' ਹੀ ਕੀਤਾ ਸੀ।

ਉਸ ਨੌਜਵਾਨ ਨੂੰ ਜਦੋਂ ਮੈਂ ਪੁੱਛਿਆ ਕਿ ਤੂੰ ਸਿੱਖਾਂ ਬਾਰੇ ਕਿਵੇਂ ਜਾਣਦਾ ਹੈਂ ਤਾਂ ਉਸ ਨੇ ਦੱਸਿਆ ਕਿ 'ਇਕ ਵਾਰ ਮੇਰਾ ਭਾਰਤ ਜਾਣ ਦਾ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮ ਬਣਿਆ ਸੀ। ਮੇਰੇ ਦਾਦਾ ਜੀ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਕਦੇ ਭਾਰਤ ਵਿਚ ਕੰਮ ਕੀਤਾ ਸੀ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਮੈਨੂੰ ਨਸੀਹਤ ਦਿੱਤੀ ਸੀ ਕਿ ਉਥੇ ਇਕ ਅਜਿਹੀ ਕੌਮ ਹੈ, ਜਿਹੜੀ ਦਾਹੜੀ ਤੇ ਸਿਰ ਦੇ ਵਾਲ ਰੱਖਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਪਗੜੀ ਬੰਨ੍ਹਦੇ ਹਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਸਿੱਖ ਆਖਦੇ ਹਨ। ਜੇਕਰ ਤੈਨੂੰ ਟੈਕਸੀ ਦੀ ਲੋੜ ਪਵੇ ਤਾਂ ਸਿੱਖ ਦੀ ਟੈਕਸੀ ਵਿਚ ਬੈਠੀਂ, ਜੇਕਰ ਖਰੀਦਦਾਰੀ ਕਰਨੀ ਹੋਵੇ ਤਾਂ ਕਿਸੇ ਸਿੱਖ ਦੀ ਦੁਕਾਨ 'ਤੇ ਜਾਵੀਂ। ਜੇਕਰ ਕਿਸੇ ਮੁਸੀਬਤ ਵਿਚ ਫਸ ਜਾਵੇਂ ਤਾਂ ਕਿਸੇ ਸਿੱਖ ਚਰਚ ਵਿਚ ਜਾਵੀਂ। ਜਦੋਂ ਮੈਂ ਆਪਣੇ ਦਾਦਾ ਜੀ ਨੂੰ ਪੁੱਛਿਆ ਕਿ ਅਜਿਹਾ ਕਿਉਂ ਹੈ? ਤਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਆਖਿਆ ਸੀ ਕਿ ਇਹ ਲੋਕ ਬਹੁਤ ਇਮਾਨਦਾਰ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਤੇ ਹਮੇਸ਼ਾ ਦੂਜਿਆਂ ਦੀ ਸਹਾਇਤਾ ਕਰਨ ਲਈ ਤਿਆਰ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ।' ਸੰਸਾਰ ਵਿਚ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਬਾਰੇ ਪ੍ਰਚਾਰ ਦੀ ਲੋੜ ਹੈ। ਅਜਿਹਾ ਕਰਨਾ ਸਾਰੇ ਗੁਰਸਿੱਖਾਂ ਦੀ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰੀ ਹੈ ਪਰ ਅਜਿਹਾ ਤਾਂ ਉਦੋਂ ਹੀ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ, ਜੇਕਰ ਗੁਰਸਿੱਖ ਆਪ ਆਪਣੇ ਧਰਮ ਤੇ ਇਤਿਹਾਸ ਤੋਂ ਜਾਣੂ ਹੋਣਗੇ ਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਇਸ ਗਿਆਨ ਦਾ ਸੰਚਾਰ ਕਰਨ ਦੀ ਜਾਚ ਆਉਂਦੀ ਹੋਵੇਗੀ। ਜਿਹੜੇ ਗੁਰਸਿੱਖ ਬੱਚੇ ਵਿਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿਚ ਪੜ੍ਹਾਈ ਕਰਨ ਜਾਂਦੇ ਹਨ, ਉਹ ਉਥੋਂ ਦੇ ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਵਿਚ ਵਿਚਰਦੇ ਹਨ ਤੇ ਪੜ੍ਹਾਈ ਪੂਰੀ ਕਰਨ ਪਿੱਛੋਂ ਵੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨਾਲ ਹੀ ਕੰਮ ਕਰਦੇ ਹਨ ਪਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚੋਂ ਬਹੁਤੇ ਸਿੱਖੀ ਸਰੂਪ ਛੱਡ ਦਿੰਦੇ ਹਨ ਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਧਰਮ ਬਾਰੇ ਜਾਣਕਾਰੀ ਲੈਣ ਤੇ ਦੂਜਿਆਂ ਨੂੰ ਦੇਣ ਦੀ ਬਹੁਤੀ ਲੋੜ ਨਹੀਂ ਪੈਂਦੀ। ਸਿੱਖੀ ਸਰੂਪ ਵਾਲਿਆਂ ਨੂੰ ਹੀ ਟੋਹਵੀਆਂ ਨਜ਼ਰਾਂ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਕਰਨਾ ਪੈਂਦਾ ਹੈ। ਸਾਡੇ ਗੁਰੂ-ਘਰਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਭੁੱਲੇ ਤੀਜੇ ਫਰਜ਼ ਨੂੰ ਪ੍ਰਧਾਨਤਾ ਦੇਣੀ ਪਵੇਗੀ।

ਵਿੱਦਿਆ ਅਤੇ ਗਿਆਨ ਦੇ ਲੰਗਰ ਨੂੰ ਪਹਿਲ ਦੇਣੀ ਪਵੇਗੀ। ਇਹ ਮੁਹਿੰਮ ਪੰਜਾਬ ਵਿਚੋਂ ਹੀ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤੀ ਜਾਵੇ, ਕਿਉਂਕਿ ਪੰਜਾਬ ਸਿੱਖੀ ਦਾ ਘਰ ਹੈ ਅਤੇ ਸੰਸਾਰ ਦੇ ਸਿੱਖਾਂ ਦੀ ਬਹੁਗਿਣਤੀ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਪਿੰਡਾਂ ਵਿਚ ਰਹਿੰਦੀ ਹੈ। ਬਦਕਿਸਮਤੀ ਨਾਲ ਪਿੰਡਾਂ ਦੇ ਬੱਚੇ ਵਿੱਦਿਆ ਵਿਹੂਣੇ ਹੋ ਰਹੇ ਹਨ। ਸਰਕਾਰੀ ਸਕੂਲਾਂ ਵਿਚ ਪਿਛਲੇ ਸਮੇਂ ਕੁਝ ਅਜਿਹੀ ਹਵਾ ਚੱਲੀ ਕਿ ਪੜ੍ਹਾਈ ਦਾ ਮਿਆਰ ਹੇਠਾਂ ਆ ਗਿਆ ਹੈ। ਉਹ ਕੌਮ, ਜਿਸ ਦਾ ਗੁਰੂ ਹੀ 'ਸ਼ਬਦ' ਹੋਵੇ, ਜੇਕਰ ਵਿੱਦਿਆ ਵਿਹੂਣੀ ਹੋਵੇਗੀ ਤਾਂ ਉਹ ਦੂਜਿਆਂ ਲਈ ਕਿਵੇਂ ਆਦਰਸ਼ ਬਣ ਸਕੇਗੀ। ਗੁਰੂ-ਘਰਾਂ ਵੱਲੋਂ ਆਪਣੇ ਸਕੂਲ ਖੋਲ੍ਹੇ ਜਾਣ, ਜਿਥੇ ਵਧੀਆ ਵਿੱਦਿਆ ਦੇ ਨਾਲੋ-ਨਾਲ ਧਰਮ ਗਿਆਨ ਵੀ ਦਿੱਤਾ ਜਾਵੇ। ਜੇਕਰ ਏਨੀ ਸਮਰੱਥਾ ਨਹੀਂ ਹੈ ਤਾਂ ਲਾਗਲੇ ਪਿੰਡਾਂ ਦੇ ਸਰਕਾਰੀ ਸਕੂਲਾਂ ਨੂੰ ਅਪਣਾਇਆ ਜਾਵੇ ਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਵਧੀਆ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਵੱਧ ਤੋਂ ਵੱਧ ਯੋਗਦਾਨ ਪਾਇਆ ਜਾਵੇ। ਸ੍ਰੀ ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ ਸਾਹਿਬ, ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਦੇ ਜਥੇਦਾਰ ਸਾਹਿਬ ਨੇ ਹੁਕਮ ਵੀ ਜਾਰੀ ਕੀਤਾ ਸੀ ਕਿ ਹਰੇਕ ਗੁਰੂ-ਘਰ ਆਪਣੀ ਆਮਦਨ ਦਾ ਘੱਟੋ-ਘੱਟ 5 ਫੀਸਦੀ ਵਿੱਦਿਅਕ ਕਾਰਜਾਂ ਲਈ ਵਰਤੇ। ਇਸ ਹੁਕਮ ਨੂੰ ਬਹੁਤ ਗੁਰੂ-ਘਰਾਂ ਨੇ ਕਬੂਲਿਆ ਹੈ। ਲੋੜ ਇਸ ਕਾਰਜ ਨੂੰ ਪਹਿਲ ਦੇਣ ਦੀ ਹੈ। ਸਿੱਖਾਂ ਦੇ ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਵਿੱਦਿਆ ਤੇ ਗਿਆਨ ਦੇ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਨਾਲ ਰੁਸ਼ਨਾਇਆ ਜਾਵੇ ਤੇ ਸਿੱਖੀ ਦਾ ਪਾਠ ਪੜ੍ਹਾਇਆ ਜਾਵੇ ਤਾਂ ਜੋ ਇਸ ਮਹਾਨ ਜੀਵਨ-ਜਾਚ ਦਾ ਸਾਰੇ ਸੰਸਾਰ ਵਿਚ ਪ੍ਰਚਾਰ ਹੋ ਸਕੇ। ਜਦੋਂ ਸਿੱਖਾਂ ਦਾ ਕਿਰਦਾਰ ਗੁਰੂ ਹੁਕਮਾਂ ਅਨੁਸਾਰ ਬਣ ਗਿਆ, ਫਿਰ ਸਾਰਾ ਸੰਸਾਰ ਸਿੱਖਾਂ ਦਾ ਸਤਿਕਾਰ ਕਰੇਗਾ ਅਤੇ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਨੂੰ ਆਪਣਾ ਗੁਰੂ ਮੰਨਣ ਲਈ ਤਿਆਰ ਹੋ ਜਾਵੇਗਾ।

ਡਾ:  ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ

Post Comment

ਵਿਸਰ ਗਿਆ ਸੰਸਾਰ

ਐਤਵਾਰ ਦਾ ਦਿਨ ਹੋਣ ਕਾਰਨ ਮੈਂ ਅੱਜ ਜ਼ਰਾ ਚਿਰਾਕਾ ਉੱਠਿਆ ਸੀ। ਚਾਹ ਦਾ ਖਾਲੀ ਗਿਲਾਸ ਮੈਂ ਅਜੇ ਹੇਠਾਂ ਰੱਖਿਆ ਹੀ ਸੀ ਕਿ ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਦੇ ਸਪੀਕਰ ਵਿੱਚੋਂ ਭਾਈ ਜੀ ਦੀ ਆਵਾਜ਼ ਆਈ,  ਸੰਤੋਖਾ ਮਿਸਤਰੀ ਚੜ੍ਹਾਈ ਕਰ ਗਿਆ ਹੈ, ਦੁਪਹਿਰੇ 2 ਵਜੇ ਸੰਸਕਾਰ ਹੋਵੇਗਾ, ਜਿਸ ਨੇ ਲੱਕੜ ਪਾਉਣੀ ਹੈ, ਉਹ ਮੰਦਰ ਸਾਹਮਣੇ ਖੜ੍ਹੀ ਲੰਬੜਾਂ ਦੀ ਟਰਾਲੀ ਵਿੱਚ ਪਾ ਦੇਵੇ।

ਸੰਤੋਖੇ ਮਿਸਤਰੀ ਦਾ ਨਾਮ ਸੁਣਦੇ ਹੀ ਮੈਂ ਅਤੀਤ ਦੇ ਕਿਸੇ ਡੂੰਘੇ ਸਮੁੰਦਰ ਵਿੱਚ ਉਤਰ ਗਿਆ ਸੀ। ਉਸ ਦੇ ਨਾਮ ਨਾਲ ਕਿੰਨੇ ਹੀ ਨਾਮ, ਬਚਨਾ, ਹਜ਼ਾਰਾ, ਪਠਾਣ, ਬਲੰਟਰੀਆ, ਰੰਗੀ ਰਾਮ, ਮਾਧੋ, ਬਲੈਤੀ, ਬਨਾਰਸੀ, ਰੂਪਾ, ਕਾਲੂ, ਬਾਸਾ, ਨਿਸ਼ਾ ਰਾਮ, ਆਦਿ ਮੇਰੇ ਚੇਤੇ ਵਿੱਚੋਂ ਗੁਜ਼ਰ ਗਏ। ਇਹ ਸਾਰੇ ਨਾਮ ਮੇਰੇ ਪਿੰਡ ਦੀ ਉਸ ਗੱਡਾ ਬਣਾਉਣ ਦੀ ਕਲਾ ਨਾਲ ਜੁੜੇ ਹੋਏ ਹਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਆਖਰੀ ਚਿਰਾਗ ਸੰਤੋਖਾ ਮਿਸਤਰੀ ਅੱਜ ਇਸ ਫਾਨੀ ਦੁਨੀਆਂ ਤੋਂ ਕੂਚ ਕਰ ਗਿਆ ਸੀ। ਮੈਂ ਸੋਚ ਰਿਹਾ ਸੀ ਕਿ ਸੰਤੋਖੇ ਦੀ ਮੌਤ ਗੱਡਾ ਬਣਾਉਣ ਦੀ ਉਸ ਕਲਾ ਦੀ ਮੌਤ ਹੈ, ਜੋ ਮਸ਼ੀਨੀਕਰਨ ਦੇ ਆਧੁਨਿਕ ਯੁੱਗ ਵਿੱਚ ਆਪਣਾ ਅਸਤਿਤਵ ਖੋ ਚੁੱਕੀ ਹੈ।

ਆਪਣੇ ਬਚਪਨ ਦੇ ਮੁੱਢਲੇ ਦਿਨਾਂ ਵਿੱਚ ਮੈਂ ਅਕਸਰ ਬਾਪੂ ਨਾਲ ਦਾਤੀ,  ਖੁਰਪੇ ਚੰਡਵਾਉਣ ਅਤੇ ਕਣਕ ਅਤੇ ਮੱਕੀ ਦੀ ਫਸਲ ਦੀ ਕਟਾਈ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਲੱਕੜੀ ਦੇ ਹਲ ਦੀ ਫਾਲੀ ਅਤੇ ਲੋਹੇ ਦੇ ਹਲ ਦੇ ਫਾਲੇ ਨੂੰ ਚੰਡਵਾਉਣ ਲਈ ਤਰਖਾਣਾਂ ਦੇ ਮੁਹੱਲੇ ਵਿੱਚ ਜਾਂਦਾ ਹੁੰਦਾ ਸੀ, ਜਿੱਥੇ ਉਪਰੋਕਤ ਵਿਅਕਤੀ ਆਪੋ ਆਪਣੇ ਕਾਰਖਾਨਿਆਂ ਵਿੱਚ ਗੱਡੇ ਜੋੜੀਆਂ ਬਣਾਉਣ ਦਾ ਕੰਮ ਕਰਦੇ ਸੀ। ਪਿੱਪਲ ਦੇ ਉਸ ਦਰੱਖਤ ਹੇਠ ਸਿਖਰ ਦੁਪਹਿਰੇ ਮੈਂ ਕਿੰਨਾ ਚਿਰ ਹੁੰਦੀ ਬੰਦਿਆਂ ਦੀ ਆਪਸੀ ਨੋਕ-ਝੋਕ ਸੁਣਦਾ ਰਹਿੰਦਾ ਅਤੇ ਕੰਮ ਕਰਦੇ ਮਿਸਤਰੀਆਂ ਨੂੰ ਵੇਖਦਾ ਰਹਿੰਦਾ। ਸੰਤੋਖਾ ਵੀ ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਸੀ, ਜਿਸ ਦਾ ਸਾਢੇ 6 ਫੁੱਟ ਲੰਮਾ ਕੱਦ, ਲੋਹੇ ਦੇ ਪੋਲਾਂ ਵਰਗੇ ਨਿੱਗਰ ਅੰਗ ਪੈਰ ਅਤੇ ਆਇਰਨ ਦੀ ਕੁਠਾਲੀ ਵਿੱਚ ਕੁੱਟ ਕੇ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ ਲੋਹੇ ਵਰਗਾ ਰੰਗ ਅੱਜ ਵੀ ਮੇਰੇ ਚੇਤੇ ਵਿੱਚ ਜਿਉਂ ਦਾ ਤਿਉਂ ਵਸਿਆ ਪਿਆ ਹੈ।

ਮੇਰਾ ਪਿੰਡ ਲੋਹਗੜ੍ਹ ਫਿੱਡੇ, ਪੁਰਾਣੇ ਅੰਬਾਲਾ ਰੋਪੜ, ਆਨੰਦਪੁਰ ਸਾਹਿਬ (ਨਵਾਂ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਮਾਰਗ) ਦੇ ਰਸਤੇ ‘ਤੇ ਪੈਂਦਾ ਹੈ। ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਕਿਸੇ ਸਮੇਂ ਇੱਥੇ ਲੋਹ (ਲੰਗਰ) ਲਗਦਾ ਸੀ, ਜਿਸ ਤੋਂ ਇਸ ਦਾ ਨਾਮ ਲੋਹਗੜ੍ਹ ਪੈ ਗਿਆ, ਪਰ ਇਸ ਨਾਲ ਫਿੱਡੇ ਕਿਵੇਂ ਜੁੜ ਗਿਆ, ਇਸ ਬਾਰੇ ਬਹੁਤ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਵੀ ਮੈਨੂੰ ਕੁਝ ਪਤਾ ਨਹੀਂ ਲੱਗਿਆ।

ਕਿਸੇ ਸਮੇਂ ਮੇਰਾ ਇਹ ਪਿੰਡ ਲੱਕੜ ਦੇ ਗੱਡੇ ਅਤੇ ਗੱਡਿਆਂ ਲਈ ਵਰਤੀਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਜੋੜੀਆਂ (ਦੋ ਲੱਕੜ ਦੇ ਪਹੀਆਂ ਨੂੰ ਜੋੜੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਸੀ) ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਮਸ਼ਹੂਰ ਸੀ ਅਤੇ ਦੂਰ-ਦੂਰ ਤੋਂ ਲੋਕ ਗੱਡੇ ਜੋੜੀਆਂ ਖਰੀਦਣ ਲਈ ਇੱਥੇ ਆਉਂਦੇ ਸਨ। ਭਾਵੇਂ ਸਮੇਂ ਦੇ ਬਦਲਣ ਨਾਲ ਮਸ਼ੀਨੀਕਰਨ ਦਾ ਯੁਗ ਹੋਣ ਕਾਰਨ ਗੱਡਿਆਂ ਦੀ ਥਾਂ ਰਬੜ ਦੇ ਟਾਇਰਾਂ ਵਾਲੀਆਂ ਰੇੜ੍ਹੀਆਂ ਅਤੇ ਟਰੈਕਟਰ ਟਰਾਲੀਆਂ ਨੇ ਲੈ ਲਈ ਹੈ, ਪਰ ਕਿਸੇ ਸਮੇਂ ਬਲਦਾਂ ਨਾਲ ਜੂਤਣ ਵਾਲਾ ਲੱਕੜ ਦਾ ਗੱਡਾ ਹੀ ਕਿਸਾਨੀ ਦੀ ਢੋਆ-ਢੁਆਈ ਦਾ ਮੁੱਖ ਸਾਧਨ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ।

ਗੱਡੇ ਅਕਸਰ ਦੋ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੇ ਬਣਾਏ ਜਾਂਦੇ ਸਨ, ਇੱਕ ਤੀਹੇ ਦਾ ਅਤੇ ਦੂਸਰਾ ਬੱਤੀਏ ਦਾ। ਤੀਹੇ ਦਾ ਗੱਡਾ ਥੋੜ੍ਹਾ ਹਲਕਾ, ਪਹੀਆਂ ਦਾ ਆਕਾਰ ਕੁਝ ਛੋਟਾ ਅਤੇ ਆਮ ਬਲਦਾਂ ਦੇ ਖਿੱਚਣਯੋਗ ਹੁੰਦਾ ਸੀ, ਪ੍ਰੰਤੂ ਬੱਤੀਏ ਦਾ ਗੱਡਾ ਕੁਝ ਭਾਰਾ ਹੁੰਦਾ ਸੀ, ਲੰਬਾਈ ਵਿੱਚ ਕੁਝ ਜ਼ਿਆਦਾ, ਪਹੀਏ ਥੋੜ੍ਹੇ ਵੱਡੇ ਆਕਾਰ ਦੇ ਹੁੰਦੇ ਸਨ, ਇਸ ਨੂੰ ਅਕਸਰ ਵਿੱਢ ਵੀ ਲੱਗਾ ਹੁੰਦਾ ਸੀ (ਗੱਡੇ ਦੇ ਸਿੱਪ ਉੱਤੇ ਪੱਕੇ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਲਾਏ ਜਾਤੂ ਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਉਪਰ ਪਾਏ ਲੋਹੇ ਦੇ ਪੋਲਾਂ ਨੂੰ ਵਿੱਢ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਸੀ) ਜਿਸ ਨੂੰ ਖਿੱਚਣ ਲਈ ਤਗੜੇ ਬਲਦਾਂ ਦੀ ਜੋੜੀ ਦੀ ਜ਼ਰੂਰਤ ਪੈਂਦੀ ਸੀ।

ਗੱਡੇ ਦੀ ਬਣਤਰ ਕੁਝ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀ ਹੁੰਦੀ ਸੀ। ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਗੱਡੇ ਦਾ ਸਿਪ ਤਿਆਰ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਸੀ। ਦੋ ਲੰਬੇ ਮੋਟੇ ਲੱਕੜ ਦੇ ਸ਼ਤੀਰਾਂ ਨੂੰ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਦੇ ‘ਵੀ’ ਅੱਖਰ ਦੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਜੋੜਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ, ਜੋ ਅੱਗੇ ਤੋਂ ਤੰਗ ਅਤੇ ਪਿੱਛੋਂ ਚੌੜਾ ਹੁੰਦਾ ਸੀ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਜੋੜਾ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਸੀ। ਜੋੜੇ ਦੇ ਅਗਲੇ ਹਿੱਸੇ ਨੂੰ ਆਪਸ ਵਿੱਚ ਜੋੜਨ ਲਈ ਵਿਚਕਾਰ ਲੱਕੜ ਦੀ ਮੋਗਰੀ ਦੀ ਸ਼ਕਲ ਵਰਗਾ ਟੁਕੜਾ ਫਿੱਟ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਸੀ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਸ਼ੁਗਨੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਸੀ। ਜੋੜੇ ਦੇ ਉੱਪਰ ਫੱਟੀਆਂ ਲਗਾ ਕੇ ਧਰਾਤਲ ਤਿਆਰ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਸੀ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਲੋਹੇ ਦੀਆਂ ਪੱਤੀਆਂ ਅਤੇ ਪਿੱਤਲ ਦੇ ਕੋਕੇ ਲਗਾ ਕੇ ਮਜ਼ਬੂਤ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਸੀ ਅਤੇ ਸੋਹਣਾ ਅਤੇ ਚਮਕਦਾਰ ਬਣਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ। ਸਿੱਪ ਵਿੱਚ ਥੋੜ੍ਹੀ ਥੋੜ੍ਹੀ ਵਿੱਥ ‘ਤੇ ਮੋਰੀਆਂ ਰੱਖੀਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਸਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਲੱਦੇ ਸਾਮਾਨ ਨੂੰ ਬਾਹਰ ਡਿੱਗਣੋਂ ਰੋਕਣ ਲਈ ਡੰਡੇ ਪਾਏ ਜਾਂਦੇ ਸਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਜਾਤੂ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਸੀ। ਅਗਲੇ ਪਾਸੇ ਗੱਡੇ ਦੇ ਖੜ੍ਹੇ ਹੋਣ ਸਮੇਂ ਬੈਲੰਸ ਕਰਨ ਲਈ ਗੋਡੂਆ ਲਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ। ਸਿੱਪ ਦੇ ਉੱਤੇ ਪਹੀਆਂ ਦੇ ਬਰਾਬਰ ਲੱਕੜ ਦੇ ਖਾਸ ਕਿਸਮ ਦੇ ਆਕਾਰ ਦੇ ਯੰਤਰ ਫਿੱਟ ਕੀਤੇ ਜਾਂਦੇ ਸਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਕੰਨ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਸੀ। ਇਹ ਕੰਨ ਗੱਡੇ ਵਿੱਚ ਲੱਦੇ ਸਾਮਾਨ ਨੂੰ ਪਹੀਆਂ ਨਾਲ ਲੱਗਣ ਤੋਂ ਰੋਕਦੇ ਸਨ। ਸਿੱਪ ਦੇ ਆਰ-ਪਾਰ ਦੋ ਮੋਟੇ ਲੱਕੜ ਦੇ ਬਾਲੇ ਫਿੱਟ ਕੀਤੇ ਜਾਂਦੇ ਸਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਟਿਕਾਣੀਆਂ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਸੀ। ਸਿੱਪ ਵਿੱਚ ਪਹੀਏ ਫਿੱਟ ਕਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਬਾਹਰ ਜਾਣ ਤੋਂ ਰੋਕਣ ਲਈ ਪੈਂਜਣੀ ਲਾਈ ਜਾਂਦੀ ਸੀ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਟਿਕਾਣੀਆਂ ਦੇ ਨਾਲ ਫਿੱਟ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਸੀ। ਸਿੱਪ ਦੇ ਹੇਠ ਸਾਮਾਨ ਰੱਖਣ ਲਈ ਖਾਨਾ ਬਣਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਭੰਡਾਰੀ ਕਹਿੰਦੇ ਸਨ।

ਗੱਡੇ ਦੇ ਪਹੀਏ ਤਿਆਰ ਕਰਨ ਲਈ ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਲੱਕੜ ਦੇ ਪੂਰੇ ਦਰੱਖਤ ਦੇ ਗੋਲ ਮੁੱਢ ਜੋ ਲਗਪਗ 2 ਤੋਂ ਢਾਈ ਫੁੱਟ ਦਾ ਹੁੰਦਾ ਸੀ, ਖਰੀਦਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਪਹਿਲਾਂ ਕੁਹਾੜੇ ਨਾਲ ਤਰਾਸ਼ਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ ਅਤੇ ਫਿਰ ਰੰਦੇ ਨਾਲ ਵਿਚਕਾਰ ਤੋਂ ਮੋਟਾ ਅਤੇ ਸਾਈਡਾਂ ਤੋਂ ਪਤਲਾ ਰੱਖਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਪਹੀਏ ਦੀ ਨਾਭ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਸੀ। ਫਿਰ ਇਸ ਨਾਭ ਵਿੱਚ ਖਾਸ ਕਿਸਮ ਦੇ ਛੇਕ ਕੀਤੇ ਜਾਂਦੇ ਸਨ ਅਤੇ ਇਸ ਦੇ ਆਰ ਪਾਰ ਲੱਕੜ ਦੇ ਮੋਟੇ ਟੁਕੜੇ ਪਹੀਏ ਦੇ ਆਕਾਰ ਅਨੁਸਾਰ ਫਿੱਟ ਕੀਤੇ ਜਾਂਦੇ ਸਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਗਜ਼ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਸੀ। ਮਗਰੋਂ ਇਨ੍ਹਾਂ ਗਜ਼ਾਂ ਵਿੱਚ ਅਰਧ ਚੰਦ ਆਕਾਰ ਦੀਆਂ ਖਾਸ ਤਰੀਕੇ ਨਾਲ ਤਿਆਰ ਕੀਤੀਆਂ ਫੱਟੀਆਂ ਨੂੰ ਫਿੱਟ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਸੀ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਪੁੱਠੀਆਂ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਸੀ। ਇੱਕ ਪੁੱਠੀ ਦੀ ਮੋਟਾਈ ਲਗਪਗ 5 ਇੰਚ ਹੁੰਦੀ ਸੀ। ਨਾਭ ਦੇ ਐਨ ਵਿਚਕਾਰ ਤੋਂ 2 ਇੰਚ ਮੋਟੀ ਮੋਰੀ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਸੀ, ਜਿਸ ਵਿੱਚੋਂ ਲੋਹੇ ਦੀ ਲੱਠ ਲੰਘਾਈ ਜਾਂਦੀ ਸੀ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਧੁਰਾ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਸੀ, ਜੋ ਬਾਹਰੋਂ ਇੱਕ ਖਾਸ ਕਿਸਮ ਦੀ ਤਿਆਰ ਕੀਤੀ ਲੱਕੜ ਵਿੱਚ ਫਿੱਟ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਸੀ, ਜੋ ਪਹੀਏ ਨੂੰ ਬਾਹਰ ਡਿੱਗਣੋਂ ਰੋਕਦੀ ਸੀ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਪੈਂਜਣੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਸੀ। ਇਹ ਲੱਠ ਅੰਦਰਲੇ ਪਾਸੇ ਸਿੱਪ ਦੇ ਨਾਲ ਖਾਸ ਕਿਸਮ ਦੀ ਤਿਆਰ ਕੀਤੀ ਲੱਕੜ ਵਿੱਚ ਫਿੱਟ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਸੀ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਲੱਦ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਸੀ।

ਬਲਦਾਂ ਨੂੰ ਗੱਡੇ ਅੱਗੇ ਜੋੜਨ ਲਈ ਖਾਸ ਕਿਸਮ ਦਾ ਲੱਕੜ ਦਾ ਢਾਂਚਾ ਤਿਆਰ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਸੀ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਪੰਜਾਲਾ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਸੀ। ਪੰਜਾਲੇ ਨੂੰ ਗੱਡੇ ਦੇ ਬਿਲਕੁਲ ਅਗਲੇ ਹਿੱਸੇ ਵਿੱਚ ਦਿੱਤੇ ਖਾਸ ਕੱਟ ਵਿੱਚ ਰੱਖ ਕੇ ਰੱਸੇ ਨਾਲ ਨੈੜਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਨੈੜ ਬੰਨ੍ਹਣਾ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਸੀ। ਪੰਜਾਲੇ ਦੇ ਦੋਵੇਂ ਪਾਸਿਆਂ ਨੂੰ ਬਲਦਾਂ ਦੇ ਜੋਤਣ ਲਈ ਗੋਲ ਰੱਖਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ ਤਾਂ ਜੋ ਬਲਦਾਂ ਦੇ ਕੰਨ੍ਹੇ ਨੂੰ ਜੋਲਾਉਣ ਸਮੇਂ ਨੁਕਸਾਨ ਨਾ ਪਹੁੰਚੇ। ਪੰਜਾਲੇ ਦੇ ਦੋਵਾਂ ਸਿਰਿਆਂ ਉੱਤੇ ਰੱਸੀ ਜਾਂ ਚਮੜੇ ਦੇ ਪਟੇ ਬੰਨ੍ਹੇ ਜਾਂਦੇ ਸਨ, ਜਿਹੜੇ ਕਿ ਬਲਦਾਂ ਨੂੰ ਬਾਹਰ ਨਿਕਲਣ ਤੋਂ ਰੋਕਣ ਦਾ ਕੰਮ ਕਰਦੇ ਸਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਜੋਤ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਸੀ। ਪੰਜਾਲੇ ਦੇ ਦੋਵਾਂ ਸਿਰਿਆਂ ਉੱਤੇ 1 ਫੁੱਟ ਲੰਮੇ ਅਤੇ 2 ਇੰਚ ਚੌੜੀ ਲੱਕੜ ਦੀ ਲੱਠ ਲਟਕਾਈ ਜਾਂਦੀ ਸੀ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਛੋਲ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਸੀ।

ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਤਿਆਰ ਹੋਏ ਇਹ ਗੱਡੇ ਜਿੱਥੇ ਕਿਸਾਨ ਦੇ ਖੇਤਾਂ ਦੇ ਸਾਥੀ ਸਨ, ਉੱਥੇ ਵਿਆਹ ਸ਼ਾਦੀਆਂ, ਖੁਸ਼ੀਆਂ, ਗਮੀਆਂ ਤੇ ਮੇਲਿਆਂ ਦਾ ਸਿੰਵੀ ਬਣਦੇ ਸਨ ਕਿਉਂਕਿ ਆਮ ਲੋਕ ਮੇਲਿਆਂ ‘ਤੇ ਵਿਆਹਾਂ ਵਿੱਚ ਗੱਡਿਆਂ ‘ਤੇ ਬੈਠ ਕੇ ਹੀ ਜਾਂਦੇ ਸਨ, ਪਰ ਅੱਜ ਸੰਤੋਖੇ ਮਿਸਤਰੀ ਦੀ ਮੌਤ ਸੁਣ ਕੇ ਮੈਂ ਸੋਚ ਰਿਹਾ ਸੀ ਕਿ ਸ਼ਾਇਦ ਇਹ ਮੌਤ ਮੇਰੇ ਪਿੰਡ ਦੀ ਉਸ ਪੁਰਾਣੀ ਮਰ ਚੁੱਕੀ ਕਲਾ ਅਤੇ ਲੋਪ ਹੋ ਰਹੇ ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਦੇ ਆਖਰੀ ਚਿਰਾਗਾਂ ਦੀ ਬੁਝ ਗਈ ਲੋਅ ਸੀ, ਜਿਸ ਦੇ ਹਨੇਰੇ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਇਦ ਇਹ ਕਲਾ ਹਮੇਸ਼ਾ ਹਮੇਸ਼ਾ ਲਈ ਇਤਿਹਾਸ ਦੇ ਕਿਸੇ ਸਦੀਵੀ ਹਨੇਰੇ ਕੋਨੇ ਵਿੱਚ ਦੱਬੀ ਗਈ ਹੋਵੇ।

ਸੋਹਣ ਸਿੰਘ ਜੌਹਲ

ਮੋਬਾਈਲ:- 92165-15008

Post Comment

ਲੱਤਾਂ-ਪੈਰ ਕਿਓਂ ਸੁੱਜਦੇ ਨੇ …?

‘‘ਪੁੱਤ…ਕੁਝ ਦਿਨਾਂ ਦਾ ਮੈਨੂੰ ਸਾਹ ਜਿਹਾ ਚੜ੍ਹਦੈ …ਤੇ ਆਹ…ਅੱਜ ਲੱਤਾਂ ਸੁੱਜੀਆਂ ਲਗਦੀਆਂ ਨੇ…?’’ 60 ਸਾਲਾ ਬਾਪ ਆਪਣੇ ਪੁੱਤ ਨੂੰ ਕਹਿ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਛੇ ਮਹੀਨੇ ਦੀ ਗਰਭਵਤੀ, 25 ਸਾਲਾ ਪਰਮੀਤ ਆਪਣੇ ਪਤੀ ਨੂੰ ਪੈਰ ਵਿਖਾ ਕੇ ਪੁੱਛ ਰਹੀ ਸੀ, ‘‘ਰਣਬੀਰ…ਆਹ ਵੇਖੋ ਨਾ…ਮੇਰੇ ਪੈਰਾਂ ’ਤੇ ਕੁਝ ਸੋਜ ਲਗਦੀ ਐ…!’’  ਤੇ ਹਸਪਤਾਲ ਵਿਚ ਆਪਣੀ   ਬੇਟੀ ਨੂੰ ਚੈੱਕ ਕਰਵਾਉਣ ਗਿਆ ਪਾਲਾ, ਡਾਕਟਰ ਨੂੰ ਦੱਸ ਰਿਹਾ ਸੀ, ‘‘ਡਾਕਟਰ ਸਾਹਿਬ…, ਸੱਤਾਂ ਸਾਲਾਂ ਦੀ ਸਾਡੀ ਭੋਲੀ ਦੇ, ਪਹਿਲਾਂ…, ਅੱਖਾਂ ਦੁਆਲੇ ਸੋਜ ਜਹੀ ਦਿੱਸਦੀ ਸੀ ਤੇ ਹੁਣ.., ਲੱਤਾਂ ਅਤੇ ਪੇਟ ’ਤੇ ਵੀ ਸੋਜ ਲਗਦੀ ਐ…!’’                                             ਇਸ ਤਰਾਂ੍ਹ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਉਮਰਾਂ ਦੇ ਰੋਗੀ, ਲੱਤਾਂ ਤੇ ਪੈਰਾਂ ’ਤੇ ਸੋਜ ਦੀ ਸਮੱਸਿਆ ਲੈ ਕੇ ਹਸਪਤਾਲਾਂ ਵਿਚ ਜਾਂਦੇ ਨੇ। ਮੈਡੀਕਲ, ਸਰਜੀਕਲ, ਇਸਤਰੀ-ਰੋਗ, ਬੱਚਾ-ਵਿਭਾਗ, ਗੁਰਦਾ-ਰੋਗ ਆਦਿ ਦੇ ਬਾਹਰੀ-ਰੋਗੀ ਵਿਭਾਗ (ਓ.ਪੀ.ਡੀ.) ਵਿਚ ਐਸੇ ਰੋਗੀ ਆਮ ਹੀ ਆਉਂਦੇ ਹਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਲੱਤਾਂ ਪੈਰਾਂ ’ਤੇ ਸੋਜ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਅਲਾਮਤ ਦਾ ਕੋਈ ਇਕ ਕਾਰਨ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ। ਜੇਕਰ ਇਸ ਬਾਰੇ ਕੁਝ ਜਾਣਕਾਰੀ ਹੋਵੇ ਤਾਂ ਡਾਕਟਰ ਕੋਲ ਪੁੱਜਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਵੀ ਅਸੀਂ ਕੁਝ ਨਾ ਕੁਝ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਾਂ। ਸੋ ਆਓ… ਅੱਜ ਇਸ ਅਲਾਮਤ ਯਾਨੀ ਕਿ ਲੱਤਾਂ ਤੇ ਪੈਰ ’ਤੇ ਸੋਜ ਹੋਣ ਬਾਰੇ ਕੁਝ ਜਾਣਕਾਰੀ ਸਾਂਝੀ ਕਰੀਏ।  ਪੈਰ, ਗਿੱਟੇ ਤੇ ਲੱਤ ਨੂੰ ਥੋੜ੍ਹਾ ਥੋੜ੍ਹਾ ਸੋਜਾ, ਵਡੇਰੀ ਉਮਰੇ, ਮੋਟਾਪੇ ਵਿਚ, ਲੱਤ ਦੀ ਕਿਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀ ਇਨਫੈਕਸ਼ਨ ਤੇ ਲੱਤ ਦੀਆਂ ਖ਼ੂਨ ਦੀਆਂ ਨਾੜੀਆਂ ਦੇ ਫੁੱਲਣ ਵਾਲੇ ਰੋਗ ਵਿਚ ਆਮ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਲੰਮੇ ਸਮੇਂ ਦੇ ਕਾਰ ਜਾਂ ਹਵਾਈ ਜਹਾਜ਼ ਦੇ ਸਫ਼ਰ ਦੌਰਾਨ ਬੈਠੇ ਰਹਿਣ ਕਰਕੇ ਜਾਂ ਲੰਮਾ ਸਮਾਂ ਖੜ੍ਹੇ ਰਹਿਣ ਵਾਲੇ ਵਿਅਕਤੀਆਂ (ਜਿਵੇਂ ਡਿਊਟੀ ’ਤੇ ਖੜ੍ਹੇ ਸੰਤਰੀ ਜਾਂ ਵੱਡੇ ਅਪਰੇਸ਼ਨਾਂ ਵਾਸਤੇ ਕਈ ਕਈ ਘੰਟੇ ਖੜ੍ਹੇ ਰਹਿਣ ਵਾਲੇ ਸਰਜਨਾਂ) ਦੀਆਂ ਲੱਤਾਂ ਅਤੇ ਪੈਰਾਂ ’ਤੇ  ਸੋਜ ਪੈ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਸੋਜ ਵਾਲੇ ਹਿੱਸੇ ਨੂੰ ਨੱਪਣ ਨਾਲ ਉਸ ਜਗ੍ਹਾ ਟੋਇਆ ਪੈ ਜਾਂਦਾ ਹੈ (ਪਿਟਿੰਗ ਓਡੀਮਾ)। ਪੈਰ, ਗੋਡੇ ਜਾਂ ਲੱਤ ਦੀ ਕਿਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀ ਸੱਟ, ਜਾਂ ਇਨ੍ਹਾਂ ਅੰਗਾਂ ਅਤੇ ਪੇਟ ਦੇ ਹੇਠਲੇ ਹਿੱਸੇ (ਪੈਲਵਿਸ) ਦੀ ਸਰਜਰੀ ਖ਼ਾਸਕਰ ਕੈਂਸਰ ਦੀ, ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਪੈਰਾਂ ’ਤੇ ਸੋਜ ਹੋ ਸਕਦੀ ਹੈ। ਤਕਰੀਬਨ ਹਰੇਕ ਗਰਭਵਤੀ ਔਰਤ ਦੇ ਪੈਰਾਂ ’ਤੇ ਸੋਜ ਪੈ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਗਰਭ ਅੰਦਰ ਪਣਪ ਰਹੇ ਬੱਚੇ ਦੇ ਵਧਣ ਨਾਲ ਬੱਚੇ-ਦਾਨੀ ਦਾ ਦਬਾਅ ਖ਼ੂਨ ਦੀਆਂ ਨਾੜੀਆਂ ’ਤੇ ਪੈਂਦਾ ਹੈ ਜਿਸ ਨਾਲ ਪੈਰਾਂ ਅਤੇ ਲੱਤਾਂ ਦੀਆਂ ਖ਼ੂਨ-ਨਾੜੀਆਂ ਭਰੀਆਂ ਰਹਿੰਦੀਆਂ ਹਨ ਤੇ ਵੱਧ ਪ੍ਰੈਸ਼ਰ ਨਾਲ ਤਰਲ, ਨਾੜੀਆਂ ’ਚੋਂ ਬਾਹਰ ਆ ਕੇ ਪੈਰਾਂ ਅਤੇ ਗਿੱਟਿਆਂ ’ਤੇ ਸੋਜ ਪੈਦਾ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਸ਼ਾਇਦ ਇਸੇ ਕਰਕੇ ਗਰਭ ਠਹਿਰਨ ’ਤੇ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ‘‘ਇਸ ਦੇ ਪੈਰ ਭਾਰੇ ਨੇ।’’ ਐਸੀ ਸੋਜ ਵਾਸਤੇ ਕੁਝ ਤਰੀਕੇ ਅਪਣਾਏ ਜਾ ਸਕਦੇ ਹਨ ਜੋ ਫਾਇਦਾ ਦਿੰਦੇ ਹਨ:

*  ਵਧੇਰੇ ਸਮਾਂ ਖੜੇ ਨਾ ਰਹੋ।

*  ਜਦ ਬੈਠੋ ਤਾਂ ਚੌਂਕੜੀ ਮਾਰਨ ਦੀ ਬਜਾਏ ਪੈਰਾਂ ਨੂੰ ਸਿੱਧੇ ਫਰਸ਼ ’ਤੇ ਰੱਖੋ।

*  ਬੈਠਣ ਵੇਲੇ ਲੱਤਾਂ ਨੂੰ ਹਿਲਾਉਂਦੇ ਰਹੋ ਤੇ ਲੇਟਣ ਵੇਲੇ ਪੈਰ (ਹੇਠਾਂ ਸਿਰਹਾਣਾ ਰੱਖ ਕੇ)     ਉੱਚੇ ਰੱਖੋ।

*  ਲੇਟਣ ਵੇਲੇ ਖੱਬੇ ਪਾਸੇ ਵੱਲ ਨੂੰ ਲੇਟੋ।

*  ਇਸ ਗੱਲ ਦਾ ਧਿਆਨ ਰੱਖੋ ਕਿ ਜੁੱਤੀ, ਜੁਰਾਬਾਂ ਤੇ ਸਟੌਕਿੰਗਜ਼ ਆਰਾਮ-ਦਾਇਕ ਹੋਣ,

*  ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਘਰੀਂ ਸਵਿਮਿੰਗ ਪੂਲ ਹੈ ਉਹ ਰੋਜ਼ ਕੁਝ ਦੇਰ ਲਈ ਪਾਣੀ ਵਿਚ ਖੜੇ ਹੋਣ।

*  ਡਾਕਟਰ ਦੀ ਸਲਾਹ ਨਾਲ ਜਿੰਨੀ ਵਰਜ਼ਿਸ਼ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹੋਵੋ, ਕਰੋ।

*  ਗਰਮੀ ਤੇ ਹੁੰਮਸ ਵਾਲਾ ਮੌਸਮ ਹੋਵੇ ਤਾਂ ਕਮਰੇ ਨੂੰ ਠੰਢਾ ਰੱਖੋ।

* ਕੌਫੀ ਵਾਲੀਆਂ ਡਰਿੰਕਸ ਤੇ ਵਧੇਰੇ ਲੂਣ ਤੋਂ ਪ੍ਰਹੇਜ਼ ਕਰੋ।

ਹਰੀਆਂ ਸਬਜ਼ੀਆਂ ਤੇ ਫਲ-ਫਰੂਟ ਦਾ ਸੇਵਨ ਵਧੇਰੇ ਕਰੋ।

ਮਾੜੀ ਮੋਟੀ ਸੋਜ ਤਾਂ ਕੋਈ ਗੱਲ ਨਹੀਂ ਪਰ ਜੇਕਰ ਇਹ ਬਹੁਤ ਜ਼ਿਆਦਾ ਹੋ ਜਾਵੇ ਤੇ ਮੂੰਹ ’ਤੇ ਵੀ ਸੋਜ ਨਜ਼ਰ ਆਉਣ ਲੱਗੇ ਤਾਂ ਟੌਕਸੀਮੀਆਂ ਆਫ ਪ੍ਰੈਗਨੈਂਨਸੀ ਦਾ ਖ਼ਦਸ਼ਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।

ਟੌਕਸੀਮੀਆਂ ਆਫ ਪ੍ਰੈਗਨੈਂਨਸੀ: ਜੇਕਰ ਗਰਭਾਵਸਥਾ ਵਿੱਚ ਪੈਰਾਂ ’ਤੇ ਕਾਫੀ ਜ਼ਿਆਦਾ ਸੋਜ ਹੋ ਜਾਵੇ ਤਾਂ ਇਹ ਟੌਕਸੀਮੀਆਂ ਦੀ ਨਿਸ਼ਾਨੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਨੂੰ ‘‘ਪ੍ਰੀ-ਐਕਲੈਂਪਸੀਆ’’ ਵੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਜੋ ਤਕਰੀਬਨ 5 ਪ੍ਰਤੀਸ਼ਤ ਗਰਭਵਤੀਆਂ ਵਿਚ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਨਾਲ ਹਾਈ ਬਲੱਡ ਪ੍ਰੈਸ਼ਰ, ਪੈਰਾਂ ’ਤੇ ਸੋਜ, ਸਰੀਰ ਅੰਦਰ ਵਾਧੂ ਤਰਲ ਜਮ੍ਹਾਂ ਹੋਣਾ ਖ਼ਾਸ ਕਰਕੇ ਗਰਭ ਦੇ ਆਖਰੀ ਪੜਾਅ  ਦੌਰਾਨ ਤੇ ਪਿਸ਼ਾਬ ਵਿਚ ਪ੍ਰੋਟੀਨ ਦਾ ਆਉਣਾ ਲੱਛਣ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਵਧੇਰੇ ਕਰਕੇ ਸਮੱਸਿਆ ਪਹਿਲੇ ਬੱਚੇ ਵੇਲੇ, ਛੇਵੇਂ ਮਹੀਨੇ ’ਚ ਜਾਂ ਉਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਆਉਂਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਤੋਂ ਪੈਦਾ ਹੋਣ ਵਾਲੀਆਂ ਉਲਝਣਾਂ, ਜੱਚਾ ਤੇ ਬੱਚਾ, ਦੋਵਾਂ ਵਾਸਤੇ ਹੀ ਚੰਗੀਆਂ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੀਆਂ। ਇਸ ਦੌਰਾਨ ਬੇਹੱਦ ਸਿਰ ਪੀੜ, ਯਰਕਾਨ, ਵਾਧੂ ਪਾਣੀ ਜਮ੍ਹਾਂ        ਹੋਣ ਕਰਕੇ ਸਰੀਰ ਦੇ ਭਾਰ ਦਾ     ਵਧ ਜਾਣਾ,   ਪੈਰਾਂ, ਗੋਡਿਆਂ, ਗਿੱਟਿਆਂ ਆਦਿ ’ਤੇ ਸੋਜ, ਤੇ ਕਈ ਵਾਰ, ਧੁੰਦਲਾ ਨਜ਼ਰ ਆਉਣਾ ਆਦਿ, ਇਸ ਦੀਆਂ ਨਿਸ਼ਾਨੀਆਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ। ਐਸੇ ਕੇਸਾਂ ਵਿਚ ਜੱਚਾ ਤੇ ਬੱਚੇ ਦੀ ਸਿਹਤ ਅਤੇ ਭਲਾਈ ਲਈ ਬਿਨਾਂ ਦੇਰੀ ਦੇ ਡਾਕਟਰੀ ਸਹਾਇਤਾ ਲੈ ਕੇ ਨਿਯਮਤ ਇਲਾਜ ਕਰਵਾਉਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। ਘਰੇਲੂ ਟੋਟਕੇ ਵਰਤਣ ਦੇ ਚੱਕਰ ਵਿਚ ਸਮਾਂ ਬਰਬਾਦ ਨਹੀਂ ਕਰਨਾ ਚਾਹੀਦਾ।

ਸਰੀਰ ਵਿਚ ਪ੍ਰੋਟੀਨ ਦੀ ਘਾਟ: ਸੋਜਾਂ ਪੈਣ ਦਾ ਇਕ ਜ਼ਰੀਆ ਹੈ। ਲੱਤਾਂ ਪੈਰਾਂ ਦੀ ਸੋਜ ਜਿਸ ਨਾਲ ਕੋਈ ਪੀੜ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੀ, ਆਮ ਕਰਕੇ ਵਡੇਰੀ ਉਮਰ ਦੇ ਵਿਅਕਤੀਆਂ; ਦਿਲ, ਗੁਰਦੇ ਜਾਂ ਜਿਗਰ ਦੇ ਰੋਗੀਆਂ ਅਤੇ ਸਰੀਰ ਵਿਚ ਪ੍ਰੋਟੀਨ ਦੀ ਘਾਟ ਵਾਲੇ ਬੱਚਿਆਂ ਜਾਂ ਵੱਡਿਆਂ ਵਿੱਚ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਐਸੀ ਸੋਜ, ਫਾਲਤੂ ਤਰਲ ਜਮ੍ਹਾਂ ਹੋਣ ਕਾਰਨ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਜਿਸ ਨੂੰ ’ਓਡੀਮਾ’ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਦੋਵਾਂ (ਖੱਬੇ ਤੇ ਸੱਜੇ) ਪਾਸਿਆਂ ’ਤੇ ਬਰਾਬਰ ਹੁੰਦੀ ਹੈ।  ਪੈਰਾਂ, ਲੱਤਾਂ ਦੀਆਂ ਪਿੰਨੀਆਂ ’ਤੇ ਕਈ ਵਾਰ ਪੱਟਾਂ ਤੱਕ ਵੀ ਸੋਜ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਗੁਰੂਤਾ (ਗ੍ਰੈਵਿਟੀ) ਵੀ ਇਸ ਦਾ ਕਾਰਨ ਹੈ ਇਸ ਲਈ ਇਹ ਹੇਠਲੇ ਹਿੱਸਿਆ ਵਿੱਚ ਵਧੇਰੇ ਹੁੰਦੀ ਹੈ।

ਖ਼ਤਰਨਾਕ ਬਿਮਾਰੀਆਂ: ਹਾਰਟ ਫੇਲ੍ਹ, ਜਿਗਰ ਫੇਲ੍ਹ ਤੇ ਗੁਰਦੇ ਫੇਲ੍ਹ ਦੇ ਮਰੀਜ਼ਾਂ ਵਿਚ ਲੱਤਾਂ ਪੈਰਾਂ ਦੀ ਸੋਜ ਬਹੁਤ ਹੀ ਜ਼ਿਆਦਾ ਹੁੰਦੀ ਹੈ, ਲੱਤਾਂ ਤਾਂ ਭੜੋਲੇ ਵਾਂਗ (ਮੋਟੀਆਂ) ਬਣੀਆਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ।

ਗੁਰਦੇ ਫੇਲ੍ਹ ਹੋਣ ਕਰਕੇ ਸੋਜਾਂ: ਕਈ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਰੋਗਾਂ ਨਾਲ ਗੁਰਦੇ ਨੁਕਸਾਨੇ  ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਰੋਗ ਨਾਲ ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਅੱਖਾਂ ਦੇ ਦੁਆਲੇ ਜਾਂ ਭਰਵੱਟਿਆਂ ਕੋਲ ਸੋਜ ਪੈਂਦੀ ਹੈ ਬਾਅਦ ਵਿਚ ਵਧੇਰੇ ਤਰਲ ਜਮ੍ਹਾਂ ਹੋਣ ਨਾਲ ਲੱਤਾਂ-ਪੈਰਾਂ ’ਤੇ ਸੋਜਾਂ ਪੈ ਜਾਂਦੀਆਂ  ਹਨ। ਨੈਫਰੋਟਿਕ ਸਿੰਡਰੋਮ ਵਿਚ ਲੱਤਾਂ-ਪੈਰਾਂ ਦੀ ਸੋਜ ਦੇ ਨਾਲ ਨਾਲ ਪੇਟ  ਦੇ ਅੰਦਰ (ਅਸਾਇਟਿਸ), ਫੇਫੜਿਆਂ ਦੁਆਲੇ (ਪਲੂਰਲ ਇਫਿਊਯਨ) ਤੇ ਦਿਲ ਦੇ ਦੁਆਲੇ (ਪੈਰੀਕਾਰਡੀਅਲ ਇਫਿਊਯਨ) ਵੀ ਕਾਫੀ ਤਰਲ ਇੱਕਠਾ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਜਿਸ ਨਾਲ ਮਰੀਜ਼ ਨੂੰ ਸਾਹ ਲੈਣ ਵਿਚ ਵੀ ਬੜੀ ਦਿੱਕਤ ਪੇਸ਼ ਆਉਂਦੀ ਹੈ। ਇਹ ਬਿਮਾਰੀ ਬੱਚਿਆਂ ਵਿਚ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਤੇ ਵੱਡਿਆਂ ਵਿਚ ਵੀ। ਗੁਰਦਾ ਰੋਗ  ਕਾਰਨ, ਪਿਸ਼ਾਬ ਵਿਚ ਬਹੁਤ ਜ਼ਿਆਦਾ ਪ੍ਰੋਟੀਨਜ਼ ਖ਼ਾਰਜ ਹੋ ਜਾਣ (ਮੈਸਿਵ ਪ੍ਰੋਟੀਨੂਰੀਆ) ਕਰਕੇ ਖ਼ੂਨ ਵਿਚ ਪ੍ਰੋਟੀਨਜ਼ ਦਾ ਪੱਧਰ  ਘਟ ਜਾਂਦਾ ਹੈ (ਹਾਇਪੋ-ਪ੍ਰੋਟੀਨੀਮੀਆ) ਤੇ ਵਧੇਰੇ ਤਰਲ ਸਰੀਰ ਵਿਚ ਜਮ੍ਹਾਂ ਹੋਣ ਕਰਕੇ ਸੋਜਾਂ ਪੈ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ। ਬੱਚੇ ਦੀਆਂ ਅੱਖਾਂ ਦੁਆਲੇ ਭਰੂਣ ਜਿਹੀ ਮਹਿਸੂਸ ਹੋਵੇ ਤਾਂ ਫੌਰੀ ਤੌਰ ’ਤੇ ਮੈਡੀਕਲ ਸਪੈਸ਼ਲਿਸਟ ਜਾਂ ਬੱਚਿਆਂ ਦੇ ਮਾਹਿਰ ਡਾਕਟਰ ਜਾਂ ਨੈਫਰਾਲੋਜਿਸਟ ਕੋਲੋਂ ਚੈਕਅੱਪ ਕਰਵਾਉਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ।

ਜਿਗਰ ਫੇਲ੍ਹ ’ਤੇ ਸੋਜ: ਜਿਗਰ ਦੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਰੋਗਾਂ ਕਾਰਨ ਅੰਤ ਵਿਚ, ਜਦ ਨੁਕਸਾਨੇ ਜਾਣ ਕਰਕੇ ਜਿਗਰ ਆਪਣਾ ਕੰਮ ਸਹੀ ਤਰੀਕੇ ਨਾਲ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕਦਾ ਤਾਂ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਜਿਗਰ ਫੇਲ੍ਹ ਹੋ ਗਿਆ ਹੈ। ਜਿਗਰ ਦੇ ਅਤੀ ਅਹਿਮ ਕੰਮਾਂ ਵਿਚੋਂ ਇਕ ਕੰਮ ਹੈ ਪ੍ਰੋਟੀਨਜ਼ ਬਣਾਉਣਾ। ਫੇਲ੍ਹ ਹੋਇਆ ਜਿਗਰ ਪ੍ਰੋਟੀਨ ਨਹੀਂ ਬਣਾ ਸਕਦਾ ਇਸ ਲਈ ਸਰੀਰ ਵਿਚ ਪ੍ਰੋਟੀਨਾਂ ਦਾ ਲੈਵਲ ਘਟ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਤੇ ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ ਤਰਲ ਵਧ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਰਥਾਤ ਲੱਤਾਂ-ਪੈਰਾਂ ’ਤੇ ਸੋਜ ਪੈ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।

ਸਰੀਰ ਵਿਚ ਪ੍ਰੋਟੀਨਜ਼ ਦੀ ਘਾਟ, ਤੇ ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ ਲੱਤਾਂ ਪੈਰਾਂ ’ਤੇ ਸੋਜ ਦੇ ਹੋਰ ਕਾਰਨ ਹਨ:

* ਭੱੁਖਮਰੀ ਜਾਂ ਭੁੱਖ-ਹੜਤਾਲ/ ਮਰਨ ਵਰਤ ’ਤੇ ਬੈਠੇ ਵਿਅਕਤੀ।

* ਲੰਮੇ ਸਮੇ ਤੋਂ ਫੇਫੜਿਆਂ ਦੀ ਬਿਮਾਰੀ (ਟੀ.ਬੀ., ਬਰੌਂਕੀਐਕਟੇਸਿਸ)  ਜਿਸ ਨਾਲ ਬਲਗ਼ਮ ਰਾਹੀਂ ਸਰੀਰ ਦੀਆਂ ਪ੍ਰੋਟੀਨਜ਼ ਜ਼ਾਇਆ ਹੋ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ।

* ਕੈਂਸਰ ਤੇ ਏਡਜ਼ ਵਰਗੇ ਰੋਗ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚ ਭੁੱਖ ਘਟ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਤੇ ਸਰੀਰ ਵਿਚ ਪ੍ਰੋਟੀਨਜ਼ ਸਮੇਤ ਕਈ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਕਮੀਆਂ ਹੋ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ।

ਦਿਲ ਦਾ ਫੇਲ੍ਹ ਹੋਣ ਕਰਕੇ ਸੋਜਾਂ: ਦਿਲ ਦਾ ਦੌਰਾ (ਹਾਰਟ ਅਟੈਕ) ਤੇ ਦਿਲ ਫੇਲ੍ਹ ਹੋਣਾ (ਹਾਰਟ ਫੇਲ੍ਹ) ਵੱਖ- ਵੱਖ ਸਥਿਤੀਆਂ ਹਨ। ਦਿਲ ਦੇ ਦੌਰੇ ਤੋਂ ਭਾਵ ਹੈ ਦਿਲ ਦੀ ਖ਼ੂਨ-ਨਾੜੀ ਬੰਦ ਹੋਣ ਕਰਕੇ ਛਾਤੀ ਵਿਚ ਪੀੜ, ਤ੍ਰੇਲੀਆਂ, ਸਾਹ-ਸਤ ਈ ਨਾ ਰਹਿਣਾ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਇਕਦਮ ਮੌਤ ਵੀ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਤੇ ਦਿਲ ਫੇਲ੍ਹ ਹੋਣ ਦਾ ਮਤਲਬ ਹੈ ਕਿ ਇਹਦੇ ਕਿਸੇ ਨੁਕਸ ਕਾਰਨ ਖੂਨ ਦਾ ਦੌਰਾ ਸਹੀ ਤਰੀਕੇ ਨਾਲ ਨਹੀਂ ਚਲ ਰਿਹਾ, ਖ਼ੂਨ ਦੇ ‘ਬੈਕ ਪ੍ਰੈਸ਼ਰ’ ਕਰਕੇ ਰੋਗੀ ਨੂੰ ਸਾਹ ਚੜ੍ਹਦਾ ਹੈ, ਝੱਗ ਵਰਗੀ ਬਲਗ਼ਮ ਜਿਸ ਵਿਚ ਕਦੀ ਕਦੀ ਖ਼ੂਨ ਵੀ ਹੋ ਸਕਦੈ… ਤੇ ਨਾਲ ਲੱਤਾਂ ਪੈਰਾਂ ਦੀ ਸੋਜ। ਐਸੇ ਰੋਗੀ ਦਵਾਈਆਂ ਦੀ ਮਦਦ ਨਾਲ ਕਈ-ਕਈ ਮਹੀਨੇ ਚਲਦੇ-ਫਿਰਦੇ ਰਹਿੰਦੇ   ਹਨ, ਪਰ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ‘‘ਇਸ ਦਾ ਦਿਲ ‘ਫੇਲਿਓਰ’ ਵਿਚ ਹੈ।’’

ਫਾਇਲੇਰੀਆ ਰੋਗ ਤੇ ਸੋਜਾਂ: ਇਹ ਰੋਗ ਏਸ਼ੀਆ ਦੇ ਕੁਝ ਭਾਗਾਂ, ਦੱਖਣੀ ਤੇ ਮੱਧ-ਅਮਰੀਕਾ ਤੇ ਪ੍ਰਸ਼ਾਂਤ ਟਾਪੂਆਂ ਵਿਚ ਹੁੰਦਾ ਹੈ; ਭਾਰਤ ਵਿਚ ਅਸਾਮ, ਬੰਗਾਲ, ਬੰਗਲਾਦੇਸ਼ ਤੇ ਨਾਲ ਲਗਦੇ ਇਲਾਕਿਆਂ ਵਿਚ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਮਲੇਰੀਏ ਵਾਂਗ ਇਹ ਵੀ ਇਕ ਮੱਛਰ ਦੇ ਲੜਨ ਨਾਲ ਹੁੰਦਾ ਹੈ-ਇਸ ਮੱਛਰ ਦਾ ਨਾਂ ਹੈ ’ਏਡੀਜ਼ ਏਜਿਪਟਾਈ’ (ਜਦਕਿ ਮਲੇਰੀਏ ਵਿਚ ’ਐਨੋਫਲੀਜ਼’ ਮੱਛਰ ਹੁੰਦਾ ਹੈ)। ਪੰਜਾਬ ਵਿਚ ਇਹ ਰੋਗ ਨਹੀਂ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਇਹ ਮੱਛਰ (ਏਡੀਜ਼ ਏਜਿਪਟਾਈ) ਪੰਜਾਬ ਵਿਚ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ। ਪਰ ਮਿਹਨਤ ਮਜ਼ਦੂਰੀ ਕਰਨ  ਵਾਸਤੇ ਦੂਸਰੇ ਸੂਬਿਆਂ ਤੋਂ ਪੰਜਾਬ ’ਚ ਆਏ ਲੋਕ ਇਸ ਮਰਜ਼ ਤੋਂ ਪੀੜਤ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਜੋ ਰਾਜਿੰਦਰਾ ਹਸਪਤਾਲ/ਸਾਡੇ ਕੋਲ ਆਉਂਦੇ   ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਰੋਗ ਵਿਚ ਲੱਤ-ਪੈਰ ਜਾਂ ਕਿਸੇ ਹੋਰ ਅੰਗ ਦੀ ਚਮੜੀ, ਹਾਥੀ ਦੀ ਚਮੜੀ ਵਰਗੀ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਇਸੇ ਕਰਕੇ ਇਸ ਸਥਿਤੀ ਨੂੰ ‘ਐਲੀਫੈਂਟੀਐਸਿਸ’ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਐਸੀ ਸੋਜ ਇਕੋ ਪਾਸੇ ਵੀ ਹੋ ਸਕਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਦੋਵਾਂ ਲੱਤਾਂ ਨੂੰ ਵੀ। ਇਹ ਨਾਨ-ਪਿਟਿੰਗਓਡੀਮਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।

ਇੱਕੋ ਪਾਸੇ (ਇੱਕ ਲੱਤ ਜਾਂ ਪੈਰ) ਵਾਲੀ ਸੋਜ, ਇਨਫੈਕਸ਼ਨ ਜਾਂ ਨਾੜੀਆਂ ਬੰਦ ਹੋਣ ਕਰਕੇ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਇਨਫੈਕਸ਼ਨ ਨਾਲ ਨਲ਼ਾਂ ਵਿਚ ਸੰਢਾ ਚੜ੍ਹ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਬੁਖ਼ਾਰ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਤੇ ਲੱਤ ਜਾਂ ਪੈਰ ਵਿਚ ਦਰਦ ਵੀ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।

ਥਾਇਰਾਇਡ ਰੋਗ ਤੇ ਸੋਜਾਂ: ਹਾਇਪੋ-ਥਾਇਰਾਇਡ ਯਾਨੀ ਕਿ ਥਾਇਰਾਇਡ ਹਾਰਮੋਨ ਦੀ ਕਮੀ ਵਾਲੇ ਵਿਅਕਤੀਆਂ ਦੇ ਪੈਰ-ਲੱਤਾਂ ਤੇ ਬਾਹਵਾਂ ਸੁੱਜ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ ਇਹ ਸੋਜ ‘‘ਨਾਨ-ਪਿਟਿੰਗ’’ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਅਰਥਾਤ ਨੱਪਣ ਨਾਲ ਟੋਇਆ ਨਹੀਂ ਪੈਂਦਾ।

ਲੱਤਾਂ-ਪੈਰਾਂ ’ਤੇ ਸੋਜ ਪੈਣ ’ਤੇ ਕੁਝ ਹੋਰ ਵੀ ਕਾਰਨ ਹਨ ਜਿਵੇਂ:

ਮਨੋਰੋਗਾਂ ਵਾਸਤੇ ਵਰਤੀਆਂ ਜਾਣ ਵਾਲੀਆਂ, ਬਲੱਡ ਪ੍ਰੈਸ਼ਰ ਦੀਆਂ, ਹਾਰਮੋਨ (ਈਸਟਰੋਜਨ) ਤੇ ਸਟੀਰਾਇਡ ਦਵਾਈਆਂ ਦਾ ਸੇਵਨ।

ਛੋਟੀ-ਮੋਟੀ ਸੋਜ ਹੋਵੇ ਤਾਂ ਨਿਮਨ ਤਰੀਕੇ ਅਪਣਾਏ ਜਾ ਸਕਦੇ ਹਨ:

* ਲੇਟਣ ਵੇਲੇ ਲੱਤਾਂ ਦਾ ਲੈਵਲ, ਦਿਲ ਦੇ ਲੈਵਲ ਤੋਂ ਉੱਚਾ ਕਰ ਲਵੋ।

* ਲੂਣ ਘਟਾ ਦਿਓ ਜਾਂ ਕੁਝ ਦਿਨਾਂ ਵਾਸਤੇ ਬੰਦ ਹੀ ਕਰ ਦਿਓ।

* ਬੱਸ ਜਾਂ ਰੇਲ ਵਿਚ ਸਫ਼ਰ ਦੌਰਾਨ ਤੁਰਦੇ ਫਿਰਦੇ ਰਹੋ; ਜੇ ਕਾਰ ਹੋਵੇ ਤਾਂ ਰੁਕਦੇ ਜਾਓ, ਰੁਕਣ ਵੇਲੇ ਥੋੜ੍ਹਾ ਘੁੰਮ-   ਫਿਰ ਲਵੋ।

* ਭਾਰ ਘਟਾਉਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰੋ, ਨਮਕ ਘਟਾਉਣ ਨਾਲ ਵੀ ਭਾਰ ਘਟਦਾ ਹੈ।

* ਪੱਟਾਂ ਜਾਂ ਲੱਤਾਂ ਦੁਆਲੇ, ਤੰਗ ਲੀੜੇ ਨਾ ਪਾਓ।

ਅਗਰ ਕੋਈ ਦਵਾਈ ਲੈ ਰਹੇ ਹੋ ਤਾਂ ਡਾਕਟਰ ਦੀ ਸਲਾਹ ਤੋਂ ਬਿਨਾਂ, ਆਪਣੇ ਆਪ ਕਦੀ ਬੰਦ ਨਾ ਕਰੋ।

ਖ਼ਤਰੇ ਦੇ ਚਿੰਨ੍ਹ: ਸਾਹ ਤੇਜ਼ ਤੇਜ਼ ਤੇ ਛੋਟੇ ਛੋਟੇ ਆਉਣੇ, ਛਾਤੀ ’ਤੇ ਦਬਾਅ ਜਿਹਾ ਮਹਿਸੂਸ ਹੋਣਾ ਜਾਂ ਛਾਤੀ ਵਿਚ ਦਰਦ ਜਾਂ ਚਾਕੂ ਵੱਜਣ ਵਰਗੀ ਪੀੜ।

ਯਾਦ ਰੱਖਣ ਯੋਗ:

ਲੱਤਾਂ, ਪੈਰਾਂ, ਗਿੱਟਿਆਂ ਦੀ ਸੋਜ ਦਾ ਕੋਈ ਇਕ ਕਾਰਨ ਨਹੀਂ।

ਉਮਰ, ਲਿੰਗ ਅਤੇ ਪਹਿਲਾਂ ਤੋਂ ਚਲ ਰਹੇ ਰੋਗ ਦੇ ਹਿਸਾਬ ਨਾਲ ਸੋਜ ਵੱਧ, ਘੱਟ ਜਾਂ ਖ਼ਤਰੇ ਦੀ ਹੱਦ ਤੱਕ ਹੋ ਸਕਦੀ ਹੈ।

ਮਾੜੀ ਮੋਟੀ ਸੋਜ ਵਾਸਤੇ ਕੁਝ ਢੰਗ ਸੁਝਾਏ ਗਏ ਹਨ, ਫਿਰ ਵੀ ਪੂਰੀ ਜਾਂਚ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਹੀ ਇਲਾਜ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ ਜਾਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ।

* ਡਾ.ਮਨਜੀਤ ਸਿੰਘ ਬੱਲ

 ਪ੍ਰੋਫੈਸਰ ਤੇ ਮੁਖੀ ਪੈਥਾਲੋਜੀ ਵਿਭਾਗ, ਸਰਕਾਰੀ ਮੈਡੀਕਲ ਕਾਲਜ, ਰਾਜਿੰਦਰਾ ਹਸਪਤਾਲ ਪਟਿਆਲਾ।

Post Comment

ਸੱਪ ਦਾ ਡੰਗ ਅਤੇ ਇਲਾਜ

ਸੱਪ ਦਾ ਨਾਂ ਸੁਣਦਿਆਂ ਜਾਂ ਫ਼ੋਟੋ ਦੇਖਦਿਆਂ ਹੀ ਸਰੀਰ ਵਿੱਚ ਛੁਣਛੁਣੀ ਜਿਹੀ ਆ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਸੱਪ ਦੇ ਡੰਗਣ ਨਾਲ ਹਰ ਸਾਲ 15 ਤੋਂ 30 ਹਜ਼ਾਰ ਤੱਕ ਮੌਤਾਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ। ਦੁਨੀਆਂ ਵਿੱਚ ਸੱਪਾਂ ਦੀਆਂ 2500 ਕਿਸਮਾਂ ਹਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਤਕਰੀਬਨ 216 ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਹੀ ਹਨ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚੋਂ 52 ਕਿਸਮਾਂ ਜ਼ਹਿਰੀਲੇ ਸੱਪਾਂ ਦੀਆਂ ਹਨ। ਜ਼ਹਿਰੀਲੇ ਸੱਪਾਂ ਦੀਆਂ ਤਿੰਨ ਨਸਲਾਂ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਆਮ ਹਨ, ਜੋ ਮੌਤ ਦਾ ਕਾਰਨ ਬਣਦੀਆਂ ਹਨ।

ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾ ਹੈ ਕੋਬਰਾ, ਫ਼ਨੀਅਰ ਜਾਂ ਨਾਗ਼। ਕੋਬਰਾ ਵੀ ਦੋ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਇਕ ਨੂੰ ਨਾਗ਼ ਜਾਂ ਕੋਬਰਾ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਦੀ ਲੰਬਾਈ 1.5 ਤੋਂ 2 ਮੀਟਰ ਤੱਕ ਹੋ ਸਕਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸ ਦਾ ਰੰਗ ਕਾਲ਼ਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਜਦੋਂ ਇਸ ਨੂੰ ਛੇੜਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਇਹ ਆਪਣਾ ਫ਼ਨ ਫੈਲਾ ਲੈਂਦਾ ਹੈ, ਇਸ ਫ਼ਨ ’ਤੇ ਐਨਕ ਵਰਗਾ ਨਿਸ਼ਾਨ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਵਸੋਂ ਵਾਲੇ ਇਲਾਕੇ ’ਚ ਰਹਿਣਾ ਪਸੰਦ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਦੂਜੀ ਕਿਸਮ ਨਾਗ਼ ਹੈ, ਨਾਗ਼ ਰਾਜ ਜਾਂ ਕਿੰਗ ਕੋਬਰਾ। ਇਸ ਦੀ ਲੰਬਾਈ ਵੀ ਦੋ-ਢਾਈ ਮੀਟਰ ਹੋ ਸਕਦੀ ਹੈ। ਇਹ ਕਾਲ਼ੇ ਭੂਰੇ ਰੰਗ ਦਾ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਜੰਗਲਾਂ ’ਚ ਰਹਿਣਾ ਪਸੰਦ ਕਰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸ ਦੇ ਫ਼ਨ ’ਤੇ ਐਨਕ ਵਰਗਾ ਨਿਸ਼ਾਨ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ।

ਦੂਸਰੀ ਕਿਸਮ ਹੈ ਕਰੇਟ। ਇਹ ਵੀ ਬਹੁਤ ਜ਼ਹਿਰੀਲਾ ਹੈ। ਇਸ ਦੀ ਲੰਬਾਈ ਇਕ ਤੋਂ ਡੇਢ ਮੀਟਰ ਤੱਕ ਹੋ ਸਕਦੀ ਹੈ। ਇਸ ’ਤੇ ਕਾਲ਼ੇ ਅਤੇ ਚਿੱਟੇ ਛਿੰਬ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਵੀ ਘਰਾਂ ਵਿੱਚ ਰਹਿਣਾ ਪਸੰਦ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਭਾਰਤ ਅਤੇ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਵੀ ਆਮ ਮਿਲਦਾ ਹੈ।

ਤੀਸਰੀ ਕਿਸਮ ਹੈ ਵਾਈਪਰ। ਇਸ ਨੂੰ ਆਮ ਭਾਸ਼ਾ ਵਿੱਚ ਜਲੇਬੀ ਜਾਂ ਉੱਡਣਾ ਸੱਪ ਵੀ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਛੋਟਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਮੀਟਰ ਦੇ ਕਰੀਬ ਵੀ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਦਾ ਰੰਗ ਭੂਰਾ, ਸਿਰ ਚੌੜਾ ਅਤੇ ਨਾਸਾਂ ਵੱਡੀਆਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ। ਪਿੱਠ ’ਤੇ ਕਾਲ਼ੇ ਕੌਡੀਆਂ ਵਰਗੇ ਨਿਸ਼ਾਨ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਜਦੋਂ ਇਹ ਹਮਲਾ ਕਰਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਉੱਚੀ ਆਵਾਜ਼ ਨਾਲ ਫੁੰਕਾਰਾ ਮਾਰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਘਣੇ ਜੰਗਲਾਂ ਵਿੱਚ ਰਹਿਣਾ ਪਸੰਦ ਕਰਦਾ ਹੈ।

ਸੱਪ ਦੇ ਕੰਨ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੇ, ਬੋਲ਼ਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਜੋਗੀ ਦੀ ਬੀਨ ਦੀ ਆਵਾਜ਼ ਸੱਪ ਨੂੰ ਨਹੀਂ ਸੁਣਦੀ, ਪਰ ਜਦੋਂ ਜੋਗੀ ਬੀਨ ਵਜਾਉਂਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਧਿਆਨ ਦਿਓ, ਉਹ ਬੀਨ ਨੂੰ ਸੱਜੇ-ਖੱਬੇ ਹਿਲਾਉਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਫ਼ਨ ਫੈਲਾਈ ਬੈਠਾ ਸੱਪ ਵੀ ਸੱਜੇ-ਖੱਬੇ ਝੂਮਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਅੱਖਾਂ ਵੀ ਬੀਨ ਵਿੱਚ ਗੱਡ ਕੇ ਰੱਖਦਾ ਹੈ।

ਸੱਪ ਦੇ ਢਿੱਡ ਵਾਲੇ ਪਾਸੇ ਖ਼ਾਸ ਕਿਸਮ ਦੇ ਸੈੱਲ ਹੁੰਦੇ ਹਨ, ਜੋ ਧਮਕ ਨੂੰ ਮਹਿਸੂਸ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਸੱਪ ਨੂੰ ਪਤਾ ਲੱਗਦਾ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਧਮਕ ਕਿਸ ਪਾਸਿਓਂ ਆ ਰਹੀ ਹੈ। ਸੋ ਸੱਪ ਆਵਾਜ਼ ਨੂੰ ਨਹੀਂ, ਬਲਕਿ ਆਵਾਜ਼ ਦੀ ਧਮਕ ਅਨੁਸਾਰ ਕੰਮ ਕਰਦਾ ਹੈ।

ਸੱਪ ਦਾ ਜ਼ਹਿਰ

ਜ਼ਹਿਰੀਲੇ ਸੱਪ ਦੀ ਖ਼ਾਸੀਅਤ ਹੈ ਕਿ ਉਸ ਦੇ ਮੂੰਹ ਵਿੱਚ ਜ਼ਹਿਰ ਵਾਲੇ ਖ਼ਾਸ ਦੰਦ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਦੰਦ ਵਿੱਚ ਇਕ ਖ਼ਾਸ ਮੋਰੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਦੰਦ ਵਿੱਚੋਂ (ਡਾਕਟਰ ਦੀ ਸਰਿੰਜ ਵਾਂਗ) ਹੁੰਦੀ ਹੋਈ ਜ਼ਹਿਰ ਦੀ ਉੱਪਰਲੀ ਥੈਲੀ ਵਿੱਚ ਖੁੱਲ੍ਹਦੀ ਹੈ। ਜਦੋਂ ਸੱਪ ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਡੰਗ ਮਾਰਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਟੀਕੇ ਦੀ ਸਰਿੰਜ ਵਾਂਗ ਇਹ ਜ਼ਹਿਰ-ਥੈਲੀ ਨੱਪੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਜ਼ਹਿਰ ਦੰਦ ਵਿੱਚੋਂ ਦੀ ਹੁੰਦਾ ਹੋਇਆ ਸ਼ਿਕਾਰ ਦੇ ਜਾਂ ਬੰਦੇ ਦੇ ਸਰੀਰ ਵਿੱਚ ਦਾਖ਼ਲ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਬਿਲਕੁਲ ਡਾਕਟਰ ਦੇ ਟੀਕੇ ਲਾਉਣ ਦੀ ਤਰ੍ਹਾਂ।

ਸੱਪ ਦਾ ਜ਼ਹਿਰ ਵੀ ਕਈ ਕਿਸਮ ਦਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਰਸਾਇਣਕ ਪੱਖੋਂ ਸੱਪ ਦਾ ਜ਼ਹਿਰ ਪ੍ਰੋਟੀਨ ਬਣਿਆ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਕੋਬਰੇ ਅਤੇ ਕਰੇਟ ਦਾ ਜ਼ਹਿਰ ਨਾਸਾਂ ਅਤੇ ਦਿਮਾਗ਼ ’ਤੇ ਅਸਰ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਜ਼ਹਿਰ ਕਾਰਨ ਸਰੀਰ ਦੇ ਪੱਠਿਆਂ ’ਤੇ ਕੰਟਰੋਲ ਖ਼ਤਮ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਅੰਤ ਵਿੱਚ ਸਾਹ ਵਾਲੇ ਪੱਠਿਆਂ ’ਤੇ ਕੰਟਰੋਲ ਖ਼ਤਮ ਹੋਣ ਨਾਲ ਮੌਤ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।

ਵਾਈਪਰ ਦੇ ਜ਼ਹਿਰ ਨਾਲ ਖ਼ੂਨ ਦੀਆਂ ਨਾੜਾਂ ਫਟ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ ਅਤੇ ਖ਼ੂਨ ਜੰਮਣੋਂ ਹਟ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਸਰੀਰ ਫਟ ਸਕਦਾ ਹੈ, ਪਿਸ਼ਾਬ ਵਿੱਚ ਖ਼ੂਨ ਆ ਸਕਦਾ ਹੈ, ਖ਼ੂਨ ਦੀ ਉਲਟੀ ਆ ਸਕਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਖ਼ੂਨ ਨਾ ਜੰਮਣ ਕਾਰਨ ਬੰਦਾ ਮਰ ਸਕਦਾ ਹੈ।

ਸੱਪ ਡੰਗ ਕਿਉਂ ਮਾਰਦਾ ਹੈ?

ਸੱਪ ਦੇ ਡੰਗ ਮਾਰਨ ਦੇ ਦੋ ਮੁੱਖ ਕਾਰਨ ਹਨ। ਪਹਿਲਾ ਤਾਂ ਇਹ ਕਿ ਆਪਣੇ ਸ਼ਿਕਾਰ ਨੂੰ ਮਾਰਨ ਵਾਸਤੇ, ਜਦੋਂ ਸੱਪ ਨੂੰ ਭੁੱਖ ਲੱਗਦੀ ਹੈ ਤਾਂ ਆਪਣੇ ਸ਼ਿਕਾਰ ’ਤੇ ਹਮਲਾ ਕਰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਉਸ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਸਾਰਾ ਜ਼ਹਿਰ ਛੱਡ ਦਿੰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਸ਼ਿਕਾਰ ਮਰ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।

ਦੂਜਾ ਕਾਰਨ ਸਵੈ-ਰੱਖਿਆ। ਜਦੋਂ ਕਦੇ ਆਦਮੀ ਦਾ ਪੈਰ ਸੱਪ ’ਤੇ ਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਸੱਪ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਜਾਨ ਨੂੰ ਖ਼ਤਰਾ ਮਹਿਸੂਸ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਉਹ ਡੰਗ ਮਾਰਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਡੰਗ ਵਿੱਚ ਉਹ ਬਹੁਤਾ ਜ਼ਹਿਰ ਨਹੀਂ ਛੱਡਦਾ ਅਤੇ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸੱਪ ਦੇ ਕੱਟੇ 50 ਫੀਸਦੀ ਮਰੀਜ਼ਾਂ ਨੂੰ ਕੋਈ ਖ਼ਾਸ ਲੱਛਣ ਨਹੀਂ ਦਿੱਸਦੇ ਅਤੇ ਮਰੀਜ਼ ਬਚ ਵੀ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।

ਸੱਪ ਦੇ ਡੰਗ ਦੇ ਲੱਛਣ ਅਤੇ ਨਿਸ਼ਾਨੀਆਂ

ਜ਼ਹਿਰੀਲੇ ਸੱਪ ਦੇ ਕੱਟਣ ਦੀ ਇਹ ਨਿਸ਼ਾਨੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਕਿ ਡੰਗ ਵਾਲੀ ਥਾਂ ’ਤੇ ਦੰਦ ਦੇ ਦੋ ਜਾਂ ਕਈ ਵਾਰੀ ਇਕੋ ਨਿਸ਼ਾਨ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਜੋ ਸੱਪ ਜ਼ਹਿਰੀਲਾ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਉਸ ਦੇ ਕੱਟਣ ’ਤੇ ਦੰਦਾਂ ਦੇ ਕਈ ਛੋਟੇ-ਛੋਟੇ ਨਿਸ਼ਾਨ ਪੈ ਜਾਂਦੇ ਹਨ, ਜੋ ਕਿ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਦੇ ਯੂ ਅੱਖਰ ਵਰਗੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ।

ਸੱਪ ਦੇ ਕੱਟਣ ਦਾ ਮਨੁੱਖੀ ਸਰੀਰ ’ਤੇ ਕੀ ਅਸਰ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਇਹ ਕਈ ਗੱਲਾਂ ’ਤੇ ਨਿਰਭਰ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਆਦਮੀ ਦਾ ਵਜ਼ਨ ਕੀ ਹੈ, ਕਿਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਸੱਪ ਨੇ ਕੱਟਿਆ ਹੈ, ਕਿੱਥੇ ਕੱਟਿਆ ਹੈ, ਕਿੰਨਾ ਕੁ ਜ਼ਹਿਰ ਅੰਦਰ ਗਿਆ ਹੈ, ਕੀ ਬੰਦੇ ਨੂੰ ਡੰਗ ਮਾਰਨ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਕਿਸੇ ਹੋਰ ਜਾਨਵਰ ਨੂੰ ਤਾਂ ਨਹੀਂ ਕੱਟਿਆ।

ਕੋਬਰੇ ਦੇ ਡੰਗ ਵਾਲੀ ਥਾਂ ’ਤੇ ਬਹੁਤਾ ਦਰਦ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ, ਪਰ ਅੱਧੇ ਤੋਂ ਦੋ ਘੰਟੇ ਵਿੱਚ ਸਰੀਰ ਦੀਆਂ ਨਸਾਂ ’ਤੇ ਅਸਰ ਹੋਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਪੱਠੇ ਕਮਜ਼ੋਰ ਹੋਣ ਲੱਗਦੇ ਹਨ। ਮੂੰਹ ’ਚੋਂ ਥੁੱਕ ਆਉਣ ਲੱਗਦਾ ਹੈ, ਉਲਟੀ ਆ ਸਕਦੀ ਹੈ। ਮਰੀਜ਼ ਨੂੰ ਬੋਲਣ ਵਿੱਚ, ਕੁਝ ਲੰਘਾਉਣ ਵਿੱਚ ਤਕਲੀਫ਼ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਅੱਖਾਂ ਮਿਚਦੀਆਂ ਹਨ, ਅੱਖਾਂ ਅੱਗੇ ਹਨੇਰਾ ਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਅੰਤ ਵਿੱਚ ਸਾਹ ਦੇ ਪੱਠੇ ਕੰਮ ਕਰਨੋਂ ਅਸਮਰੱਥ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਤਾਂ ਸਾਹ ਘੁੱਟਣ ਲੱਗਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਮੌਤ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਕੋਬਰੇ ਦੇ ਕੱਟਣ ਨਾਲ ਮਰੀਜ਼ ਕੁਝ ਘੰਟਿਆਂ ਵਿੱਚ ਹੀ ਮਰ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਲੱਛਣ ਕਰੇਟ ਦੇ ਕੱਟਣ ਨਾਲ ਵੀ ਹੁੰਦੇ ਹਨ।

ਵਾਈਪਰ ਦੇ ਕੱਟਣ ਦੇ ਲੱਛਣ ਕੋਬਰੇ ਅਤੇ ਕਰੇਟ ਤੋਂ ਕੁਝ ਵੱਖਰੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਡੰਗ ਵਾਲੀ ਥਾਂ ’ਤੇ ਬਹੁਤ ਦਰਦ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਸੋਜ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ, ਛਾਲਾ ਪੈ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਨਬਜ਼ ਪਤਲੀ ਚੱਲਦੀ ਹੈ, ਉਲਟੀ ਆਉਂਦੀ ਹੈ, ਸਰੀਰ ਠੰਢਾ ਪੈ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਪਿਸ਼ਾਬ ਵਿੱਚ, ਮੂੰਹ ਵਿੱਚ, ਥੁੱਕ ਵਿੱਚ ਅਤੇ ਟੱਟੀ ਰਸਤੇ ਖ਼ੂਨ ਆਉਣ ਲੱਗ ਪੈਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਸਰੀਰ ’ਚੋਂ ਖ਼ੂਨ ਵਗਣ ਕਾਰਨ ਮੌਤ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਡੰਗ ਤੋਂ ਕੁਝ ਦਿਨਾਂ ਅੰਦਰ ਹੀ ਮਰੀਜ਼ ਮਰ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।

15 ਮਿਲੀਗਰਾਮ ਕੋਬਰੇ ਦਾ ਜ਼ਹਿਰ, 40 ਮਿਲੀਗਰਾਮ ਵਾਈਪਰ ਦਾ ਅਤੇ 6 ਮਿਲੀਗਰਾਮ ਕਰੇਟ ਦਾ ਜ਼ਹਿਰ ਮੌਤ ਕਰ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਜਦੋਂ ਕੋਬਰਾ ਪੂਰਾ ਡੰਗ ਮਾਰਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਉਹ 200 ਤੋਂ 350 ਮਿਲੀਗਰਾਮ ਜ਼ਹਿਰ ਛੱਡਦਾ ਹੈ। ਕਰੇਟ ਕਰੀਬ 22 ਮਿਲੀਗਰਾਮ ਅਤੇ ਵਾਈਪਰ 150-200 ਮਿਲੀਗਰਾਮ ਜ਼ਹਿਰ ਕੱਢਦਾ ਹੈ।

ਸੱਪ ਦੇ ਡੰਗ ਦਾ ਇਲਾਜ

ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਹਰ ਸਾਲ ਕਰੀਬ 15 ਤੋਂ 30 ਹਜ਼ਾਰ ਤੱਕ ਲੋਕ ਸੱਪ ਲੜਨ ਕਾਰਨ ਮਰਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਦੇ ਇਲਾਜ ਲਈ ਕੁਝ ਆਮ ਜਾਣਕਾਰੀ ਲਾਹੇਵੰਦ ਹੋ ਸਕਦੀ ਹੈ।

ਸਭ ਤੋਂ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ ਕਿ ਕਈ ਵਾਰੀ ਆਦਮੀ ਦੀ ਮੌਤ ਸੱਪ ਦੇ ਜ਼ਹਿਰ ਨਾਲ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੀ, ਉਹ ਡਰ ਨਾਲ ਹੀ ਮਰ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਸੋ ਦਿਮਾਗ਼ ਵਿੱਚੋਂ ਡਰ ਕੱਢਣਾ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ। ਸਾਰੇ ਸੱਪ ਜ਼ਹਿਰੀਲੇ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੇ। ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ ਜ਼ਹਿਰ ਹੀ ਬਹੁਤ ਘੱਟ ਮਾਤਰਾ ਵਿੱਚ ਸਰੀਰ ’ਚ ਗਿਆ ਹੋਵੇ। ਇਸ ਲਈ ਮਰੀਜ਼ ਨੂੰ ਹੌਸਲਾ ਦੇਣਾ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ।

ਜ਼ਹਿਰ ਨੂੰ ਫੈਲਣੋਂ ਰੋਕਣਾ

ਸੱਪ ਦਾ ਜ਼ਹਿਰ ਸਿੱਧਾ ਖ਼ੂਨ ਵਿੱਚ ਨਹੀਂ ਰਲ਼ਦਾ, ਚਮੜੀ ਹੇਠ ਕੱਟ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਰਾਹੀਂ ਖ਼ੂਨ ਵਿੱਚ ਰਲ਼ਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਲਈ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ:

(ੳ) ਲੱਤ ਜਾਂ ਬਾਂਹ, ਜਿਸ ’ਤੇ ਸੱਪ ਨੇ ਡੰਗ ਮਾਰਿਆ ਹੈ, ਉਸ ਨੂੰ ਹਿਲਾਓ ਨਾ। ਹਿਲਜੁਲ ਕਾਰਨ ਜ਼ਹਿਰ ਜ਼ਿਆਦਾ ਫੈਲਦਾ ਹੈ। ਘਬਰਾਹਟ ਵਿੱਚ ਭੱਜੋ ਨਾ।

(ਅ) ਡੰਗ ਵਾਲੀ ਥਾਂ ਤੋਂ 5 ਸੈਂਟੀਮੀਟਰ ਉੱਪਰ ਵਾਲੇ ਹਿੱਸੇ ’ਤੇ ਕੋਈ ਪੱਟੀ, ਰੁਮਾਲ, ਰੱਸੀ, ਜੋ ਚੀਜ਼ ਵੀ ਲੱਭਦੀ ਹੈ, ਬੰਨ੍ਹ ਦੇਵੋ। ਮਰੀਜ਼ ਨੂੰ ਛੇਤੀ ਤੋਂ  ਛੇਤੀ ਹਸਪਤਾਲ ਪਹੁੰਚਾਉਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰੋ।

(Â) ਜ਼ਖ਼ਮ ਨੂੰ ਸਾਬਣ ਨਾਲ ਚੰਗੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਧੋ ਦੇਵੋ।

(ਸ) ਤੁਸੀਂ ਆਮ ਸੁਣਿਆ ਹੋਵੇਗਾ ਕਿ ਜੋਗੀ ਜ਼ਹਿਰ ਚੂਸ ਲੈਂਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਕੋਈ ਕਰਾਮਾਤ ਨਹੀਂ। ਜੇ ਕਿਸੇ ਦੇ ਮੂੰਹ ਵਿੱਚ ਕੋਈ ਜ਼ਖ਼ਮ ਨਹੀਂ ਤਾਂ ਕੋਈ ਵੀ ਜ਼ਹਿਰ ਚੂਸ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਜਿਸ ਥਾਂ ’ਤੇ ਸੱਪ ਦੇ ਦੰਦ ਦਾ ਨਿਸ਼ਾਨ ਹੈ, ਉੱਥੇ ਛੋਟਾ ਜਿਹਾ ਚੀਰਾ ਦੇ ਕੇ ਮੂੰਹ ਨਾਲ ਜਾਂ ਦੁੱਧ ਕੱਢਣ ਵਾਲੇ ਪੰਪ ਨਾਲ ਜ਼ਖ਼ਮ ’ਚੋਂ ਖ਼ੂਨ ਚੂਸਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਨਾਲ 20 ਫੀਸਦੀ ਜ਼ਹਿਰ ਬਾਹਰ ਕੱਢਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ, ਪਰ ਇਹ ਡੰਗ ਤੋਂ ਅੱਧੇ ਘੰਟੇ ਦੇ ਅੰਦਰ-ਅੰਦਰ ਹੋ ਜਾਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ।

(ਹ) ਜਦੋਂ ਮਰੀਜ਼ ਹਸਪਤਾਲ ਪਹੁੰਚ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਉਸ ਨੂੰ ਟੈਟਨਸ ਦਾ ਟੀਕਾ, ਐਂਟੀਬਾਇਓਟਿਕਸ ਅਤੇ ਕਈ ਵਾਰੀ ਖ਼ੂਨ ਅਤੇ ਗੁਲੂਕੋਜ਼ ਵੀ ਚੜ੍ਹਾਉਣਾ ਪੈਂਦਾ ਹੈ। ਸਭ ਤੋਂ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ ਕਿ ਜ਼ਹਿਰ ਨੂੰ ਕਾਟ ਕਰਨ ਵਾਲਾ ਟੀਕਾ ਲਾਇਆ ਜਾਵੇ। ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਇਹ ਟੀਕਾ ਸੈਂਟਰਲ ਰਿਸਰਚ ਇੰਸਟੀਚਿਊਟ ਕਸੌਲੀ, ਹਾਫਕਿਨ ਇੰਸਟੀਚਿਊਟ ਬੰਬਈ ਵਿੱਚ ਤਿਆਰ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਹੁਣ ਚੇਨਈ ਵਿੱਚ ਵੀ। ਇਸ ਟੀਕੇ ਵਿੱਚ ਕੋਬਰਾ, ਕਰੇਟ ਅਤੇ ਵਾਈਪਰ ਦੇ ਜ਼ਹਿਰਾਂ ਦੇ ਕਾਟ ਦੀ ਦਵਾਈ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਇਹ ਟੀਕਾ ਟੈਸਟ ਕਰਨ ਮਗਰੋਂ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਸੋ ਮਰੀਜ਼ ਨੂੰ ਤੁਰੰਤ ਹਸਪਤਾਲ ਲੈ ਜਾਣਾ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ। ਜੇ ਸੱਪ ਵੀ ਮਾਰ ਕੇ ਲਿਆਂਦਾ ਜਾਵੇ ਤਾਂ ਇਲਾਜ ਹੋਰ ਵੀ ਸੌਖਾ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।

ਸੱਪ ਦੇ ਕੱਟਣ ਦਾ ਕਈ ਲੋਕ ਟੂਣਾ-ਟੱਪਾ ਜਾਂ ਹਥੌਲਾ ਵੀ ਕਰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਕਈ ਵਾਰੀ ਮਰੀਜ਼ ਬਚ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਅਸਲ ਵਿੱਚ, ਜੋ ਮਰੀਜ਼ ਬਚ ਜਾਂਦੇ ਹਨ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਜ਼ਹਿਰੀਲੇ ਸੱਪ ਨੇ ਕੱਟਿਆ ਹੀ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਟੂਣੇ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਦੀ ਵਾਹ-ਵਾਹ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਸੋ ਟੂਣਿਆਂ ਵਿੱਚ ਕਦੇ ਨਾ ਪਵੋ। ਮਰੀਜ਼ ਨੂੰ ਛੇਤੀ ਤੋਂ ਛੇਤੀ ਹਸਪਤਾਲ ਲਿਆਉਣਾ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ ਤਾਂ ਜੋ ਪੱਕਾ ਇਲਾਜ ਹੋ ਸਕੇ।

-ਡਾ. ਨਵਰਾਜ ਸਿੰਘ

ਸੰਪਰਕ: 98141-53736

Post Comment

Today's Hukamnama From Sri Darbar Sahib, Sri Amritsar (27-Oct-2012)

ਅੱਜ ਦਾ ਮੁੱਖਵਾਕ 27.10.2012, ਸ਼ਨੀਵਾਰ , ੧੨ ਕੱਤਕ (ਸੰਮਤ ੫੪੪ ਨਾਨਕਸ਼ਾਹੀ)

ਰਾਗੁ ਸੂਹੀ ਛੰਤ ਮਹਲਾ ੩ ਘਰੁ ੨ 

ੴ ਸਤਿਗੁਰ ਪ੍ਰਸਾਦਿ ॥

ਸੁਖ ਸੋਹਿਲੜਾ ਹਰਿ ਧਿਆਵਹੁ ॥ ਗੁਰਮੁਖਿ ਹਰਿ ਫਲੁ ਪਾਵਹੁ ॥ ਗੁਰਮੁਖਿ ਫਲੁ ਪਾਵਹੁ ਹਰਿ ਨਾਮੁ ਧਿਆਵਹੁ ਜਨਮ ਜਨਮ ਕੇ ਦੂਖ ਨਿਵਾਰੇ ॥ ਬਲਿਹਾਰੀ ਗੁਰ ਅਪਣੇ ਵਿਟਹੁ ਜਿਨਿ ਕਾਰਜ ਸਭਿ ਸਵਾਰੇ ॥ ਹਰਿ ਪ੍ਰਭੁ ਕ੍ਰਿਪਾ ਕਰੇ ਹਰਿ ਜਾਪਹੁ ਸੁਖ ਫਲ ਹਰਿ ਜਨ ਪਾਵਹੁ ॥ ਨਾਨਕੁ ਕਹੈ ਸੁਣਹੁ ਜਨ ਭਾਈ ਸੁਖ ਸੋਹਿਲੜਾ ਹਰਿ ਧਿਆਵਹੁ ॥੧॥ 

ਸੁਣਿ ਹਰਿ ਗੁਣ ਭੀਨੇ ਸਹਜਿ ਸੁਭਾਏ ॥ ਗੁਰਮਤਿ ਸਹਜੇ ਨਾਮੁ ਧਿਆਏ ॥ ਜਿਨ ਕਉ ਧੁਰਿ ਲਿਖਿਆ ਤਿਨ ਗੁਰੁ ਮਿਲਿਆ ਤਿਨ ਜਨਮ ਮਰਣ ਭਉ ਭਾਗਾ ॥ ਅੰਦਰਹੁ ਦੁਰਮਤਿ ਦੂਜੀ ਖੋਈ ਸੋ ਜਨੁ ਹਰਿ ਲਿਵ ਲਾਗਾ ॥ ਜਿਨ ਕਉ ਕ੍ਰਿਪਾ ਕੀਨੀ ਮੇਰੈ ਸੁਆਮੀ ਤਿਨ ਅਨਦਿਨੁ ਹਰਿ ਗੁਣ ਗਾਏ ॥ ਸੁਣਿ ਮਨ ਭੀਨੇ ਸਹਜਿ ਸੁਭਾਏ ॥੨॥

ਜੁਗ ਮਹਿ ਰਾਮ ਨਾਮੁ ਨਿਸਤਾਰਾ ॥ ਗੁਰ ਤੇ ਉਪਜੈ ਸਬਦੁ ਵੀਚਾਰਾ ॥ ਗੁਰ ਸਬਦੁ ਵੀਚਾਰਾ ਰਾਮ ਨਾਮੁ ਪਿਆਰਾ ਜਿਸੁ ਕਿਰਪਾ ਕਰੇ ਸੁ ਪਾਏ ॥ ਸਹਜੇ ਗੁਣ ਗਾਵੈ ਦਿਨੁ ਰਾਤੀ ਕਿਲਵਿਖ ਸਭਿ ਗਵਾਏ ॥ ਸਭੁ ਕੋ ਤੇਰਾ ਤੂ ਸਭਨਾ ਕਾ ਹਉ ਤੇਰਾ ਤੂ ਹਮਾਰਾ ॥ ਜੁਗ ਮਹਿ ਰਾਮ ਨਾਮੁ ਨਿਸਤਾਰਾ ॥੩॥ 

ਸਾਜਨ ਆਇ ਵੁਠੇ ਘਰ ਮਾਹੀ ॥ ਹਰਿ ਗੁਣ ਗਾਵਹਿ ਤ੍ਰਿਪਤਿ ਅਘਾਹੀ ॥ ਹਰਿ ਗੁਣ ਗਾਇ ਸਦਾ ਤ੍ਰਿਪਤਾਸੀ ਫਿਰਿ ਭੂਖ ਨ ਲਾਗੈ ਆਏ ॥ ਦਹ ਦਿਸਿ ਪੂਜ ਹੋਵੈ ਹਰਿ ਜਨ ਕੀ ਜੋ ਹਰਿ ਹਰਿ ਨਾਮੁ ਧਿਆਏ ॥ ਨਾਨਕ ਹਰਿ ਆਪੇ ਜੋੜਿ ਵਿਛੋੜੇ ਹਰਿ ਬਿਨੁ ਕੋ ਦੂਜਾ ਨਾਹੀ ॥ ਸਾਜਨ ਆਇ ਵੁਠੇ ਘਰ ਮਾਹੀ ॥੪॥੧॥ 

(ਅੰਗ ੭੬੭-੭੬੮)

ਪੰਜਾਬੀ ਵਿਚ ਵਿਆਖਿਆ :-

ਹੇ ਭਾਈ ਜਨੋ! ਆਤਮਕ ਆਨੰਦ ਦੇਣ ਵਾਲਾ ਪ੍ਰਭੂ ਦੀ ਸਿਫ਼ਤਿ-ਸਾਲਾਹ ਦਾ ਗੀਤ ਗਾਇਆ ਕਰੋ। ਗੁਰੂ ਦੀ ਸਰਨ ਪੈ ਕੇ (ਸਿਫ਼ਤਿ-ਸਾਲਾਹ ਦਾ ਗੀਤ ਗਾਇਆਂ) ਪਰਮਾਤਮਾ ਦੇ ਦਰ ਤੋਂ (ਇਸ ਦਾ) ਫਲ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰੋਗੇ। ਹੇ ਭਾਈ! ਗੁਰੂ ਦੀ ਸਰਨ ਪੈ ਕੇ ਪਰਮਾਤਮਾ ਦਾ ਨਾਮ ਸਿਮਰਿਆ ਕਰੋ, (ਇਸ ਦਾ) ਫਲ ਹਾਸਲ ਕਰੋਗੇ, ਪਰਮਾਤਮਾ ਦਾ ਨਾਮ ਅਨੇਕਾਂ ਜਨਮਾਂ ਦੇ ਦੁੱਖ ਦੂਰ ਕਰ ਦੇਂਦਾ ਹੈ। ਜਿਸ ਗੁਰੂ ਨੇ ਤੁਹਾਡੇ (ਲੋਕ ਪਰਲੋਕ ਦੇ) ਸਾਰੇ ਕੰਮ ਸਵਾਰ ਦਿੱਤੇ ਹਨ, ਉਸ ਆਪਣੇ ਗੁਰੂ ਤੋਂ ਸਦਕੇ ਜਾਵੋ। ਹੇ ਭਾਈ! ਪਰਮਾਤਮਾ ਦਾ ਨਾਮ ਜਪਿਆ ਕਰੋ। ਹਰੀ-ਪ੍ਰਭੂ ਕਿਰਪਾ ਕਰੇਗਾ, (ਉਸ ਦੇ ਦਰ ਤੋਂ) ਆਤਮਕ ਆਨੰਦ ਦਾ ਫਲ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰ ਲਵੋਗੇ। ਨਾਨਕ ਆਖਦਾ ਹੈ-ਹੇ ਭਾਈ ਜਨੋ! ਆਤਮਕ ਆਨੰਦ ਦੇਣ ਵਾਲਾ ਪ੍ਰਭੂ ਦੀ ਸਿਫ਼ਤਿ-ਸਾਲਾਹ ਦਾ ਗੀਤ ਗਾਂਦੇ ਰਿਹਾ ਕਰੋ।੧।

ਹੇ ਭਾਈ! ਪਰਮਾਤਮਾ ਦੀ ਸਿਫ਼ਤਿ-ਸਾਲਾਹ ਸੁਣ ਕੇ ਆਤਮਕ ਅਡੋਲਤਾ ਵਿਚ ਪ੍ਰੇਮ ਵਿਚ ਭਿੱਜ ਜਾਈਦਾ ਹੈ। ਹੇ ਭਾਈ! ਤੂੰ ਭੀ ਗੁਰੂ ਦੀ ਮਤਿ ਉਤੇ ਤੁਰ ਕੇ ਪ੍ਰਭੂ ਦਾ ਨਾਮ ਸਿਮਰ ਦੇ ਆਤਮਕ ਅਡੋਲਤਾ ਵਿਚ ਟਿਕ। ਹੇ ਭਾਈ! ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਮਨੁੱਖਾਂ ਦੇ ਮੱਥੇ ਉਤੇ ਧੁਰ ਦਰਗਾਹ ਤੋਂ ਲਿਖਿਆ ਲੇਖ ਉੱਘੜਦਾ ਹੈ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਗੁਰੂ ਮਿਲਦਾ ਹੈ (ਤੇ, ਨਾਮ ਦੀ ਬਰਕਤਿ ਨਾਲ) ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਜਨਮ ਮਰਨ (ਦੇ ਗੇੜ) ਦਾ ਡਰ ਦੂਰ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। (ਜੇਹੜਾ ਮਨੁੱਖ ਗੁਰੂ ਦੀ ਸਰਨ ਪੈ ਕੇ ਆਪਣੇ) ਹਿਰਦੇ ਵਿਚੋਂ ਮਾਇਆ ਵਲ ਲੈ ਜਾਣ ਵਾਲੀ ਖੋਟੀ ਮਤਿ ਦੂਰ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਉਹ ਮਨੁੱਖ ਪਰਮਾਤਮਾ ਦੇ ਚਰਨਾਂ ਵਿਚ ਸੁਰਤਿ ਜੋੜਦਾ ਹੈ। ਹੇ ਭਾਈ! ਮੇਰੇ ਮਾਲਕ-ਪ੍ਰਭੂ ਨੇ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਮਨੁੱਖਾਂ ਉਤੇ ਮੇਹਰ ਕੀਤੀ, ਉਹਨਾਂ ਹਰ ਵੇਲੇ ਪਰਮਾਤਮਾ ਦੇ ਗੁਣ ਗਾਣੇ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤੇ। ਹੇ ਮਨ! (ਪਰਮਾਤਮਾ ਦੀ ਸਿਫ਼ਤਿ-ਸਾਲਾਹ) ਸੁਣ ਕੇ ਆਤਮਕ ਅਡੋਲਤਾ ਵਿਚ ਪ੍ਰੇਮ ਵਿਚ ਭਿੱਜ ਜਾਈਦਾ ਹੈ।੨।

ਹੇ ਭਾਈ! ਜਗਤ ਵਿਚ ਪਰਮਾਤਮਾ ਦਾ ਨਾਮ ਹੀ (ਹਰੇਕ ਜੀਵ ਦਾ) ਪਾਰ-ਉਤਾਰਾ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਜੇਹੜਾ ਮਨੁੱਖ ਗੁਰੂ ਪਾਸੋਂ ਨਵਾਂ ਆਤਮਕ ਜੀਵਨ ਲੈਂਦਾ ਹੈ, ਉਹ ਗੁਰੂ ਦੇ ਸ਼ਬਦ ਨੂੰ ਵਿਚਾਰਦਾ ਹੈ। ਉਹ ਮਨੁੱਖ ਗੁਰੂ ਦੇ ਸ਼ਬਦ ਨੂੰ (ਜਿਉਂ ਜਿਉਂ)ਵਿਚਾਰਦਾ ਹੈ ਤਿਉਂ ਤਿਉਂ) ਪਰਮਾਤਮਾ ਦਾ ਨਾਮ ਉਸ ਨੂੰ ਪਿਆਰਾ ਲੱਗਣ ਲੱਗ ਪੈਂਦਾ ਹੈ ਪਰ, ਹੇ ਭਾਈ! ਜਿਸ ਮਨੁੱਖ ਉਤੇ ਪ੍ਰਭੂ ਕਿਰਪਾ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਉਹੀ ਮਨੁੱਖ (ਇਹ ਦਾਤਿ) ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਉਹ ਮਨੁੱਖ ਆਤਮਕ ਅਡੋਲਤਾ ਵਿਚ ਟਿਕ ਕੇ ਦਿਨ ਰਾਤ ਪਰਮਾਤਮਾ ਦੇ ਗੁਣ ਗਾਂਦਾ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ, ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਸਾਰੇ ਪਾਪ ਦੂਰ ਕਰ ਲੈਂਦਾ ਹੈ। ਹੇ ਪ੍ਰਭੂ! ਹਰੇਕ ਜੀਵ ਤੇਰਾ (ਪੈਦਾ ਕੀਤਾ ਹੋਇਆ ਹੈ), ਤੂੰ ਸਾਰੇ ਜੀਵਾਂ ਦਾ ਖਸਮ ਹੈਂ। ਹੇ ਪ੍ਰਭੂ! ਮੈਂ ਤੇਰਾ (ਸੇਵਕ) ਹਾਂ, ਤੂੰ ਸਾਡਾ ਮਾਲਕ ਹੈਂ (ਸਾਨੂੰ ਆਪਣਾ ਨਾਮ ਬਖ਼ਸ਼)। ਹੇ ਭਾਈ! ਸੰਸਾਰ ਵਿਚ ਪਰਮਾਤਮਾ ਦਾ ਨਾਮ (ਹੀ ਹਰੇਕ ਜੀਵ ਦਾ ਪਾਰ-ਉਤਾਰਾ ਕਰਦਾ ਹੈ।੩।

ਹੇ ਭਾਈ! ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਮਨੁੱਖਾਂ ਦੇ ਹਿਰਦੇ-ਘਰ ਵਿਚ ਸੱਜਣ ਪ੍ਰਭੂ ਜੀ ਆ ਵੱਸਦੇ ਹਨ, ਉਹ ਮਨੁੱਖ ਪਰਮਾਤਮਾ ਦੇ ਗੁਣ ਗਾਂਦੇ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ, ਮਾਇਆ ਵਲੋਂ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਸੰਤੋਖ ਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਉਹ ਰੱਜ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਹੇ ਭਾਈ! ਜੇਹੜੀ ਜਿੰਦ ਸਦਾ ਪ੍ਰਭੂ ਦੇ ਗੁਣ ਗਾ ਗਾ ਕੇ (ਮਾਇਆ ਵਲੋਂ) ਤ੍ਰਿਪਤ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ, ਉਸ ਨੂੰ ਮੁੜ ਮਾਇਆ ਦੀ ਭੁੱਖ ਆ ਕੇ ਨਹੀਂ ਚੰਬੜਦੀ। ਜੇਹੜਾ ਮਨੁੱਖ ਸਦਾ ਪਰਮਾਤਮਾ ਦਾ ਨਾਮ ਸਿਮਰਦਾ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ, ਉਸ ਸੇਵਕ ਦੀ ਹਰ ਥਾਂ ਇੱਜ਼ਤ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਹੇ ਨਾਨਕ! ਪਰਮਾਤਮਾ ਆਪ ਹੀ (ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਮਾਇਆ ਵਿਚ) ਜੋੜ ਕੇ (ਆਪਣੇ ਚਰਨਾਂ) ਨਾਲੋਂ ਵਿਛੋੜਦਾ ਹੈ। ਪਰਮਾਤਮਾ ਤੋਂ ਬਿਨਾ ਹੋਰ (ਐਸੀ ਸਮਰਥਾ ਵਾਲਾ) ਨਹੀਂ ਹੈ। (ਜਿਸ ਉਤੇ ਮੇਹਰ ਕਰਦੇ ਹਨ) ਉਸ ਦੇ ਹਿਰਦੇ-ਘਰ ਵਿਚ ਸੱਜਣ ਪ੍ਰਭੂ ਜੀ ਆ ਨਿਵਾਸ ਕਰਦੇ ਹਨ।੪।੧।

ENGLISH TRANSLATION :-

RAAG SOOHEE, CHHANT, THIRD MEHL, SECOND HOUSE:

ONE UNIVERSAL CREATOR GOD. BY THE GRACE OF THE TRUE GURU:

Meditate on the Lord, and find peace and pleasure. As Gurmukh, obtain the Lords fruitful rewards. As Gurmukh, obtain thefruit of the Lord, and meditate on the Lords Name; the pains of countless lifetimes shall be erased. I am a sacrifice to myGuru, who has arranged and resolved all my affairs. The Lord God will bestow His Grace, if you meditate on the Lord; Ohumble servant of the Lord, you shall obtain the fruit of peace. Says Nanak, listen O humble Sibling of Destiny: meditate onthe Lord, and find peace and pleasure. || 1 ||

Hearing the Glorious Praises of the Lord, I am intuitively drenched with HisLove. Under Gurus Instruction, I meditate intuitively on the Naam.Those who have such pre-ordained destiny, meet the Guru, and their fears of birth and death leave them. One who eliminatesevil-mindedness and duality from within himself, that humble being lovingly focuses his mind on the Lord. Those, upon whommy Lord and Master bestows His Grace, sing the Glorious Praises of the Lord, night and day. Hearing the Glorious Praises ofthe Lord, I am intuitively drenched with His Love. || 2 ||

In this age, emancipation comes only from the Lords Name.Contemplative meditation on the Word of the Shabad emanates from the Guru. Contemplating the Gurus Shabad, one comesto love the Lords Name; he alone obtains it, unto whom the Lord shows Mercy. In peace and poise, he sings the LordsPraises day and night, and all sinful residues are eradicated. All are Yours, and You belong to all. I am Yours, and You aremine. In this age, emancipation comes only from the Lords Name. || 3 ||

The Lord, my Friend has come to dwell within thehome of my heart; singing the Glorious Praises of the Lord, one is satisfied and fulfilled. Singing the Glorious Praises of theLord, one is satisfied forever, never to feel hunger again. That humble servant of the Lord, who meditates on the Name of theLord, Har, Har, is worshipped in the ten directions. O Nanak, He Himself joins and separates; there is no other than the Lord.The Lord, my Friend has come to dwell within the home of my heart. || 4 || 1 ||

ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਜੀ ਕਾ ਖਾਲਸਾ ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਜੀ ਕੀ ਫ਼ਤਿਹ 

ਪੋਸਟ ਕਰਤਾ: ਗੁਰਸ਼ਾਮ ਸਿੰਘ

Post Comment

ਕਣਕ ਤੋਂ ਵਧੇਰੇ ਝਾੜ ਲੈਣ ਲਈ ਨਦੀਨ ਅਤੇ ਖਾਦ ਪ੍ਰਬੰਧ ਲਈ ਜ਼ਰੂਰੀ ਨੁਕਤੇ

ਕਣਕ ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਹਾੜੀ ਦੀ ਮੁੱਖ ਫ਼ਸਲ ਹੈ। ਇਸਦੇ ਸਫ਼ਲ ਉਤਪਾਦਨ ਲਈ ਚੰਗੇ ਬੀਜ, ਖਾਦ, ਪਾਣੀ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਨਦੀਨਾਂ ਦੇ ਸੁਯੋਗ ਪ੍ਰਬੰਧ ਦੀ ਜਾਣਕਾਰੀ ਹੋਣਾ ਬਹੁਤ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ। ਜੇਕਰ ਨਦੀਨਾਂ 'ਤੇ ਸਮੇਂ ਸਿਰ ਕਾਬੂ ਨਾ ਪਾਇਆ ਜਾਵੇ ਤਾਂ ਕਣਕ ਦਾ ਝਾੜ 80 ਫ਼ੀਸਦੀ ਤੱਕ ਘਟ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਨਦੀਨਾਂ ਦੀ ਕਿਸਮ ਅਤੇ ਗਿਣਤੀ ਫ਼ਸਲੀ ਚੱਕਰ, ਮਿੱਟੀ ਦੀ ਕਿਸਮ, ਖਾਦਾਂ ਦੀ ਮਾਤਰਾ, ਪਾਣੀ ਦੇ ਸਾਧਨ ਆਦਿ ਉੱਪਰ ਨਿਰਭਰ ਕਰਦੀ ਹੈ। ਜਿਹੜੇ ਕਿਸਾਨ ਲੋੜ ਤੋਂ ਵਧੇਰੇ ਖਾਦਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਦੇ ਹਨ, ਉਹ ਵਧੇਰੇ ਬਿਮਾਰੀਆਂ ਨੂੰ ਸੱਦਾ ਦਿੰਦੇ ਹਨ। ਝੋਨੇ-ਕਣਕ ਫ਼ਸਲੀ ਚੱਕਰ ਵਾਲੇ ਖੇਤਾਂ 'ਚ ਗੁੱਲੀ ਡੰਡਾ ਬਹੁਤਾਤ ਵਿਚ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਦੂਸਰੇ ਫ਼ਸਲੀ ਚੱਕਰ ਵਾਲੇ ਖੇਤਾਂ 'ਚ ਜੌਂਧਰ ਜ਼ਿਆਦਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਇਸਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਕਣਕ ਵਿਚ ਚੌੜੀ ਪੱਤੀ ਵਾਲੇ ਨਦੀਨ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਬਾਥੂ, ਮੈਨਾ, ਮੈਨੀ, ਜੰਗਲੀ ਪਾਲਕ, ਸੇਂਜੀ, ਪਿੱਤ ਪਾਪੜਾ, ਕੰਡਿਆਲੀ ਪਾਲਕ, ਬਿੱਲੀ ਬੂਟੀ , ਤੱਕਲਾ, ਹਾਲੋਂ ਅਤੇ ਬਟਨ ਵੀਡ ਵੀ ਉਗਦੇ ਹਨ। ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਖੇਤਾਂ ਵਿਚ ਗੁੱਲੀ ਡੰਡਾ ਖਤਮ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਉਥੇ ਜੰਗਲੀ ਜਵੀਂ ਦੀ ਸਮੱਸਿਆ ਵਧ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਨਦੀਨਾਂ ਦੀ ਰੋਕਥਾਮ ਲਈ ਨਦੀਨ ਨਾਸ਼ਕਾਂ ਦੀ ਸਹੀ ਸਮੇਂ 'ਤੇ, ਸਹੀ ਮਾਤਰਾ ਵਿਚ ਅਤੇ ਸਹੀ ਤਰੀਕੇ ਨਾਲ ਵਰਤੋਂ ਕਰਕੇ ਹੀ ਪੂਰਾ ਲਾਭ ਲਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਕਣਕ ਵਿਚ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਵਲੋਂ ਗੁੱਲੀ ਡੰਡੇ ਦੀ ਰੋਕਥਾਮ ਲਈ ਹੇਠ ਲਿਖੀਆਂ ਨਦੀਨ ਨਾਸ਼ਕ ਦਵਾਈਆਂ ਦੀ ਸਿਫ਼ਾਰਿਸ਼ ਕੀਤੀ ਗਈ ਹੈ:

ਜੰਗਲੀ ਜਵੀ / ਜੌਧਰ ਦੀ ਰੋਕਥਾਮ : ਇਸ ਨਦੀਨ ਦੀ ਰੋਕਥਾਮ ਲਈ ਐਵਾਡੈਕਸ ਬੀ. ਡਬਲਯੁੂ 1.0 ਲਿਟਰ ਪ੍ਰਤੀ ਏਕੜ ਦੇ ਹਿਸਾਬ ਨਾਲ 200 ਲਿਟਰ ਪਾਣੀ ਵਿਚ ਘੋਲ ਬਣਾ ਕੇ ਕਰੋ । ਇਹ ਨਦੀਨ ਨਾਸ਼ਕ ਦਵਾਈ ਉੱਡਣਸ਼ੀਲ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸ ਲਈ ਜਾਂ ਤਾਂ ਕਣਕ ਦੀ ਬਿਜਾਈ ਐਵਾਡੈਕਸ ਦੇ ਤੁਰੰਤ ਬਾਅਦ ਕਰੋ ਨਹੀਂ ਤਾਂ ਇਸ ਜ਼ਮੀਨ ਦੀ ਉਪਰਲੀ 2-3 ਸੈਂ. ਮੀ: ਤਹਿ ਵਿਚ ਮਿਲਾਓ। ਬਿਜਾਈ ਡਰਿੱਲ ਨਾਲ ਕਰੋ ਅਤੇ ਸੁਹਾਗਾ ਨਾ ਮਾਰੋ।

ਕਣਕ ਵਿਚ ਜੌਂਧਰ

ਚੌੜੀ ਪੱਤੀ ਵਾਲੇ ਨਦੀਨਾਂ ਦੀ ਰੋਕਥਾਮ : 2, 4 ਡੀ ਦਵਾਈ ਦਾ ਛਿੜਕਾਅ ਉਦੋਂ ਕਰੋ ਜਦ ਕਣਕ ਨੇ ਪੂਰਾ ਬੂਝਾ ਮਾਰ ਲਿਆ ਹੋਵੇ। ਇਹ ਦਵਾਈ ਸੁਕੀ 2, 4 ਡੀ (ਸੋਡੀਅਮ ਸਾਲਟ) ਅਤੇ ਤਰਲ 2, 4 ਡੀ (ਐਸਟਰ) ਦੇ ਰੂਪ ਵਿਚ ਮਿਲਦੀ ਹੈ। ਕਿਸੇ ਇਕ ਦਾ ਪ੍ਰਯੋਗ 250 ਗ੍ਰਾਮ ਜਾਂ 250 ਮਿ.ਲੀ ਦੇ ਹਿਸਾਬ ਨਾਲ ਕਰੋ। ਇਸ ਨਦੀਨ ਨਾਸ਼ਕ ਦਵਾਈ ਦਾ ਛਿੜਕਾਅ ਅਗੇਤੀ ਬੀਜੀ ਕਣਕ ਉੱਪਰ 35-45 ਦਿਨਾਂ ਦੇ ਅੰਦਰ ਅਤੇ ਪਛੇਤੀ ਬੀਜੀ ਕਣਕ ਉੱਪਰ 45-55 ਦਿਨਾਂ ਦੇ ਅੰਦਰ-ਅੰਦਰ ਹੀ ਕਰੋ। ਜੇ ਕਣਕ ਵਿਚ ਰਾਇਆ ਜਾਂ ਸਰ੍ਹੋਂ ਦੀਆਂ ਆਡਾਂ ਕੱਢੀਆਂ ਹੋਣ ਤਾਂ 2, 4 ਡੀ ਦਾ ਛਿੜਕਾਅ ਨਾ ਕਰੋ। ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਖੇਤਾਂ ਵਿਚ ਕੰਡਿਆਲੀ ਪਾਲਕ ਦੀ ਬਹੁਤਾਤ ਹੋਵੇ ਉੱਥੇ ਸਿਰਫ਼ ਐਲਗ੍ਰਿਪ ਦਵਾਈ 10 ਗ੍ਰਾਮ ਪ੍ਰਤੀ ਏਕੜ ਦੇ ਹਿਸਾਬ ਨਾਲ 100 ਲਿਟਰ ਪਾਣੀ ਵਿਚ ਘੋਲ ਕੇ ਇਕਸਾਰ ਛਿੜਕਾਅ ਕਰੋ । ਚੌੜੇ ਪੱਤਿਆਂ ਵਾਲੇ ਨਦੀਨ ਬਟਨ ਬੂਟੀ ਦੀ ਰੋਕਥਾਮ ਲਈ ਏਮ/ ਅਫਨਿਟੀ (ਕਾਰਫੈਨਟਰ-ਾਜ਼ੋਨ-ਈਥਾਈਲ 40 ਡੀ ਐਫ) 20 ਗ੍ਰਾਮ ਪ੍ਰਤੀ ਏਕੜ ਨੂੰ 200 ਲਿਟਰ ਪਾਣੀ ਵਿਚ ਘੋਲ ਕੇ ਛਿੜਕਾਅ ਕਰੋ । ਨਦੀਨ ਨਾਸ਼ਕਾਂ ਦਾ ਛਿੜਕਾਅ ਕਰਨ ਲਈ ਸਿਰਫ਼ ਕੱਟ ਵਾਲੀ ਨੋਜ਼ਲ ਹੀ ਵਰਤੋ ਅਤੇ ਛਿੜਕਾਅ ਸਵੇਰੇ ਜਾਂ ਸ਼ਾਮ ਨੂੰ ਹੀ ਕੀਤਾ ਜਾਵੇ। ਨਦੀਨ ਨਾਸ਼ਕਾਂ ਦਾ ਛਿੜਕਾਅ ਅਦਲ-ਬਦਲ ਕੇ ਕਰੋ ਤਾਂ ਕਿ ਨਦੀਨਾਂ ਵਿਚ ਨਦੀਨ ਨਾਸ਼ਕਾਂ ਪ੍ਰਤੀ ਸਹਿਣ-ਸ਼ਕਤੀ ਨਾ ਪੈਦਾ ਹੋ ਜਾਵੇ। (ਬਾਕੀ ਅਗਲੇ ਅੰਕ 'ਚ)

-ਸ਼ੈਲੀ ਨਈਅਰ, ਸੁਖਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਜਗਦੇਵ ਸਿੰਘ ਬਰਾੜ

-ਕ੍ਰਿਸ਼ੀ ਵਿਗਿਆਨ ਕੇਂਦਰ, ਫ਼ਰੀਦਕੋਟ।

Post Comment

ਜੀਵਨ ਜਿਊਣ ਦੀ ਕਲਾ ਤੰਦਰੁਸਤ ਰਹੋ, ਖੁਸ਼ ਰਹੋ

ਤੰਦਰੁਸਤ ਰਹੋ, ਖੁਸ਼ ਰਹੋ, ਇਹ ਸਦਾ ਹੀ ਚੰਗੀ ਸਿਹਤ ਦਾ ਮੂਲ-ਮੰਤਰ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਤੁਸੀਂ ਜੇਕਰ ਚਾਹੁੰਦੇ ਹੋ ਚੁਸਤ ਅਤੇ ਆਕਰਸ਼ਕ ਦਿਖਾਈ ਦੇਣਾ ਤਾਂ ਸਿਰਫ਼ ਇਸ ਨੂੰ ਪੜ੍ਹਨ ਨਾਲ ਕੰਮ ਨਹੀਂ ਚੱਲੇਗਾ। ਸਦੀਆਂ ਤੋਂ ਚਲੇ ਆ ਰਹੇ ਵਾਕ ਨੂੰ ਇਮਾਨਦਾਰੀ ਨਾਲ ਜੀਵਨ ਵਿਚ ਅਜ਼ਮਾਉਣਾ ਹੋਵੇਗਾ।

ਯਾਦ ਰਹੇ ਕਿ ਅਸੀਂ ਆਪ ਹੀ ਆਪਣੀ ਸਿਹਤ ਅਤੇ ਸੁਖ-ਚੈਨ ਨੂੰ ਮਿੱਟੀ ਵਿਚ ਮਿਲਾ ਦਿੱਤਾ ਹੈ। ਅੱਜ ਹਰ ਉਮਰ ਦੇ ਲੋਕ ਫਿਟਨੈੱਸ ਦੇ ਤਰੀਕੇ ਅਪਣਾਉਣਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਦੂਸਰਿਆਂ ਦੀ ਦੇਖਾ-ਦੇਖੀ ਤੁਸੀਂ-ਅਸੀਂ ਵੀ ਕਦੀ ਸਵੇਰ ਦੀ ਸੈਰ ਨੂੰ ਨਿਕਲ ਪੈਂਦੇ ਹਾਂ ਤਾਂ ਕਦੀ ਹਫ਼ਤਾ-ਦਸ ਦਿਨ ਡਾਈਟਿੰਗ ਕਰ ਲੈਂਦੇ ਹਾਂ, ਫਿਰ ਉਹੀ ਦੌੜ-ਭੱਜ, ਉਹੀ ਫਾਸਟ ਫੂਡ, ਉਹੀ ਅਸੰਤੁਲਤ ਭੋਜਨ ਅਤੇ ਅਖੀਰ ਤਣਾਅਗ੍ਰਸਤ ਜ਼ਿੰਦਗੀ।

ਸਭ ਯੋਗ ਨੂੰ ਜ਼ਰੂਰੀ ਮੰਨਣ ਲੱਗੇ ਹਨ ਪਰ ਤਿਆਰ ਅਜੇ ਵੀ ਨਹੀਂ ਹਨ ਯੋਗਆਸਣ ਅਤੇ ਪ੍ਰਾਣਾਯਾਮ ਕਰਨ ਦੇ ਲਈ। ਫਿਟਨੈੱਸ ਕਸਰਤ ਪੌਸ਼ਟਿਕ ਆਹਾਰ ਕਿਸੇ ਖਾਸ ਵਰਗ ਦੀ ਗੋਲੀ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਪਹਿਲੇ ਜ਼ਮਾਨੇ ਵਿਚ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਇੰਨੀ ਆਸਾਨ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਸਰੀਰਕ ਮਿਹਨਤ ਬਹੁਤ ਜ਼ਰੂਰੀ ਸੀ। ਘਰ ਦੇ ਕੰਮਾਂ ਵਿਚ ਕਾਫ਼ੀ ਕਸਰਤ ਹੋ ਜਾਇਆ ਕਰਦੀ ਸੀ। ਜਿਵੇਂ-ਜਿਵੇਂ ਵਿਗਿਆਨ ਤਰੱਕੀ ਕਰਦਾ ਗਿਆ, ਭੌਤਿਕ ਸੁੱਖ-ਸਹੂਲਤਾਂ ਵਧਦੀਆਂ ਗਈਆਂ। ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਆਸਾਨ ਬਣਨ ਲੱਗੀ। ਮਿਹਨਤ ਘੱਟ ਗਈ ਪਰ ਦੌੜ-ਭੱਜ ਵਧ ਗਈ। ਖਾਣਾ-ਪੀਣਾ, ਬਦਲ ਗਿਆ। ਅਸੀਂ ਕੁਦਰਤ ਤੋਂ ਦੂਰ ਹੋਣ ਲੱਗੇ।

ਫਿਟਨੈੱਸ ਦਾ ਅਰਥ ਹੈ ਸੁਡੌਲ ਸਰੀਰ ਨਾਲ ਨਾ ਕਿ ਮਸਲਜ਼ ਦੀ ਸੁੰਦਰਤਾ ਤੋਂ। ਸਰੀਰਕ ਫਿਟਨੈੱਸ ਕੋਈ ਇਕ ਦਿਨ ਵਿਚ ਨਹੀਂ ਪਾਈ ਜਾ ਸਕਦੀ। ਇਹ ਤਾਂ ਇਕ ਲਗਾਤਾਰ ਚੱਲਣ ਵਾਲੀ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਹੈ। ਸਰੀਰ ਲਈ ਸੁਲਝੀ ਹੋਈ ਸ਼ੈਲੀ ਦੀ ਲੋੜ ਹੈ।

ਤੰਦਰੁਸਤੀ ਅਤੇ ਫਿਟਨੈੱਸ ਦੇ ਨਿਯਮਾਂ ਬਾਰੇ ਜਾਣਕਾਰੀ ਹੋਣਾ ਹੀ ਕਾਫ਼ੀ ਨਹੀਂ ਹੈ, ਆਪਣੇ ਜੀਵਨ ਵਿਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਪਾਲਣ ਕਰਨਾ ਵੀ ਬਹੁਤ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ।

ਸਹੀ ਸਿਹਤ ਲਈ ਸਹੀ ਪੋਸਚਰ : ਅਸੀਂ ਤਾਂ ਹੀ ਫਿਟ ਰਹਾਂਗੇ ਜੇਕਰ ਅਸੀਂ ਸਹੀ ਢੰਗ ਨਾਲ ਚੱਲਾਂ-ਫਿਰਾਂਗੇ, ਉੱਠਾਂ-ਬੈਠਾਂਗੇ, ਪੋਸਚਰ ਸਹੀ ਨਾ ਹੋਣ 'ਤੇ ਕਈ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਸਰੀਰਕ ਕਸ਼ਟ ਹੋ ਸਕਦੇ ਹਨ ਜਿਵੇਂ ਸਿਰ ਟੇਢਾ ਹੋਣਾ, ਨਾਲ ਮੂੰਹ ਟੇਢਾ ਲੱਗੇਗਾ। ਗਰਦਨ ਟੇਢੀ ਹੋ ਜਾਵੇਗੀ। ਪੇਟ ਵਧਿਆ ਨਹੀਂ ਕਿ ਕਮਰ, ਗੋਡੇ ਅਤੇ ਲੱਤਾਂ ਵਿਚ ਦਰਦ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਜਾਵੇਗੀ।

ਪੈਰਾਂ ਨੂੰ ਸਹੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਨਾ ਰੱਖਣ ਨਾਲ ਪਿੰਨੀਆਂ ਅਤੇ ਅੱਡੀਆਂ ਵਿਚ ਦਰਦ ਰਹਿਣ ਲਗਦਾ ਹੈ। ਹਮੇਸ਼ਾ ਸਿੱਧੇ ਚਲੋ। ਖੱਬਾ ਪੈਰ ਅੱਗੇ ਲੈ ਜਾਂਦੇ ਸਮੇਂ ਸੱਜਾ ਹੱਥ ਅਤੇ ਸੱਜੇ ਪੈਰ ਦੇ ਨਾਲ ਖੱਬਾ ਹੱਥ ਅੱਗੇ ਜਾਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। ਹੱਥ-ਪੈਰ ਦੋਵੇਂ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਚੱਲਣੇ ਚਾਹੀਦੇ ਹਨ।

ਆਪਣੀਆਂ ਬੁਰੀਆਂ ਆਦਤਾਂ ਨੂੰ ਬਦਲੋ : ਸਵੇਰ ਦੀ ਸੈਰ ਅਤੇ ਸ਼ਾਮ ਨੂੰ ਕੁਝ ਦੇਰ ਬੈਡਮਿੰਟਨ ਜਾਂ ਟੈਨਿਸ ਖੇਡਣਾ ਸਿਹਤ ਦੇ ਲਈ ਬਹੁਤ ਫਾਇਦੇਮੰਦ ਹੈ। ਤੰਦਰੁਸਤ ਰਹਿਣ ਦੇ ਲਈ ਬਹੁਤ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ ਕਿ ਦਿਲ ਅਤੇ ਸਾਹ ਕਿਰਿਆ ਸੁਚਾਰੂ ਰੂਪ ਨਾਲ ਚੱਲੇ। ਖੂਨ ਦਾ ਦਬਾਓ ਕੰਟਰੋਲ ਵਿਚ ਰਹੇ। ਸਿਗਰਟ ਅਤੇ ਸ਼ਰਾਬ ਤੋਂ ਬਚੋ। ਹਰ ਦਰਦ 'ਤੇ ਪੇਨ ਕਿਲਰ ਨਾ ਖਾਓ। ਸਰੀਰ ਵਿਚ ਵਾਧੂ ਚਰਬੀ ਨਾ ਪੈਣ ਦਿਓ।

ਮੌਸਮੀ ਫਲਾਂ ਦਾ ਸੇਵਨ ਸਿਹਤ ਦੀ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਤੋਂ ਫਾਇਦੇਮੰਦ ਹੈ। ਬੇਮੌਸਮੀ ਸਬਜ਼ੀਆਂ ਦਾ ਸੇਵਨ ਨਾ ਕਰੋ। ਜੂਸ ਘਰ ਵਿਚ ਹੀ ਪੀਓ। ਨਮਕ ਨੂੰ ਨਮਕ ਸਮਝ ਕੇ ਖਾਓ। ਕੈਲਸ਼ੀਅਮ ਤੇ ਆਇਰਨ ਯੁਕਤ ਭੋਜਨ ਨੂੰ ਪਹਿਲ ਦਿਓ। ਨਸ਼ਿਆਂ ਤੋਂ ਬਚੋ।

ਕਸਰਤ ਵੀ ਨਿਯਮ ਅਨੁਸਾਰ ਕਰੋ : ਅਕਸਰ ਲੋਕ ਆਪਣੀ ਸਹੂਲਤ ਅਤੇ ਮਰਜ਼ੀ ਨਾਲ ਕਸਰਤ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਕਈ ਵਾਰ ਛੱਡ ਦਿੰਦੇ ਹਨ। ਹਮੇਸ਼ਾ ਲਗਾਤਾਰ ਕਸਰਤ ਕਰੋ। ਸਾਹ ਲੈਣ ਤੇ ਛੱਡਣ ਵਿਚ ਥੋੜ੍ਹੀ ਜਿਹੀ ਵੀ ਲਾਪ੍ਰਵਾਹੀ ਘਾਤਕ ਸਿੱਧ ਹੋ ਸਕਦੀ ਹੈ। ਗਲਤ ਢੰਗ ਨਾਲ ਕਸਰਤ ਕਰਨ ਨਾਲੋਂ ਚੰਗਾ ਹੈ ਕਿ ਕਸਰਤ ਨਾ ਕਰੋ। ਯੋਗ ਅਤੇ ਐਰੋਬਿਕਸ ਫਿਟਨੈੱਸ ਬਣਾਈ ਰੱਖਣ ਲਈ ਲਾਭਕਾਰੀ ਹਨ।

-ਰਾਜਿੰਦਰ ਮਿਸ਼ਰਾ

Post Comment

ਕੈਨੇਡਾ ਦੀ ਮਰਦਮਸ਼ੁਮਾਰੀ 'ਚ ਪੰਜਾਬੀ ਬੋਲੀ ਦੀ ਚੜ੍ਹਤ

ਵੈਨਕੂਵਰ, 25 ਅਕਤੂਬਰ (ਗੁਰਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਧਾਲੀਵਾਲ)-ਕਰੀਬ ਸਵਾ ਸੌ ਵਰ੍ਹੇ ਪਹਿਲਾ ਕੈਨੇਡਾ ਦੀ ਧਰਤੀ 'ਤੇ ਪਹਿਲੇ ਪੰਜਾਬੀ ਦੇ ਧਰੇ ਕਦਮਾਂ ਨੂੰ ਅੱਜ ਉਸ ਸਮੇਂ ਮਾਰਗ ਦਰਸ਼ਕ ਬਣਨ ਦਾ ਸੁਭਾਗ ਮਿਲਿਆ, ਜਦੋਂ ਕੈਨੇਡੀਅਨ ਮਰਦਮਸ਼ੁਮਾਰੀ 2011 ਦੀ ਰਿਪੋਰਟ ਅਨੁਸਾਰ ਪੰਜਾਬੀ ਬੋਲੀ ਨੂੰ ਮੋਹਰਲੀ ਕਤਾਰ 'ਚ ਸ਼ਾਮਿਲ ਕੀਤਾ ਗਿਆ। ਤਾਜ਼ਾ ਅੰਕੜਿਆਂ ਅਨੁਸਾਰ ਕੈਨੇਡਾ ਦੀਆਂ ਸਰਕਾਰੀ ਬੋਲੀਆਂ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਅਤੇ ਫਰੈਂਚ ਤੋਂ ਮਗਰੋਂ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਬੋਲੀਆਂ ਜਾਣ ਵਾਲੀਆਂ ਜ਼ੁਬਾਨਾਂ 'ਚ, ਪੰਜਾਬੀ ਬੋਲਣ ਵਾਲਿਆਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਚਾਰ ਲੱਖ ਸੱਠ ਹਜ਼ਾਰ ਤੋਂ ਵੱਧ ਦੱਸੀ ਗਈ ਹੈ, ਜੋ ਕਿ ਪਿਛਲੀ ਵਾਰ ਦੇ ਅੰਕੜਿਆਂ 'ਚ ਤਿੰਨ ਲੱਖ ਸਤਾਹਟ ਹਜ਼ਾਰ ਸੀ। ਇਸ ਦੇ ਨਾਲ ਹੀ ਪੰਜਾਬੀ ਸੰਨ 2006 ਦੀ ਮਰਦਮਸ਼ੁਮਾਰੀ 'ਚ ਛੇਵੇਂ ਸਥਾਨ 'ਤੇ ਸੀ, ਪ੍ਰੰਤੂ ਹੁਣ ਇਟਾਲੀਅਨ ਅਤੇ ਜਰਮਨ ਬੋਲੀਆਂ ਨੂੰ ਪਛਾੜਦੀ ਹੋਈ ਚੌਥੇ ਥਾਂ 'ਤੇ ਪੁੱਜ ਗਈ ਹੈ। ਇਸ ਰਿਪੋਰਟ ਅਨੁਸਾਰ ਤੀਜੇ ਥਾਂ 'ਤੇ ਚੀਨ ਦੀਆਂ ਤਿੰਨੇ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਮੈਂਡਰਿਨ, ਕੈਂਟਨੀ ਤੇ ਹਾਕਾ ਬੋਲਣ ਵਾਲਿਆਂ ਦੀ ਕੁਝ ਗਿਣਤੀ ਹੈ, ਪਰ ਜੇਕਰ ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਵੱਖੋ-ਵੱਖ ਕਰਕੇ ਵੇਖਿਆ ਜਾਵੇ ਤਾਂ ਪੰਜਾਬੀ ਕੈਨੇਡਾ ਦੀ ਤੀਜੀ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਬੋਲੇ ਜਾਣ ਵਾਲੀ ਭਾਸ਼ਾ ਬਣ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਇਕੱਲੇ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਕੋਲੰਬੀਆ 'ਚ ਇਕ ਲੱਖ ਤਰਿਆਨਵੇਂ ਹਜ਼ਾਰ ਪੰਜਾਬੀ ਬੋਲਣ ਵਾਲੇ ਹਨ ਤੇ ਇਥੇ ਵਸਦੇ ਆਵਾਸੀਆਂ ਦੀ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਬੋਲੀ ਜਾਣ ਵਾਲੀ ਇਕੱਲੀ ਜ਼ੁਬਾਨ ਪੰਜਾਬੀ ਹੈ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਹੀ ਉਂਟਾਰੀਓ, ਐਲਬਰਟਾ, ਕਿਊਬੈਕ ਤੇ ਮੈਨੀਟੋਬਾ ਵਿਚ ਵੀ ਪੰਜਾਬੀ ਬੋਲਣ ਵਾਲਿਆਂ ਦੀ ਸੰਖਿਆ ਵਧੀ ਹੈ। ਇਸ ਦੌਰਾਨ ਕੈਨੇਡਾ ਦੀ ਸੰਸਦ ਵਿਚ ਵੀ ਪੰਜਾਬੀਆਂ ਦੀ ਸੰਖਿਆ ਅਨੁਸਾਰ, ਪੰਜਾਬੀ ਤੀਜੀ ਬੋਲੀ ਵਜੋਂ ਮਾਨਤਾ ਹਾਸਿਲ ਕਰ ਚੁੱਕੀ ਹੈ। ਕੈਨੇਡਾ ਦੇਸ਼ 200 ਬੋਲੀਆਂ ਵਾਲਾ ਬਹੁ-ਭਾਸ਼ਾਈ ਤੇ ਬਹੁ-ਸੱਭਿਆਚਾਰਕ ਮੁਲਕ ਹੈ, ਜਿਸ 'ਚ ਆਵਾਸੀ ਪੰਜਾਬੀਆਂ ਨੇ ਬੋਲੀ ਬਚਾਉਣ ਲਈ ਲਗਾਤਾਰ ਅਖ਼ਬਾਰਾਂ, ਰੇਡੀਓ ਤੇ ਟੈਲੀਵਿਜ਼ਨ ਰਾਹੀਂ ਪ੍ਰਚਾਰ ਜਾਰੀ ਰੱਖਿਆ ਹੈ। ਦੂਜੇ ਪਾਸੇ ਮਿਲੇ ਵੇਰਵਿਆਂ ਅਨੁਸਾਰ ਇਥੋਂ ਦੇ ਮੂਲਵਾਸੀਆਂ ਦੀਆਂ 450 ਬੋਲੀਆਂ, ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਤੇ ਫਰੈਂਚ ਦੇ ਗਲਬੇ ਮਗਰੋਂ ਘਟ ਕੇ ਹੁਣ ਸਿਰਫ 60 ਹੀ ਰਹਿ ਗਈਆਂ ਹਨ। ਪੰਜਾਬੀ ਚਿੰਤਕਾਂ ਅਨੁਸਾਰ ਚਾਹੇ ਨਵੇਂ ਮਰਦਮਸ਼ੁਮਾਰੀ 'ਚ ਪੰਜਾਬੀ ਬੋਲਣ ਵਾਲਿਆਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਲਗਭਗ 1 ਲੱਖ ਦੇ ਕਰੀਬ ਵਧੀ ਹੈ, ਪ੍ਰੰਤੂ ਕੈਨੇਡਾ 'ਚ ਵਸਦੇ 7 ਲੱਖ ਪੰਜਾਬੀਆਂ ਦੇ ਮੁਕਾਬਲਤਨ ਅਜੇ ਵੀ ਦੋ ਲੱਖ ਤੋਂ ਵੱਧ ਲੋਕ ਮਰਦਮਸ਼ੁਮਾਰੀ 'ਚ ਮਾਂ ਬੋਲੀ ਪੰਜਾਬੀ ਲਿਖਵਾਉਣ ਤੋਂ ਅਵੇਸਲੇ ਰਹੇ ਹਨ। ਤਾਜ਼ਾ ਮਰਦਮਸ਼ੁਮਾਰੀ ਅਨੁਸਾਰ ਕੈਨੇਡਾ ਦੇ 64 ਲੱਖ ਲੋਕ ਆਵਾਸੀਆਂ ਬੋਲੀਆਂ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਜ਼ੁਬਾਨ ਮੰਨਦੇ ਹਨ। ਵੈਨਕੂਵਰ 'ਚ 7,11,515 ਭਾਵ 31 ਫ਼ੀਸਦੀ ਲੋਕ ਆਵਾਸੀ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ 'ਚ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਚੀਨੀ ਤੇ ਪੰਜਾਬੀ ਬੋਲਦੇ ਹਨ। ਕੈਲਗਿਰੀ 'ਚ 2, 27,515 (18.9 ਫ਼ੀਸਦੀ) ਲੋਕਾਂ 'ਚ ਸਭ ਤੋਂ ਜ਼ਿਆਦਾ ਪੰਜਾਬੀ, ਟਾਗਾਲੌਗ ਤੇ ਚੀਨੀ ਬੋਲਦੇ ਹਨ। ਐਡਮਿੰਟਨ 'ਚ 1,65,145 (14.5 ਫ਼ੀਸਦੀ) ਲੋਕ ਟਾਗਾਲੌਗ, ਪੰਜਾਬੀ ਤੇ ਚੀਨੀ ਬੋਲਦੇ ਹਨ, ਜਦ ਕਿ ਟੋਰਾਂਟੋ 'ਚ 17 ਲੱਖ (32.4 ਫ਼ੀਸਦੀ) ਵਸੋਂ ਆਵਾਸੀ ਬੋਲੀ ਵਾਲੀ ਹੈ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ 'ਚ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਚੀਨੀ ਤੇ ਪੰਜਾਬੀ ਬੋਲਣ ਵਾਲੇ ਹਨ।

Post Comment

Today's Hukamnama From Sri Darbar Sahib, Sri Amritsar (26-Oct-2012)

ਅੱਜ ਦਾ ਮੁੱਖਵਾਕ 26.10.2012, ਸ਼ੁਕਰਵਾਰ , ੧੧ ਕੱਤਕ (ਸੰਮਤ ੫੪੪ ਨਾਨਕਸ਼ਾਹੀ)

ਸੂਹੀ ਮਹਲਾ ੫ ॥

ਮਹਾ ਅਗਨਿ ਤੇ ਤੁਧੁ ਹਾਥ ਦੇ ਰਾਖੇ ਪਏ ਤੇਰੀ ਸਰਣਾਈ ॥ ਤੇਰਾ ਮਾਣੁ ਤਾਣੁ ਰਿਦ ਅੰਤਰਿ ਹੋਰ ਦੂਜੀ ਆਸ ਚੁਕਾਈ ॥੧॥

ਮੇਰੇ ਰਾਮ ਰਾਇ ਤੁਧੁ ਚਿਤਿ ਆਇਐ ਉਬਰੇ ॥ ਤੇਰੀ ਟੇਕ ਭਰਵਾਸਾ ਤੁਮ੍ਹ੍ਹਰਾ ਜਪਿ ਨਾਮੁ ਤੁਮ੍ਹ੍ਹਾਰਾ ਉਧਰੇ ॥੧॥ਰਹਾਉ ॥

ਅੰਧ ਕੂਪ ਤੇ ਕਾਢਿ ਲੀਏ ਤੁਮ੍ਹ੍ਹ ਆਪਿ ਭਏ ਕਿਰਪਾਲਾ ॥ ਸਾਰਿ ਸਮ੍ਹ੍ਹਾਲਿ ਸਰਬ ਸੁਖ ਦੀਏ ਆਪਿ ਕਰੇ ਪ੍ਰਤਿਪਾਲਾ ॥੨॥

ਆਪਣੀ ਨਦਰਿ ਕਰੇ ਪਰਮੇਸਰੁ ਬੰਧਨ ਕਾਟਿ ਛਡਾਏ ॥ ਆਪਣੀ ਭਗਤਿ ਪ੍ਰਭਿ ਆਪਿ ਕਰਾਈ ਆਪੇ ਸੇਵਾ ਲਾਏ ॥੩॥

ਭਰਮੁ ਗਇਆ ਭੈ ਮੋਹ ਬਿਨਾਸੇ ਮਿਟਿਆ ਸਗਲ ਵਿਸੂਰਾ ॥ ਨਾਨਕ ਦਇਆ ਕਰੀ ਸੁਖਦਾਤੈ ਭੇਟਿਆ ਸਤਿਗੁਰੁ ਪੂਰਾ ॥੪॥੫॥੫੨॥

(ਅੰਗ ੭੪੮)

ਪੰਜਾਬੀ ਵਿਚ ਵਿਆਖਿਆ :-

ਹੇ ਪ੍ਰਭੂ! ਜੇਹੜੇ ਮਨੁੱਖ ਤੇਰੀ ਸਰਨ ਆ ਪਏ, ਤੂੰ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਹੱਥ ਦੇ ਕੇ (ਤ੍ਰਿਸ਼ਨਾ ਦੀ) ਵੱਡੀ ਅੱਗ ਤੋਂ ਬਚਾ ਲਿਆ। ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਕਿਸੇ ਹੋਰ ਦੀ ਮਦਦ ਦੀ ਆਸ ਆਪਣੇ ਦਿਲੋਂ ਮੁਕਾ ਦਿੱਤੀ, ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਹਿਰਦੇ ਵਿਚ ਤੇਰਾ ਹੀ ਮਾਣ ਤੇਰਾ ਹੀ ਸਹਾਰਾ ਬਣਿਆ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ।੧।

ਹੇ ਮੇਰੇ ਪ੍ਰਭੂ-ਪਾਤਿਸ਼ਾਹ! ਜੇ ਤੂੰ (ਜੀਵਾਂ ਦੇ) ਚਿੱਤ ਵਿਚ ਆ ਵੱਸੇਂ, ਤਾਂ ਉਹ (ਸੰਸਾਰ-ਸਮੁੰਦਰ ਵਿਚ) ਡੁੱਬਣੋਂ ਬਚ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਉਹ ਮਨੁੱਖ ਤੇਰਾ ਨਾਮ ਜਪ ਕੇ ਵਿਕਾਰਾਂ ਤੋਂ ਖ਼ਲਾਸੀ ਪਾ ਲੈਂਦੇ ਹਨ, ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ (ਹਰ ਗੱਲੇ) ਤੇਰਾ ਹੀ ਆਸਰਾ ਤੇਰੀ ਸਹਾਇਤਾ ਦਾ ਭਰੋਸਾ ਬਣਿਆ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ।੧।ਰਹਾਉ।

ਹੇ ਪ੍ਰਭੂ! ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਮਨੁੱਖਾਂ ਉਤੇ ਤੂੰ ਆਪ ਦਇਆਵਾਨ ਹੋ ਗਿਆ, ਤੂੰ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ (ਮਾਇਆ ਦੇ ਮੋਹ ਦੇ) ਹਨੇਰੇ ਖੂਹ ਵਿਚੋਂ ਕੱਢ ਲਿਆ, ਤੂੰ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਸਾਰ ਲੈ ਕੇ, ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਸੰਭਾਲ ਕਰ ਕੇ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਸਾਰੇ ਸੁਖ ਬਖ਼ਸ਼ੇ। ਹੇ ਭਾਈ! ਪ੍ਰਭੂ ਆਪ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਪਾਲਣਾ ਕਰਦਾ ਹੈ।੨।

ਹੇ ਭਾਈ! ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਮਨੁੱਖਾਂ ਉਤੇ ਪਰਮਾਤਮਾ ਆਪਣੀ ਮੇਹਰ ਦੀ ਨਿਗਾਹ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਉਹਨਾਂ ਦੇ (ਮੋਹ ਦੇ) ਬੰਧਨ ਕੱਟ ਕੇ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਵਿਕਾਰਾਂ ਤੋਂ ਛਡਾ ਲੈਂਦਾ ਹੈ। ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਆਪ ਹੀ ਆਪਣੀ ਸੇਵਾ-ਭਗਤੀ ਵਿਚ ਜੋੜ ਲੈਂਦਾ ਹੈ। ਹੇ ਭਾਈ! ਪ੍ਰਭੂ ਨੇ ਉਹਨਾਂ ਪਾਸੋਂ ਆਪਣੀ ਭਗਤੀ ਆਪ ਹੀ ਕਰਾ ਲਈ।੩।

ਹੇ ਨਾਨਕ! ਸੁਖ ਦੇਣ ਵਾਲੇ ਪ੍ਰਭੂ ਨੇ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਉਤੇ ਦਇਆ ਕੀਤੀ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਪੂਰਾ ਗੁਰੂ ਮਿਲ ਪਿਆ, (ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਅੰਦਰੋਂ) ਭਟਕਣਾ ਦੂਰ ਹੋ ਗਈ, ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਅੰਦਰੋਂ ਮੋਹ ਅਤੇ ਹੋਰ ਸਾਰੇ ਡਰ ਨਾਸ ਹੋ ਗਏ, ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਸਾਰਾ ਚਿੰਤਾ-ਝੋਰਾ ਮੁੱਕ ਗਿਆ।੪।੫।੫੨।

ENGLISH TRANSLATION :-

SOOHEE, FIFTH MEHL:

Giving me Your Hand, You saved me from the terrible fire, when Isought Your Sanctuary. Deep within my heart, I respect Your strength; I have abandoned all other hopes. || 1 ||

O mySovereign Lord, when You enter my consciousness, I am saved. || 1 || Pause ||

You pulled me up out of the deep, dark pit.You have become merciful to me. You care for me, and bless me with total peace; You Yourself cherish me. || 2 ||

TheTranscendent Lord has blessed me with His Glance of Grace; breaking my bonds, He has delivered me. God Himself inspiresme to worship Him; He Himself inspires me to serve Him. || 3 ||

My doubts have gone, my fears and infatuations have beendispelled, and all my sorrows are gone. O Nanak, the Lord, the Giver of peace has been merciful to me. I have met the PerfectTrue Guru. || 4 || 5 || 52 ||

ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਜੀ ਕਾ ਖਾਲਸਾ ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਜੀ ਕੀ ਫ਼ਤਿਹ

ਪੋਸਟ ਕਰਤਾ: ਗੁਰਸ਼ਾਮ ਸਿੰਘ 

Post Comment

Today's Hukamnama From Sri Darbar Sahib, Sri Amritsar (25-Oct-2012)

ਅੱਜ ਦਾ ਮੁੱਖਵਾਕ 25.10.2012, ਵੀਰਵਾਰ , ੧੦ ਕੱਤਕ (ਸੰਮਤ ੫੪੪ ਨਾਨਕਸ਼ਾਹੀ)

ਸੂਹੀ ਮਹਲਾ ੫ ॥

ਸਗਲ ਤਿਆਗਿ ਗੁਰ ਸਰਣੀ ਆਇਆ ਰਾਖਹੁ ਰਾਖਨਹਾਰੇ ॥ ਜਿਤੁ ਤੂ ਲਾਵਹਿ ਤਿਤੁ ਹਮ ਲਾਗਹ ਕਿਆ ਏਹਿ ਜੰਤ ਵਿਚਾਰੇ ॥੧॥

ਮੇਰੇ ਰਾਮ ਜੀ ਤੂੰ ਪ੍ਰਭ ਅੰਤਰਜਾਮੀ ॥ ਕਰਿ ਕਿਰਪਾ ਗੁਰਦੇਵ ਦਇਆਲਾ ਗੁਣ ਗਾਵਾ ਨਿਤ ਸੁਆਮੀ ॥੧॥ ਰਹਾਉ ॥

ਆਠ ਪਹਰ ਪ੍ਰਭੁ ਅਪਨਾ ਧਿਆਈਐ ਗੁਰ ਪ੍ਰਸਾਦਿ ਭਉ ਤਰੀਐ ॥ ਆਪੁ ਤਿਆਗਿ ਹੋਈਐ ਸਭ ਰੇਣਾ ਜੀਵਤਿਆ ਇਉ ਮਰੀਐ ॥੨॥

ਸਫਲ ਜਨਮੁ ਤਿਸ ਕਾ ਜਗ ਭੀਤਰਿ ਸਾਧਸੰਗਿ ਨਾਉ ਜਾਪੇ ॥ ਸਗਲ ਮਨੋਰਥ ਤਿਸ ਕੇ ਪੂਰਨ ਜਿਸੁ ਦਇਆ ਕਰੇ ਪ੍ਰਭੁ ਆਪੇ ॥੩॥

ਦੀਨ ਦਇਆਲ ਕ੍ਰਿਪਾਲ ਪ੍ਰਭ ਸੁਆਮੀ ਤੇਰੀ ਸਰਣਿ ਦਇਆਲਾ ॥ ਕਰਿ ਕਿਰਪਾ ਅਪਨਾ ਨਾਮੁ ਦੀਜੈ ਨਾਨਕ ਸਾਧ ਰਵਾਲਾ ॥੪॥੧੧॥੫੮॥

(ਅੰਗ ੭੫੦)

ਪੰਜਾਬੀ ਵਿਚ ਵਿਆਖਿਆ :-

ਹੇ ਰੱਖਿਆ ਕਰਨ ਦੇ ਸਮਰਥ ਪ੍ਰਭੂ! ਮੇਰੀ ਰੱਖਿਆ ਕਰ। ਮੈਂ ਸਾਰੇ (ਆਸਰੇ) ਛੱਡ ਕੇ ਗੁਰੂ ਦੀ ਸਰਨ ਆ ਪਿਆ ਹਾਂ। ਹੇ ਪ੍ਰਭੂ! ਇਹਨਾਂ ਜੀਵਾਂ ਵਿਚਾਰਿਆਂ ਦੀ ਕੀਹ ਪਾਂਇਆਂ ਹੈ? ਤੂੰ ਜਿਸ ਕੰਮ ਵਿਚ ਅਸਾਂ ਜੀਵਾਂ ਨੂੰ ਲਾ ਦੇਂਦਾ ਹੈਂ, ਅਸੀ ਉਸ ਕੰਮ ਵਿਚ ਲੱਗ ਪੈਂਦੇ ਹਾਂ।੧।

ਹੇ ਮੇਰੇ ਰਾਮ ਜੀ! ਹੇ ਮੇਰੇ ਪ੍ਰਭੂ! ਤੂੰ (ਮੇਰੇ) ਦਿਲ ਦੀ ਜਾਣਨ ਵਾਲਾ ਹੈਂ। ਹੇ ਦਇਆ ਦੇ ਘਰ ਗੁਰਦੇਵ! ਹੇ ਸੁਆਮੀ! ਮੇਹਰ ਕਰ, ਮੈਂ ਸਦਾ ਤੇਰੇ ਗੁਣ ਗਾਂਦਾ ਰਹਾਂ।੧।ਰਹਾਉ।

ਹੇ ਭਾਈ! ਅੱਠੇ ਪਹਰ ਆਪਣੇ ਮਾਲਕ-ਪ੍ਰਭੂ ਦਾ ਧਿਆਨ ਧਰਨਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ, (ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ) ਗੁਰੂ ਦੀ ਕਿਰਪਾ ਨਾਲ ਸੰਸਾਰ-ਸਮੁੰਦਰ ਤੋਂ ਪਾਰ ਲੰਘ ਜਾਈਦਾ ਹੈ। ਹੇ ਭਾਈ! ਆਪਾ-ਭਾਵ ਛੱਡ ਕੇ ਗੁਰੂ ਦੇ ਚਰਨਾਂ ਦੀ ਧੂੜ ਬਣ ਜਾਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ, ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੁਨੀਆ ਦੀ ਕਿਰਤ-ਕਾਰ ਕਰਦਿਆਂ ਹੀ ਨਿਰਮੋਹ ਹੋ ਜਾਈਦਾ ਹੈ।੨।

ਹੇ ਭਾਈ! ਜੇਹੜਾ ਮਨੁੱਖ ਗੁਰੂ ਦੀ ਸੰਗਤਿ ਵਿਚ ਰਹਿ ਕੇ ਪਰਮਾਤਮਾ ਦਾ ਨਾਮ ਜਪਦਾ ਹੈ, ਜਗਤ ਵਿਚ ਉਸ ਦਾ ਜੀਵਨ ਕਾਮਯਾਬ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਹੇ ਭਾਈ! ਜਿਸ ਮਨੁੱਖ ਉਤੇ ਪਰਮਾਤਮਾ ਆਪ ਹੀ ਕਿਰਪਾ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਉਸ ਦੀਆਂ ਸਾਰੀਆਂ ਮੁਰਾਦਾਂ ਪੂਰੀਆਂ ਹੋ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ।੩।

ਹੇ ਨਾਨਕ! (ਆਖ-) ਹੇ ਦੀਨਾਂ ਉਤੇ ਦਇਆ ਕਰਨ ਵਾਲੇ! ਹੇ ਕ੍ਰਿਪਾਲ! ਹੇ ਮਾਲਕ-ਪ੍ਰਭੂ! ਹੇ ਦਇਆ ਦੇ ਸੋਮੇ! ਮੈਂ ਤੇਰੀ ਸਰਨ ਆਇਆ ਹਾਂ! ਮੇਹਰ ਕਰ, ਮੈਨੂੰ ਆਪਣਾ ਨਾਮ ਬਖ਼ਸ਼, ਗੁਰੂ ਦੇ ਚਰਨਾਂ ਦੀ ਧੂੜ ਦੇਹ।੪।੧੧।੫੮।

ENGLISH TRANSLATION :-

SOOHEE, FIFTH MEHL:

Renouncing everything, I have come to the Gurus Sanctuary; save me, O my Savior Lord! Whatever You link me to, to that Iam linked; what can this poor creature do? || 1 ||

O my Dear Lord God, You are the Inner-knower, the Searcher of hearts.Be Merciful to me, O Divine, Compassionate Guru, that I may constantly sing the Glorious Praises of my Lord and Master. || 1|| Pause ||

Twenty-four hours a day, I meditate on my God; by Gurus Grace, I cross over the terrifying world-ocean.Renouncing self-conceit, I have become the dust of all mens feet; in this way, I die, while I am still alive. || 2 ||

How fruitfulis the life of that being in this world, who chants the Name in the Saadh Sangat, the Company of the Holy. All desires arefulfilled, for the one who is blessed with Gods Kindness and Mercy. || 3 ||

O Merciful to the meek, Kind and CompassionateLord God, I seek Your Sanctuary. Take pity upon me, and bless me with Your Name. Nanak is the dust of the feet of the Holy.|| 4 || 11 || 58 ||

ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਜੀ ਕਾ ਖਾਲਸਾ ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਜੀ ਕੀ ਫ਼ਤਿਹ

ਪੋਸਟ ਕਰਤਾ: ਗੁਰਸ਼ਾਮ ਸਿੰਘ 

Post Comment

"ਮੈਂ ਲੰਕਾ ਤੋਂ ਰਾਵਣ ਬੋਲਦਾਂ....!"

"ਮੈਂ ਲੰਕਾ ਤੋਂ ਰਾਵਣ ਬੋਲਦਾਂ....!"

"ਹੇਲੋ! ਕੋਣ ਨੇ ਜਨਾਬ, ਪਛਾਣਿਆ ਨਹੀ?" 

"ਮੈਂ!ਲੰਕਾ ਤੋਂ ਰਾਵਣ ਬੋਲਦਾਂ....! ਕਮਾਲ ਹੈ ਹਰ ਸਾਲ ਰਾਮਲੀਲਾਵਾਂ ਵਿਚ ਮੇਰੇ ਮੂੰਹੋਂ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਡਾਇਲਾਗ ਬੁਲਵਾਉਂਦੇ ਹੋ ਤੇ ਦੁਸ਼ਹਿਰੇ ਨੂੰ ਲੱਖਾਂ ਪੁਤਲੇ ਵੀ ਸਾੜਦੇ ਹੋ, ਫਿਰ ਵੀ ਮੇਰੀ ਆਵਾਜ਼ ਨਹੀ ਪਛਾਣਦੇ? ਤੁਸੀਂ ਭਾਰਤ ਵਾਲਿਆਂ ਨੇ ਧਿਗੋਜੋਰੀ ਮੈਨੂੰ ਦੱਸ ਸਿਰਾਂ ਵਾਲਾ ਰਾਵਣ ਬਣਾ ਧਰਿਆ ਹੈ। ਯਾਰੋ, ਮੇਰਾ ਤਾਂ ਤੁਹਾਡੇ ਵਾਂਗੂੰ ਇੱਕ ਹੀ ਸਿਰ ਸੀ । ਹਾਂ, ਇਕ ਵਖਰੀ ਗੱਲ ਹੈ ਕਿ ਦੱਸ ਸਿਰ ਵਾਲਿਆਂ ਜਿੰਨਾ ਸਿਆਣਾ ਤੇ ਸਮਝਦਾਰ ਜਰੂਰ ਸੀ । ਤੁਹਾਡੇ ਰਾਮ ਚੰਦਰ ਵਾਂਗੂੰ ਮੈਂ ਵੀ ਸਾਰੇ ਵੇਦ ਪੜ੍ਹੇ ਤੇ ਗੂੜ੍ਹੇ ਸਨ । ਤੁਹਾਡਾ ਇੰਡੀਆ ਤਾਂ ਚਿੜੀ ਜਿੰਨਾ ਹੀ ਸੋਨੇ ਦਾ ਹੋਵੇਗਾ, ਪਰ ਮੇਰਾ ਤਾਂ ਸਾਰਾ ਰਾਜ ਭਾਗ ਭਾਵ ਲਾਨ੍ਕਾਹੀ ਸੋਨੇ ਦੀ ਸੀ, ਪਰ ਰਹੀ ਨਹੀਂ ਕਿਉਕਿ ਮੇਰੀ ਇਕ ਹੰਕਾਰ ਭਰੀ ਮੂਰਖਤਾ ਨੇ ਸੱਭ ਤਹਿਸ-ਨਹਿਸ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। 

ਹੋਰ ਸੁਨੋ, ਇਕ ਰਾਵਣ ਦੀ ਗਲਤੀ ਨੇ ਪੂਰੀ ਲੰਕਾ ਸੜਵਾ ਦਿੱਤੀ , ਪਰ ਤੁਹਾਡੇ ਆਪਣੇ ਇੰਡੀਆ ਵਿਚ ਕਿੰਨੇ ਹੀ ਰਾਵਣ ਹੋ ਗਏ ਹਨ , ਕਦੇ ਮਰਦਮ-ਸ਼ੁਮਾਰੀ ਕਰ ਕੇ ਵੇਖੋ । ਤੁਹਾਡੇ ਰਾਵਣਾ ਨੇ ਸੋਨੇ ਦੀ ਚਿੜੀ ਦੇ ਖੰਬ ਹੀ ਨਹੀਂ ਨੋਚੇ, ਸਗੋਂ ਉਸ ਦੀ ਹੋਂਦ ਹੀ ਗਵਾ ਦਿਤੀ। ਹੁਣ ਸੋਨੇ ਦੀ ਤਾਂ ਕਿ, ਹੱਡ-ਮਾਸ ਦੀ ਚਿੜੀ ਵੀ ਕਿਧਰੇ ਦਿਖਾਈ ਨਹੀਂ ਦਿੱਤੀ। ਹੋਰ ਸੁਣੋਂ, ਕਦੇ ਵਿਹਲੇ ਸਮੇਂ ਠੰਡੇ ਦਿਮਾਗ ਨਾਲ ਸੋਚੋ ਤੇ ਆਪਣੇ ਰਾਵਣਾ ਦੀ ਮੇਰੇ ਨਾਲ ਤੁਲਣਾ ਕਰ ਕੇ ਦੇਖੋ । 

ਚਲੋ, ਧੋੜਾ ਜਿਹਾ ਤਸਬਰਾ ਮੈਂ ਹੀ ਕਰ ਦਿੰਦਾ ਹਾਂ । ਮੇਰੇ ਹੰਕਾਰ ਨੇ ਮੇਰੇ ਕੋਲੋਂ ਇਕ ਗਲਤੀ ਕਰਵਾਈ ਤੇ ਮੈਂ ਸੀਤਾ ਨੂੰ ਅਗਵਾ ਕਰ ਕੇ ਲੰਕਾ ਵਿਚ ਲੈ ਗਿਆ। ਮੈਂ ਅਸ਼ੋਕ ਵਾਟਿਕਾ ਵਿਚ ਸੀਤਾ ਨੂੰ ਬਟੋਰ ਵੀ ਆਈ ਪੀ. ਰਖਿਆ , ਉਸ 'ਤੇ ਕਦੀ ਬੁਰੀ ਨਜਰ ਨਹੀਂ ਰੱਖੀ, ਉਸ ਨੂੰ ਛੁਹਣਾ ਤਾਂ ਦੂਰ ਦੀ ਗੱਲ ਹੈ। ਤੁਹਾਡੀ ਰਾਮਾਇਣ ਦੇ ਲੇਖਕਾਂ ਨੇ ਮੈਨੂੰ ਬੜਾ ਬਦਨਾਮ ਕਰ ਰਖਿਆ ਹੈ ਕਿ ਮੈਂ ਸੀਤਾ ਨੂੰ ਪਟਰਾਣੀ ਬਣਾਉਣਾ ਚਾਹਿਆ। ਇਹ ਸਰਾਸਰ ਝੂਠ ਹੈ । ਸਹੁੰ ਸੋਨੇ ਦੀ ਲੰਕਾ ਦੀ, ਮੈਂ ਤਾਂ ਸੀਤਾ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਪਤਨੀ ਮੰਦੋਦਰੀ ਵਾਲੀਆ ਸਾਰੀਆਂ ਸੁੱਖ- ਸਹੂਲਤਾਂ, ਨੋਕਰ-ਚਾਕਰ ਤੇ ਗਰਮ - ਠੰਢੇ ਪਾਣੀ ਦੇ ਸਵਿਮਿੰਗ ਪੂਲ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਵਾਏ ਤਾਂ ਜੋ ਉਸ ਨੂੰ ਕੋਈ ਦੁੱਖ ਤਕਲੀਫ਼ ਨਾ ਹੋਵੇ! ਮੈਂ ਤਾਂ ਸਰੂਪਨਖਾ ਦੀ ਹੋਈ ਬਦਖੋਈ ਦੇ ਬਦਲੇ ਵਜੋਂ ਰਾਮ ਚੰਦਰ ਨੂੰ ਅਹਿਸਾਸ ਹੀ ਕਰਾਉਣਾ ਸੀ , ਜੋ ਮੈਂ ਕਰਵਾ ਦਿਤਾ, ਭਾਵੇਂ ਇਸ ਲਈ ਮੈਨੂੰ ਬੜੀ ਭਾਰੀ ਕੀਮਤ ਵੀ ਚਕਾਉਣੀ ਪਈ। 

ਹੋਰ ਸੁਣੋਂ! ਭਾਰਤ ਵਾਲਿਓ...!! ਕਿਤੇ ਲਾਈਨ ਨਾ ਕੱਟ ਦਿਓ, ਮੈਂ ਲੰਕਾ ਤੋਂ ਰਾਵਣ ਬੋਲਦਾਂ....!! ਤੁਸੀਂ ਹਰ ਸਾਲ ਲੱਖਾਂ ਪੁਤਲੇ ਸਾੜਦੇ ਹੋ ਤਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਧੂੰਆਂ ਲੰਕਾ 'ਚ ਆ ਕੇ ਹੁਣ ਵੀ ਮੇਰੇ ਨਾਸੀਂ ਧੂੰ ਦਿੰਦਾ ਹੈ ਤੇ ਹਰ ਸਾਲ ਗਲਤੀ ਦਾ ਅਹਿਸਾਸ ਕਰਾਉਂਦਾ ਹੈ, ਪਰ ਧਨ ਹੋ ਤੁਸੀਂ ਭਾਰਤ ਵਾਲੇ. ਹਰ ਸਾਲ ਰਾਵਣ ਫੂਕ ਕੇ ਵੀ ਰਾਵਣ ਦੀ ਹੋਂਦ ਬਰਕਰਾਰ ਰੱਖੀ ਜਾ ਰਹੇ ਹੋ। ਸਾਰਾ ਭਾਰਤ, ਵਿਸ਼ੇਸ ਤੋਰ 'ਤੇ ਬਿਹਾਰ, ਯੂ.ਪੀ , ਹਰਿਆਣਾ ਤੇ ਪੰਜਾਬ ਜਿਥੇ ਚੱਪੇ- ਚੱਪੇ 'ਤੇ ਰਾਵਣ, ਸਾਰੀਆਂ ਲਛਮਣ ਰੇਖਾਵਾਂ ਉਲੰਘ ਕੇ ਸੀਤਾ-ਹਰਣ ਕਰਨ ਲਈ ਤਿਆਰ ਖਲੋਤੇ ਹਨ । 'ਆਬ' ਦਾ ਮਤਲਬ 'ਪਾਣੀ' ਵੀ ਹੈ ਤੇ' ਇੱਜਤ' ਵੀ, ਪਰ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਦਰਿਆਵਾਂ ਦਾ ਪਾਣੀ ਨਸ਼ਿਆਂ ਤੇ ਕੇੰਸਰ ਦਾ ਕਾਰਨ ਬਣ ਗਿਆ ਹੈ ਤੇ ਸਰੂਤੀ ਅਗਵਾ ਕਾਂਡਾ ਨੇ ਇੱਜਤ ਨੇਸ਼ਤੋੰ ਨਾਬੁਤ ਕਰ ਦਿਤੀ ਹੈ, ਹੁਣ ਨੱਕ ਡੋਬਣ ਜਿੰਨਾ ਸ਼ੁੱਧ ਪਾਣੀ ਵੀ ਕਿਸੇ ਆਰ,ਓ, ਤੋਂ ਨਹੀ ਮਿਲਦਾ। ਦੁਰਗਾ ਦੀਆਂ ਕੜਾਹੀਆਂ ਤੇ ਮਾਤਾਵਾਂ ਦੇ ਜਗਰਾਤੇ ਕਰਾਉਣ ਵਾਲਿਆਂ ਦੇ ਦੇਸ਼ ਵਿਚ ਸਰੇਆਮ ਬਾਲੜੀਆ ਨਾਲ ਸਮੂਹਕ ਬਲਾਤਕਾਰ ਹੋ ਰਹੇ ਹਨ, ਰਾਹ ਜਾਂਦੀਆਂ ਔਰਤਾਂ ਦੇ ਕੰਨਾ ਵਿਚੋਂ ਵਾਲੀਆਂ ਖਿੱਚੀਆਂ ਜਾ ਰਹੀਆਂ ਹਨ । ਹੁਣ ਚਿਰ-ਹਰਣ ਲਈ ਕਿਸੇ ਦਰਬਾਰ ਦੀ ਲੋੜ ਨਹੀਂ, ਸਗੋਂ ਸਿਖਰ ਦੁਪਹਿਰੇ ਕਾਲਜ ਤੋਂ ਘਰ ਜਾਂਦੀਆਂ ਦਰੋਪਤੀਆਂ ਦੇ ਚਿਰ-ਹਰਣ ਸ਼ਰੇਆਮ ਹੀ ਹੋ ਰਹੇ ਹਨ । ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਚਿਹਰਿਆਂ 'ਤੇ ਤੇਜ਼ਾਬ ਸੁਟਿਆ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ । ਇਹ ਨਿੱਕੀਆਂ-ਨਿੱਕੀਆਂ ਖੇਡਾਂ ਜੋ ਤੁਹਾਡੇ ਇੰਡੀਆਂ ਦੇ ਵੱਡੇ-ਵੱਡੇ ਰਾਵਣ ਤੇ ਦੁਰ੍ਯੋਦਨ ਖੇਡੀ ਜਾ ਰਹੇ ਹਨ, ਜੋ ਕਿਤੇ ਉਲੰਪਿਕ ਵਿਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋ ਜਾਣ ਤਾਂ ਕੰਬਖਤੋ, ਹੂੰਝਾ ਫੇਰ ਦਿਉਗੇ ਗੋਲਡ ਮੇਡਲਾਂ 'ਤੇ। 

ਸੁਣ ਰਹੇ ਹੋ ਨਾ? ਮੇਰੇ ਹੱਥੋਂ ਸੀਤਾ-ਹਰਣ ਸਮੇਂ ਮਦਦ ਲਈ ਆਇਆ ਵਿਚਾਰਾ ਜਟਾਊ ਜਖਮੀ ਹੋ ਗਿਆ ਹੈ । ਤੁਹਾਡੇ ਰਾਵਣ ਨੇ ਸ਼ਰੂਤੀ-ਅਗਵਾ ਸਮੇਂ ਬਚਾਅ ਪੱਖੋ ਵਿਚ ਆਏ ਮਾਂ-ਪਿਓ ਨੂੰ ਜਖਮੀ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਕਿ ਫਰਕ ਰਹਿ ਗਿਆ ਤੁਹਾਡੇ ਤੇ ਮੀਰੇ ਵਿਚ? ਮੈਂ ਸੀਤਾ-ਹਰਣ ਵੇਲੇ ਕਿਸੇ ਦੀ ਸਹਾਇਤਾ ਨਹੀਂ ਲਈ ਤੇ ਕਿਸੇ ਅਦਿਰਿਸ਼ਟ ਥਾਂ 'ਤੇ ਜਾ ਕੇ ਵੀ ਨਹੀਂ ਛੁਪਿਆ, ਪਰ ਤੁਹਾਡੇ ਰਾਵਣ ਤਾਂ ਮੈਨੂੰ ਵੀ ਮਾਤ ਦੇ ਗਏ। ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਪੁਸ਼ਟ - ਪਨਾਹੀ ਵਿਚ ਵੱਡੇ ਕਾਂਡ ਹੁੰਦੇ ਹਨ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਛਤਰੀ ਦੀ ਠੰਢੀ ਛਾਂ ਹੀ ਸੁਰੱਖਿਆ ਦਾ ਕਵਚ ਬਣ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਜੱਗ ਜਾਣ ਗਿਐ, ਇਹ ਗੱਲਾਂ ਤਾਂ ਹੁਣ ਲੰਕਾ ਤੱਕ ਅ ਪਹੁੰਚੀਆਂ ਹਨ ।

ਸੁਣਦੇ ਹੋ, ਸੋ ਤਾਂ ਨਹੀ ਗਏ....? ਯਾਰੋ ਇਨਸਾਫ਼ ਦਾ ਤਕਾਜਾ ਹੈ । ਇਸ ਸਾਲ ਲੱਖਾਂ ਪੁਤਲੇ ਸਾੜ ਕੇ ਵੀ ਤੁਹਾਡੇ ਕਾਲਜੇ ਠੰਢ ਨਹੀ ਪੈਂਦੀ, ਪਰ ਤੁਹਾਡੇ ਜਿਉਂਦੇ ਰਾਵਣਾ ਦੇ ਪੁਤਲੇ ਕਦੋਂ ਸੜਨਗੇ ਜਾਂ ਇਹ ਅਗਵਾ ਤੇ ਚੀਰ-ਹਰਣ ਏਦਾਂ ਹੀ ਹੁੰਦੇ ਰਹਿਣਗੇ? ਮੈਂ ਲੋਕਾਂ ਤੋਂ ਰਾਵਣ ਸ੍ਪੀਕਦਾ ਹਾਂ, ਨਹੀ ਹੁਣ ਉੱਚੀ- ਉੱਚੀ ਚੀਕਦਾ ਹਾਂ:-   

ਮੇਰੇ ਪੁਤਲੇ ਸਾੜਨ ਦੇ ਕਾਂਡ, ਜਦੋਂ ਤੀਕ ਸਿਰ ਚੁੱਕੀ ਜਾਣਗੇ। 

ਤੁਹਾਡੇ ਰਾਵਣਾ ਦੇ ਪੁਤਲਿਆਂ ਲਈ, ਕਾਗਜ਼ ਤੇ ਪਟਾਕੇ ਮੁੱਕ ਜਾਣਗੇ।"

ਬਲਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਮਿਸ਼ਨਰੀ

ਫ਼ਰੀਦਕੋਟ 

ਮੋਬਾਇਲ: 98143-70060

ਪੋਸਟ ਕਰਤਾ: ਗੁਰਸ਼ਾਮ ਸਿੰਘ ਚੀਮਾ 

Post Comment

ਕੋਹੇਨੂਰ ਹੀਰਾ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਕੋਲ ਕਿਵੇਂ ਗਿਆ?

ਲੰਦਨ ਵਿਖੇ 1851 ਵਿਚ ਹੋਈ ਨੁਮਾਇਸ਼ ਵਿਚ
ਕੋਹੇਨੂਰ ਹੀਰੇ ਨੂੰ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਿਤ ਕਰਦਾ ਇਕ ਰੇਖਾ-ਚਿੱਤਰ।

ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਨੇ ਸ਼ਾਹ ਸ਼ੁਜਾਹ ਤੋਂ, ਜੋ ਪਹਿਲਾਂ ਅਫ਼ਗਾਨਿਸਤਾਨ ਦਾ ਬਾਦਸ਼ਾਹ ਸੀ, ਕੋਹੇਨੂਰ ਹੀਰਾ ਕਿਵੇਂ ਲਿਆ ਸੀ? ਇਸ ਸਬੰਧ ਵਿਚ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਦੀਆਂ 19ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਪੰਜਾਬ ਬਾਰੇ ਲਿਖਤਾਂ ਵਿਚ ਕਈ ਥਾਵਾਂ 'ਤੇ ਜ਼ਿਕਰ ਆਉਂਦਾ ਹੈ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚੋਂ ਬਹੁਤੀਆਂ ਲਿਖਤਾਂ ਆਪਹੁਦਰੀਆਂ ਹਨ ਅਤੇ ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਇਸ ਕਾਰਜ ਦਾ ਦੋਸ਼ੀ ਠਹਿਰਾਉਂਦੀਆਂ ਹਨ ਪਰ ਜਦੋਂ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਨੇ ਕੋਹੇਨੂਰ ਹੀਰਾ ਬਾਲ ਮਹਾਰਾਜਾ ਦਲੀਪ ਸਿੰਘ ਤੋਂ ਆਪ ਹਥਿਆ ਲਿਆ ਸੀ ਤਾਂ ਉਹ ਨਿਆਂ, ਇਨਸਾਫ, ਨੈਤਿਕਤਾ ਅਤੇ ਸਦਾਚਾਰਤਾ ਆਦਿ ਦੇ ਉਹ ਸਾਰੇ ਮਾਪਦੰਡ ਭੁੱਲ ਗਏ ਸਨ, ਜੋ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਉੱਤੇ ਸ਼ਾਹ ਸ਼ੁਜਾਹ ਤੋਂ ਕੋਹੇਨੂਰ ਹੀਰਾ ਲੈਣ ਲਈ ਲਾਗੂ ਕੀਤੇ ਸਨ। ਸਗੋਂ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਨੇ ਬਾਲ ਮਹਾਰਾਜਾ ਦਲੀਪ ਸਿੰਘ ਤੋਂ ਕੋਹੇਨੂਰ ਹੀਰੇ ਨੂੰ ਹਥਿਆਉਣ ਦੇ ਕਾਰਜ ਉੱਤੇ ਪਰਦਾ ਪਾਉਣ ਲਈ ਇਹ ਬਣਾਉਟੀ ਗੱਲ ਬਣਾ ਲਈ ਸੀ ਕਿ ਇਹ ਹੀਰਾ ਬਾਲ ਮਹਾਰਾਜਾ ਦਲੀਪ ਸਿੰਘ ਨੇ ਬਰਤਾਨੀਆ ਦੀ ਮਹਾਰਾਣੀ ਵਿਕਟੋਰੀਆ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਮਰਜ਼ੀ ਨਾਲ ਭੇਟ ਕੀਤਾ, ਜੋ ਮਹਾਰਾਣੀ ਵਿਕਟੋਰੀਆ ਨੇ ਸੰਕੋਚ ਅਤੇ ਝਿਜਕ ਨਾਲ ਸਵੀਕਾਰ ਕੀਤਾ ਸੀ।

ਪਰ ਇਹ ਕਿਵੇਂ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ ਕਿ ਬਾਲ ਮਹਾਰਾਜਾ ਜੋ ਕਦੇ ਮਹਾਰਾਣੀ ਵਿਕਟੋਰੀਆ ਨੂੰ ਮਿਲਿਆ ਤੱਕ ਵੀ ਨਹੀਂ ਸੀ, ਆਪਣੀ 11 ਵਰ੍ਹਿਆਂ ਦੀ ਛੋਟੀ ਉਮਰ ਵਿਚ ਅਜਿਹੀ ਭੇਟ ਦੇਣ ਬਾਰੇ ਸੋਚ ਵੀ ਸਕਦਾ ਸੀ। ਲਾਹੌਰ ਵਿਖੇ ਮਾਰਚ 29, 1849 ਈ: ਨੂੰ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਅਤੇ ਸਿੱਖ ਦਰਬਾਰ ਵਿਚਕਾਰ ਹੋਈ ਸੰਧੀ ਦੀ ਤੀਜੀ ਸ਼ਰਤ ਵਿਚ ਸਪਸ਼ਟ ਲਿਖਿਆ ਸੀ ਕਿ ਬਾਲ ਮਹਾਰਾਜਾ ਦਲੀਪ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਕੋਹੇਨੂਰ ਹੀਰਾ ਬਰਤਾਨੀਆ ਦੀ ਮਹਾਰਾਣੀ ਦੇ ਹਵਾਲੇ ਕਰਨਾ ਪਵੇਗਾ। ਇਸ ਲਈ ਕੋਹੇਨੂਰ ਹੀਰਾ ਭੇਟ ਕਰਨ ਵਾਲੀ ਗੱਲ ਸਰਾਸਰ ਪਖੰਡ ਹੈ।

ਬਾਲ ਮਹਾਰਾਜਾ ਦਲੀਪ ਸਿੰਘ ਇਸ ਹੀਰੇ ਤੋਂ ਵਾਂਝਿਆਂ ਹੋ ਜਾਣ ਤੋਂ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸੁਚੇਤ ਸੀ। ਕੋਹੇਨੂਰ ਹੀਰੇ ਨੂੰ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਰਾਹੀਂ ਹਥਿਆਉਣ ਉਪਰੰਤ ਜਦੋਂ ਉਸ ਦਾ ਜਨਮ ਦਿਨ ਆਇਆ ਤਾਂ ਉਹ ਉਦਾਸ ਸੀ ਅਤੇ ਉਸ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਉਸ ਦੇ ਪਿਛਲੇ ਜਨਮ ਦਿਹਾੜੇ ਸਮੇਂ ਉਸ ਦੀ ਬਾਂਹ ਉੱਤੇ ਕੋਹੇਨੂਰ ਹੀਰਾ ਵੀ ਬੰਨ੍ਹਿਆ ਗਿਆ ਸੀ, ਜੋ ਹੁਣ ਉਸ ਕੋਲੋਂ ਖੁੱਸ ਗਿਆ ਸੀ।

ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਦੇ ਕਬਜ਼ੇ ਵਿਚ ਇਹ ਹੀਰਾ ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਜਾਨ ਲਾਰੈਂਸ, ਜੋ ਕੌਂਸਲ ਆਫ ਰੀਜੰਸੀ ਦਾ ਮੈਂਬਰ ਸੀ, ਦੀ ਨਿਗਰਾਨੀ ਹੇਠ ਰਿਹਾ। ਬਾਅਦ ਵਿਚ ਬਾਲ ਦਲੀਪ ਸਿੰਘ ਦੇ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਵੱਲੋਂ ਨਿਯੁਕਤ ਕੀਤੇ ਗਏ ਨਿਗਰਾਨ ਡਾ: ਜਾਨ ਲਾਗਨ ਦੀ ਰਖਵਾਲੀ ਹੇਠ ਰਿਹਾ। ਗਵਰਨਰ ਜਨਰਲ ਲਾਰਡ ਡਲਹੌਜ਼ੀ ਆਪਣੀ ਆਪਣੀ ਨਿੱਜੀ ਰਖਵਾਲੀ ਹੇਠ ਇਸ ਨੂੰ ਲਾਹੌਰ ਤੋਂ ਮੁੰਬਈ ਲੈ ਕੇ ਗਿਆ। ਫਿਰ ਸਮੁੰਦਰੀ ਜਹਾਜ਼ ਰਾਹੀਂ ਸਖਤ ਸੁਰੱਖਿਆ ਪ੍ਰਬੰਧ ਅਧੀਨ ਇਸ ਨੂੰ ਇੰਗਲੈਂਡ ਪਹੁੰਚਾਇਆ ਗਿਆ ਅਤੇ ਰਸਮੀ ਢੰਗ ਨਾਲ ਮਹਾਰਾਣੀ ਵਿਕਟੋਰੀਆ ਦੇ ਸਪੁਰਦ ਕੀਤਾ ਗਿਆ।

ਲੰਦਨ ਵਿਖੇ 1851 ਵਿਚ ਹੋਈ ਨੁਮਾਇਸ਼ ਵਿਚ ਕੋਹੇਨੂਰ ਹੀਰੇ ਨੂੰ ਆਮ ਜਨਤਾ ਦੇ ਦੇਖਣ ਲਈ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਿਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਇਥੇ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਰੇਖਾ ਚਿੱਤਰ ਇਸ ਨੁਮਾਇਸ਼ ਦਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਵਿਚ ਮਹਾਰਾਣੀ ਵਿਕਟੋਰੀਆ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਪਤੀ ਨਾਲ ਇਸ ਹੀਰੇ ਨੂੰ ਦੇਖਦਿਆਂ ਦਿਖਾਇਆ ਗਿਆ ਹੈ।

ਡਾ: ਕੰਵਰਜੀਤ ਸਿੰਘ ਕੰਗ

-2011, ਫੇਜ਼ 10, ਮੋਹਾਲੀ। ਮੋਬਾ: 98728-33604

kanwar_kang@yahoo.com

ਪੋਸਟ ਕਰਤਾ: ਗੁਰਸ਼ਾਮ ਸਿੰਘ 

Post Comment

ਭਾਰਤ ਦੀ ਵੰਡ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਲੋਕਾਂ ਨਾਲ ਕੀ ਬੀਤੀ?

ਉਜੜੇ-ਪੁਜੜੇ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਮੁੜ ਵਸਾਉਣਾ ਅਤੇ ਅਮਨ ਕਾਇਮ ਕਰਨਾ, ਇਹ ਪਹਿਲਾ ਕੰਮ ਸੀ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਠੀਕ ਸ਼ਕਲ ਦੇਣ ਵਿਚ ਸਰਕਾਰਾਂ ਨੂੰ ਘੱਟ ਤੋਂ ਘੱਟ ਪੰਜ ਸਾਲ ਲੱਗੇ ਤੇ ਲੋਕ ਮੁੜ ਵਸਣ ਦੇ ਕਾਬਲ ਹੋਏ।

ਆਖ਼ਰਕਾਰ ਭਾਰਤ ਦੀ ਤਕਸੀਮ ਦਾ ਫ਼ੈਸਲਾ ਹੋ ਚੁੱਕਾ ਸੀ। 7 ਅਗਸਤ, 1947 ਨੂੰ ਕਾਇਦੇ-ਆਜ਼ਮ ਮੁਹੰਮਦ ਅਲੀ ਜਿਨਾਹ ਦਿੱਲੀ ਤੋਂ ਕਰਾਚੀ ਚਲੇ ਗਏ। ਹਵਾਈ ਅੱਡੇ 'ਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਵਿਦਾਇਗੀ ਸਮੇਂ ਕੋਈ ਭਾਰਤੀ ਵਫ਼ਦ ਮੌਜੂਦ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਵਕਤ ਨੇ ਏਨਾ ਜ਼ਹਿਰ ਭਰ ਦਿੱਤਾ ਸੀ ਕਿ ਜੱਦੀ-ਪੁਸ਼ਤੀ ਸਮਾਜੀ ਰਸਮਾਂ ਅਤੇ ਰਵਾਇਤਾਂ ਨੂੰ ਅਸੀਂ ਭੁੱਲ ਚੁੱਕੇ ਸਾਂ। ਇਹ ਗੱਲ ਲਿਖਤ ਵਿਚ ਮੌਜੂਦ ਹੈ ਕਿ ਮੁਹੰਮਦ ਅਲੀ ਜਿਨਾਹ ਨੇ 4 ਘੰਟੇ ਦੇ ਦੌਰਾਨ ਅਖ਼ਬਾਰ ਹੀ ਪੜ੍ਹੇ ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਏ. ਡੀ. ਸੀ. ਨੂੰ ਸਿਰਫ਼ ਏਨਾ ਹੀ ਕਿਹਾ ਕੀ ਤੁਸੀਂ ਅਖ਼ਬਾਰ ਪੜ੍ਹਨਾ ਪਸੰਦ ਕਰੋਗੇ? ਸਮਝ ਨਹੀਂ ਆ ਰਹੀ ਕਿ ਆਖਰ ਏਨੀ ਖ਼ਾਮੋਸ਼ੀ ਕਿਉਂ? ਅਤੇ ਆਪਣੀ ਕਾਮਯਾਬੀ 'ਤੇ ਚੁੱਪ ਹੀ ਸਾਧੀ ਰੱਖੀ।

ਭਲਾ ਹੋਇਆ ਗੁੜ ਮੱਖੀਆਂ ਖਾਧਾ

ਅਸੀਂ ਭਿੰਨ ਭਨਾਇਓਟੋਂ ਛੁੱਟੇ।

8 ਅਗਸਤ, 1947 ਨੂੰ ਭਾਰਤ ਦੀ ਕਾਨੂੰਨ ਸਥਾਪਤੀ (ਸੰਵਿਧਾਨ ਸਭਾ) ਦਾ ਸੈਸ਼ਨ ਦਿੱਲੀ ਵਿਖੇ ਹੋਇਆ ਅਤੇ ਉਸ ਵਿਚ (ਜਸਵੰਤ ਸਿੰਘ ਦੀ ਕਿਤਾਬ- ਜਿਨਾਹ-ਇੰਡੀਆ-ਪਾਰਟੀਸ਼ੀਅਨ ਅਤੇ ਆਜ਼ਾਦੀ, ਸਫ਼ਾ 464 ਅਨੁਸਾਰ) ਸ: ਪਟੇਲ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਭਾਰਤ ਦੇ ਜਿਸਮ ਵਿਚੋਂ ਜ਼ਹਿਰ ਨਿਕਲ ਚੁੱਕਾ ਹੈ। ਅਸੀਂ ਹੁਣ ਹੋਰ ਵੰਡੇ ਨਹੀਂ ਜਾ ਸਕਦੇ ਆਦਿ... ਅਤੇ ਜਲਦੀ ਹੀ ਮੁਸਲਮਾਨ ਵਾਪਸ ਮੁੜ ਆਉਣਗੇ। ਇਸ ਕਿਤਾਬ ਦੇ ਇਸੇ ਹੀ ਸਫ਼ੇ 'ਤੇ ਜ਼ਿਕਰ ਆਉਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਪੰਡਿਤ ਨਹਿਰੂ ਨੇ ਆਪਣੇ ਭਤੀਜੇ ਬੀ. ਕੇ. ਨਹਿਰੂ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਮਨ ਦੀ ਭੜਾਸ ਕੱਢਦੇ ਹੋਏ ਕਿਹਾ 'ਆਪਾਂ ਦੇਖਾਂਗੇ ਕਿ ਉਹ ਕਦੋਂ ਤੱਕ ਅੱਡ ਰਹਿ ਸਕਦੇ ਹਨ'।    ਇਹ ਗੱਲ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਪ੍ਰੈਸ ਤੱਕ ਵੀ ਪਹੁੰਚ ਗਈ। ਸ: ਪਟੇਲ ਤੇ ਪੰਡਿਤ ਨਹਿਰੂ ਦੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਸ਼ਬਦਾਂ ਨੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਦਿਮਾਗ ਵਿਚ, ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਨੂੰ ਬਤੌਰ ਇਕ ਮੁਲਕ ਕਾਇਮ ਰੱਖਣ ਵਾਸਤੇ ਮਜ਼ਬੂਤ ਇਰਾਦੇ ਪੈਦਾ ਕਰ ਦਿੱਤੇ ਅਤੇ ਦਿਲਾਂ ਵਿਚ ਨਫ਼ਰਤ ਵੀ ਪੈਦਾ ਕਰ ਦਿੱਤੀ।

ਖਾਸ ਤੌਰ 'ਤੇ ਪੂਰਬੀ ਅਤੇ ਪੱਛਮੀ ਪੰਜਾਬਾਂ ਵਿਚ ਅਫ਼ਵਾਹਾਂ ਦੀ ਬੁਨਿਆਦ 'ਤੇ ਸਾਰੇ ਵੱਡੇ ਸ਼ਹਿਰਾਂ ਵਿਚ ਫਸਾਦ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਗਏ। ਮੁਹੱਲਿਆਂ ਵਿਚ ਸਾੜ-ਫੂਕ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਗਈ। ਔਰਤਾਂ ਦੀ ਇੱਜ਼ਤ 'ਤੇ ਵੀ ਹਮਲੇ ਹੋਣ ਲੱਗ ਪਏ। ਇਸ ਸਾਰੇ ਹਾਲਾਤ ਦੀ ਨਜ਼ਾਕਤ ਨੂੰ ਦੇਖਦੇ ਹੋਏ ਲੋਕ ਘਰ-ਬਾਰ ਛੱਡ ਕੇ ਅਣਡਿੱਠੀਆਂ ਮੰਜ਼ਿਲਾਂ ਵੱਲ ਤੁਰ ਪਏ। ਲੁਟੇਰਿਆਂ ਨੇ ਨਿਰਦੋਸ਼ ਤੇ ਬੇਹਾਲ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਲੁੱਟਣਾ-ਪੁੱਟਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਮਜ਼੍ਹਬੀ ਪਾਗਲਪਨ ਨੇ ਬੰਦੂਕਾਂ ਤੇ ਤਲਵਾਰਾਂ ਕੱਢ ਕੇ ਨਿਹੱਥੇ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਕਤਲ ਕਰਨਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਚਾਰੋਂ ਪਾਸੇ ਬਰਬਾਦੀ ਦਾ ਆਲਮ ਸੀ। ਸ਼ਰੀਫ ਲੋਕਾਂ 'ਤੇ ਬਹੁਤ ਹੀ ਬੇਵਸੀ ਦਾ ਆਲਮ ਸੀ। ਨਾ ਕੁਝ ਕਰ ਸਕਦੇ ਸੀ ਤੇ ਨਾ ਹੀ ਕੁਝ ਬੋਲ ਸਕਦੇ ਸੀ। ਹਾਂ, ਐਨੀ ਗੱਲ ਜ਼ਰੂਰ ਹੈ ਕਿ ਦੋਵੇਂ ਪਾਸੇ ਬਹੁਤ ਹੀ ਲੋਕਾਂ ਨੇ ਆਪਣੇ ਹਿੰਦੂ-ਸਿੱਖ ਅਤੇ ਮੁਸਲਮਾਨ ਦੋਸਤਾਂ-ਮਿੱਤਰਾਂ ਨੂੰ ਖ਼ਤਰੇ ਮੁੱਲ ਲੈ ਕੇ ਘਰਾਂ ਵਿਚ ਅਤੇ ਲੁਕਵੀਆਂ ਥਾਵਾਂ 'ਤੇ ਪਨਾਹ ਦਿੱਤੀ, ਜੋ ਕੁਝ ਸਰਿਆ ਮਦਦ ਵੀ ਕੀਤੀ। ਹੈਵਾਨੀਅਤ ਤੇ ਇਨਸਾਨੀਅਤ ਦੋਵੇਂ ਹੀ ਆਹਮੋ-ਸਾਹਮਣੇ ਮੌਜੂਦ ਸਨ। ਅੱਖੀਆਂ ਵਿਚੋਂ ਹੰਝੂ ਨਿਕਲਦੇ ਰਹੇ ਅਤੇ ਦਿਲਾਂ ਵਿਚੋਂ ਆਹਾਂ। ਆਖ਼ਰ ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਇਕ ਧੀ ਉੱਠੀ ਤੇ ਉਸ ਨੇ ਵਾਰਿਸ ਸ਼ਾਹ ਨੂੰ ਬੋਲੀ ਮਾਰਦਿਆਂ ਕਿਹਾ ਕਿ-

ਅੱਜ ਆਖਾਂ ਵਾਰਿਸ ਸ਼ਾਹ ਨੂੰ ਕਿਤੋਂ ਕਬਰਾਂ ਵਿਚੋਂ ਬੋਲ,

ਏਸ ਕਿਤਾਬੇ ਇਸ਼ਕ ਦਾ ਕੋਈ ਅਗਲਾ ਵਰਕਾ ਫੋਲ।

ਇਕ ਰੋਈ ਸੀ ਧੀ ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਤੂੰ ਲਿਖ-ਲਿਖ ਮਾਰੇ ਵੈਣ,

ਅੱਜ ਲੱਖਾਂ ਧੀਆਂ ਰੋਂਦੀਆਂ ਤੈਨੂੰ ਵਾਰਿਸ ਸ਼ਾਹ ਨੂੰ ਕਹਿਣ।

.................

ਉੱਠ ਦਰਦਮੰਦਾਂ ਦਿਆ ਦਰਦੀਆ ਤੱਕ ਆਪਣਾ ਪੰਜਾਬ,

ਅੱਜ ਬੇਲੇ ਲਾਸ਼ਾਂ ਵਿਛੀਆਂ ਤੇ ਲਹੂ ਦੀ ਭਰੀ ਚਿਨਾਬ।

ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੇ ਇਕ ਕਵੀ ਉਸਤਾਦ ਦਾਮਨ ਨੇ ਵੀ ਇਹ ਕਿਹਾ ਸੀ-

'ਤੁਹਾਡੀਆਂ ਅੱਖਾਂ ਦੀ ਲਾਲੀ ਪਈ ਦੱਸਦੀ ਏ

ਰੋਏ ਤੁਸੀਂ ਵੀ ਓ ਤੇ ਰੋਏ ਅਸੀਂ ਵੀ ਹਾਂ...।'

ਕਵੀਆਂ ਦੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਬੋਲਾਂ ਨੇ ਕਿੰਨੇ ਮੁਰਦਾ ਦਿਲਾਂ ਦੇ ਵਿਚ ਸਾਹ ਪਾਏ ਅਤੇ ਜ਼ਖ਼ਮਾਂ 'ਤੇ ਮੱਲ੍ਹਮ ਲਾਈ। ਇਹ ਲੋਕ ਸਾਡੇ ਲੀਡਰਾਂ ਤੋਂ ਉੱਤੇ ਬਾਜ਼ੀ ਲੈ ਗਏ। ਪਰ ਸਾਡੇ ਸਭ ਲੀਡਰ ਇਕ ਸਵਾਲ ਦੇ ਘੇਰੇ ਵਿਚ ਜ਼ਰੂਰ ਆ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਤਕਸੀਮ ਤਾਂ ਹੋਣੀ ਹੀ ਹੋਣੀ ਸੀ ਪਰ ਕੀ ਇਹ ਇਕ ਮਹੀਨਾ ਹੋਰ ਟਾਲੀ ਨਹੀਂ ਜਾ ਸਕਦੀ ਸੀ, ਤਾਂ ਜੋ ਇਸ ਆਦਮ ਜ਼ਾਤ ਨੂੰ ਕਤਲੋਗ਼ਾਰਤ ਤੇ ਲੁੱਟ-ਖਸੁੱਟ ਤੋਂ ਬਚਾਇਆ ਜਾ ਸਕਦਾ? ਸ਼ਾਇਦ ਇਹ ਸਵਾਲ ਹਮੇਸ਼ਾ ਹੀ ਖੜ੍ਹਾ ਰਹੇਗਾ। ਭਾਰਤ ਦੀ ਤਕਸੀਮ ਤਾਂ ਹੋ ਹੀ ਗਈ ਅਤੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਬਤੌਰ ਇਕ ਮੁਲਕ ਦੁਨੀਆ ਦੇ ਨਕਸ਼ੇ 'ਤੇ ਆ ਹੀ ਗਿਆ ਪਰ ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਤਕਸੀਮ ਦੀ ਵਜ੍ਹਾ ਕਰਕੇ ਜੋ-ਜੋ ਮੁਸੀਬਤਾਂ ਦੋਵਾਂ ਮੁਲਕਾਂ ਨੂੰ ਪੇਸ਼ ਆਈਆਂ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਵੇਰਵਾ ਕੁਝ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਹੈ :

ਉਜੜੇ-ਪੁਜੜੇ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਮੁੜ ਵਸਾਉਣਾ ਅਤੇ ਅਮਨ ਕਾਇਮ ਕਰਨਾ, ਇਹ ਪਹਿਲਾ ਕੰਮ ਸੀ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਠੀਕ ਸ਼ਕਲ ਦੇਣ ਵਿਚ ਸਰਕਾਰਾਂ ਨੂੰ ਘੱਟ ਤੋਂ ਘੱਟ ਪੰਜ ਸਾਲ ਲੱਗੇ ਤੇ ਲੋਕ ਮੁੜ ਵਸਣ ਦੇ ਕਾਬਲ ਹੋਏ।

ਸਮੁੱਚੇ ਭਾਰਤ ਵਿਚ ਤਕਰੀਬਨ 565 ਰਿਆਸਤਾਂ ਸਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਕੁੱਲ ਰਕਬਾ ਭਾਰਤ ਦੇ ਅੱਧ ਤੋਂ ਕੁਝ ਹੀ ਘੱਟ ਸੀ। ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿਚ ਤਕਰੀਬਨ ਕੁੱਲ 15 ਰਿਆਸਤਾਂ ਸਨ। ਦੋਵਾਂ ਮੁਲਕਾਂ ਦੀ ਆਜ਼ਾਦੀ ਓਨਾ ਚਿਰ ਮੁਕੰਮਲ ਨਹੀਂ ਹੋ ਸਕਦੀ ਸੀ, ਜਿੰਨਾ ਚਿਰ ਕਿ ਇਹ ਸਾਰੀਆਂ ਰਿਆਸਤਾਂ ਦੋਵਾਂ ਮੁਲਕਾਂ 'ਚੋਂ ਕਿਸੇ ਨਾ ਕਿਸੇ ਮੁਲਕ ਨਾਲ ਜੁੜ ਨਹੀਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਸਨ। ਇਸ ਲਈ ਦੋਵਾਂ ਮੁਲਕਾਂ ਵਾਸਤੇ ਰਿਆਸਤਾਂ ਦਾ ਮਸਲਾ ਨਿਬੇੜਨਾ ਬੜਾ ਹੀ ਜ਼ਰੂਰੀ ਸੀ। ਇਹ ਮਸਲਾ ਆਪਣੇ-ਆਪ ਵਿਚ ਵੀ ਬੜਾ ਟੇਢਾ ਸੀ, ਇਸ ਲਈ ਇਸ ਮਸਲੇ ਦੀ ਅਹਿਮੀਅਤ ਵਰਨਣਯੋਗ ਹੈ।

565 ਰਿਆਸਤਾਂ 'ਚੋਂ 327 ਰਿਆਸਤਾਂ ਦੀ ਮਾਲੀ ਹਾਲਤ ਬਿਲਕੁਲ ਹੀ ਵਰਨਣਯੋਗ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਇਸ ਕਰਕੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਰਿਆਸਤਾਂ ਦੀ ਕੋਈ ਅਹਿਮੀਅਤ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਰਿਆਸਤ ਹੈਦਰਾਬਾਦ ਦੱਖਣ, ਭੋਪਾਲ, ਕਸ਼ਮੀਰ, ਟਲਾਵਨਕੋਰ, ਕੋਚੀਨ ਅਤੇ ਕੁਝ ਹੋਰ ਰਿਆਸਤਾਂ ਬਹੁਤ ਅੜਿੱਕੇ ਪਾਉਣ ਵਾਲੀਆਂ ਸਨ। ਅੰਤ ਵਿਚ ਹੈਦਰਾਬਾਦ ਦੱਖਣ ਅਤੇ ਜੰਮੂ-ਕਸ਼ਮੀਰ ਹੀ ਦੋ ਰਿਆਸਤਾਂ ਰਹਿ ਗਈਆਂ, ਜੋ ਆਪਣੇ-ਆਪ ਵਾਸਤੇ ਅਤੇ ਭਾਰਤ-ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਾਸਤੇ ਸਿਰਦਰਦੀ ਦਾ ਕਾਰਨ ਬਣੀਆਂ ਰਹੀਆਂ। ਹੈਦਰਾਬਾਦ ਦਾ ਨਿਬੇੜਾ ਤਾਂ ਨਵੰਬਰ 1949 ਨੂੰ ਨਿੱਬੜ ਗਿਆ, ਜਿਸ ਵਾਸਤੇ ਭਾਰਤ ਨੂੰ ਸਾਰੇ ਹੀ ਹੱਥਕੰਡੇ ਵਰਤਣੇ ਪਏ, ਕਿਉਂਕਿ ਉਸ ਦੇ ਨਵਾਬ ਆਪਣੀ ਨਵਾਬੀ ਦੀ ਸ਼ਾਨ ਵਿਚ ਬੁਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਫਸੇ ਰਹੇ ਅਤੇ ਬਦਲਦੇ ਹੋਏ ਹਾਲਾਤ ਦੀ ਨਜ਼ਾਕਤ ਨੂੰ ਸਮਝਣ ਤੋਂ ਬਿਲਕੁਲ ਹੀ ਅਸਮੱਰਥ ਰਹੇ। ਆਖ਼ਰ ਹਥਿਆਰ ਸੁੱਟਣੇ ਹੀ ਪਏ।

(ਬਾਕੀ ਅਗਲੇ ਮੰਗਲਵਾਰ)

ਹਰਜਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਤਾਂਗੜੀ

-ਮਚਾਕੀ ਮੱਲ ਸਿੰਘ ਰੋਡ, ਫਰੀਦਕੋਟ।

ਪੋਸਟ ਕਰਤਾ: ਗੁਰਸ਼ਾਮ ਸਿੰਘ ਚੀਮਾ 

Post Comment

ਪੁਕਾਰ ਇਕ ਕਿਸਾਨ ਦੀ

ਮੈਂ ਕਿਸਾਨ ਬੋਲਦਾ ਹਾਂ। ਦੇਸ਼ ਦੀ ਰੀੜ੍ਹ ਦੀ ਹੱਡੀ ਕਹਿੰਦੇ ਨੇ ਮੈਨੂੰ। ਕਹਿਣ ਵਾਲਿਆਂ ਨੂੰ ਕੀ ਪਤਾ ਅਸੀਂ ਦਿਨ-ਕੱਟੀ ਕਰਦੇ ਹਾਂ, ਨਾ ਕਿ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਜਿਉਂਦੇ ਹਾਂ। ਬੱਖੀਆਂ 'ਕੱਠੀਆਂ ਹੋਗੀਆਂ, ਧੌਣ ਆਕੜਗੀ, ਲੱਕ ਸੁੱਕ ਗਏ ਪਰ ਕਦੇ ਸੁੱਖ ਨਾ ਮਿਲਿਆ। ਆਖਰ ਇਹੀ ਜੂਨ ਹੰਢਾਉਣ ਆਇਆ ਸੀ ਮੈਂ ਇਸ ਧਰਤੀ 'ਤੇ? ਵੱਟਾਂ 'ਤੇ ਜਵਾਨੀ ਰੁਲ ਗਈ, ਮੰਜੇ 'ਤੇ ਬੁਢਾਪਾ। 'ਮਿਹਨਤ ਸਫਲਤਾ ਦੀ ਕੁੰਜੀ' ਵਾਲਾ ਅਖਾਣ ਵੀ ਮੇਰੇ 'ਤੇ ਲਾਗੂ ਨ੍ਹੀਂ ਹੁੰਦਾ। ਮੇਰੇ ਮੋਢਿਆਂ 'ਤੇ 1 ਅਰਬ 21 ਕਰੋੜ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਢਿੱਡਾਂ ਦੀ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰੀ ਹੈ। ਜੇ ਮੈਂ ਇਕ ਸਾਲ ਵੀ ਫ਼ਸਲ ਨਾ ਉਗਾਵਾਂ ਤਾਂ ਸਾਰੇ ਭੁੱਖੇ ਮਰਨਗੇ। ਏਨਾ ਹੀ ਨਹੀਂ, ਦੇਸ਼ ਦੇ 50 ਕਰੋੜ ਪਸ਼ੂਆਂ ਦੇ ਢਿੱਡਾਂ ਦਾ ਵੀ ਫਿਕਰ ਏ ਮੈਨੂੰ। ਉਦਯੋਗ ਜਗਤ ਨੂੰ ਕੱਚਾ ਮਾਲ ਵੀ ਤਾਂ ਮੈਂ ਹੀ ਦਿੰਦਾ ਹਾਂ ਪਰ ਆਪਣੇ ਢਿੱਡ ਦਾ ਕੀ ਕਰਾਂ? ਹਰ ਰੋਜ਼ ਇਹੀ ਹਾਲ ਹੈ ਕਿ ਮੁੜ੍ਹਕੇ 'ਚ ਭਿੱਜਿਆ ਇਕੋ-ਇਕ ਕੁੜਤਾ-ਪਜ਼ਾਮਾ ਮੈਂ ਸਾਲ ਭਰ ਹੰਢਾਅ ਲੈਂਦਾ ਹਾਂ। ਮੇਰੀ ਘਰ ਵਾਲੀ ਨੇ ਕਈ ਵਾਰ ਕਿਹਾ ਕਿ ਮੈਨੂੰ ਨਵਾਂ ਸੂਟ ਲਿਆ ਦੇ, ਪਰ ਕੀ ਕਰਾਂ। ਆਏ ਸਾਲ ਫ਼ਸਲਾਂ ਦਾ ਹਿਸਾਬ ਜਦੋਂ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਪਤਾ ਚਲਦਾ ਹੈ ਕਿ ਅਜੇ ਤਾਂ ਬਾਕੀ ਖੜ੍ਹਾ ਹੈ ਆੜ੍ਹਤੀਏ ਦਾ। ਮੇਰੇ ਜਵਾਕ ਬਸ ਦੂਜਿਆਂ ਦੇ ਮੂੰਹਾਂ ਵੱਲ ਦੇਖਦੇ ਹੀ ਰਹਿ ਜਾਂਦੇ ਨੇ। ਕੀ ਕਰਨ ਉਹ? ਜੇ ਹਕੂਮਤਾਂ ਨੂੰ ਪੋਹ ਦੀ ਰੁੱਤੇ ਹੱਡਾਂ ਨੂੰ ਚੀਰਦੀਆਂ ਰਾਤਾਂ ਦਾ ਅਹਿਸਾਸ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਤਾਂ ਮੇਰੇ ਵੱਲੋਂ ਪੈਦਾ ਕੀਤਾ ਅਨਾਜ ਅੱਜ ਖੁੱਲ੍ਹੇ ਅਸਮਾਨਾਂ ਹੇਠ ਨਾ ਸੜਦਾ। ਜਦੋਂ ਆਪਣੇ ਹੱਡ ਖੋਰ ਕੇ ਪੈਦਾ ਕੀਤੇ ਅਨਾਜ ਨੂੰ ਸੜਦਾ ਵੇਖਦਾ ਹਾਂ ਤਾਂ ਅੱਖਾਂ 'ਚ ਖ਼ੂਨ ਦੇ ਹੰਝੂ ਵਹਿ ਤੁਰਦੇ ਨੇ। ਮੇਰੀ ਮਿੱਟੀ ਨਾਲ ਮਿੱਟੀ ਹੋ ਕੇ ਕੀਤੀ ਮਿਹਨਤ ਦਾ ਅੰਦਾਜ਼ਾ ਇਥੋਂ ਲਗਾਇਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ਕਿ 1951 ਵਿਚ ਸਿਰਫ 52 ਮਿਲੀਅਨ ਟਨ ਅਨਾਜ ਪੈਦਾ ਹੁੰਦਾ ਸੀ ਤੇ ਅੱਜ 255 ਮਿਲੀਅਨ ਟਨ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚ ਗਿਆ। ਸਰਕਾਰਾਂ ਤੋਂ ਸਾਂਭਿਆ ਨ੍ਹੀਂ ਜਾਂਦਾ ਪਰ ਇਸ ਅਨਾਜ ਨੂੰ ਪੈਦਾ ਕਰਨ ਦੇ ਬਦਲੇ ਮੈਨੂੰ ਕੀ ਮਿਲਿਆ? ਸਿਰਫ ਖੁਦਕੁਸ਼ੀਆਂ, ਪਰਿਵਾਰਾਂ 'ਚ ਚੀਕ-ਚਿਹਾੜਾ, ਕਰਜ਼ਿਆਂ ਦਾ ਭਾਰ, ਬਿਮਾਰੀਆਂ, ਹੋਰ ਪਤਾ ਨ੍ਹੀਂ ਕੀ ਕੁਝ! ਕੁਦਰਤ ਦੀ ਮਾਰ ਵੀ ਆਖਰ ਮੇਰੇ 'ਤੇ, ਹਕੂਮਤ ਵੀ ਮੇਰੀ ਦੁਸ਼ਮਣ ਤੇ ਵਿਚੋਲਗੀ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਵੀ ਮੇਰੇ ਵੈਰੀ ਬਣ ਗਏ।

ਵਤਨ ਦੇ 41 ਫ਼ੀਸਦੀ ਮੇਰੇ ਭਰਾ ਖੇਤੀ ਛੱਡਣ ਲਈ ਤਿਆਰ ਬੈਠੇ ਨੇ। 1981 ਤੋਂ 2001 ਤੱਕ ਮੇਰੇ 84 ਲੱਖ ਭਰਾਵਾਂ ਨੇ ਫਾਹਾ ਲੈ ਲਿਆ। ਮੇਰੀ ਸਮੱਸਿਆ ਦਾ ਹੱਲ ਦਿੱਲੀ ਵਿਚ ਏ. ਸੀ. ਕਮਰੇ ਵਿਚ ਬੈਠ ਕੇ ਨਹੀਂ ਹੋ ਸਕਦਾ। ਮੇਰੀ ਸਮੱਸਿਆ ਦਾ ਹੱਲ ਮੇਰੇ ਖੇਤਾਂ ਵਿਚ ਆ ਕੇ ਕਰੋ। ਮੇਰਾ ਪਰਿਵਾਰ ਵੀ ਸਨਮਾਨ ਨਾਲ ਜਿਊਣ ਦਾ ਹੱਕਦਾਰ ਹੈ। ਮੇਰੇ ਜਵਾਕ ਵੀ ਚੰਗੀ ਵਿੱਦਿਆ ਲੈ ਕੇ ਅੱਗੇ ਵਧਣ ਦੀ ਇੱਛਾ ਰੱਖਦੇ ਨੇ। ਜੇ ਮੇਰੀ ਆਵਾਜ਼ ਤੁਹਾਡੇ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚਦੀ ਹੈ ਤਾਂ ਕਿਰਪਾ ਕਰਕੇ ਮੇਰੇ ਬਾਰੇ ਜ਼ਰੂਰ ਸੋਚਣਾ ਜੇ!

ਗੁਰਪ੍ਰੀਤ ਸਿੰਘ ਝੇਰਿਆਂ ਵਾਲੀ

-ਮੋਬਾ: 75893-92589

ਪੋਸਟ ਕਰਤਾ: ਗੁਰਸ਼ਾਮ ਸਿੰਘ 

Post Comment

ਕੰਨਿਆ ਭਰੂਣ-ਹੱਤਿਆ ਕਿਵੇਂ ਰੋਕੀ ਜਾਵੇ?

ਕੰਨਿਆ ਭਰੂਣ-ਹੱਤਿਆ ਇਕ ਜਾਣਬੁੱਝ ਕੇ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਕਤਲ ਹੈ, ਇਕ ਐਸਾ ਕਤਲ ਹੈ, ਜੋ ਸਿਰਫ ਇਸ ਕਾਰਨ ਕਰਕੇ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਕਿਉਂਕਿ ਉਹ ਭਰੂਣ ਇਕ ਲੜਕੀ ਹੈ।

ਕੰਨਿਆ ਭਰੂਣ ਹੱਤਿਆ ਹੋਣ ਦੇ ਸਾਡੇ ਅਲਪ ਵਿਕਸਿਤ ਦੇਸ਼ ਭਾਰਤ ਵਿਚ ਕਈ ਕਾਰਨ ਹਨ, ਜਿਵੇਂ ਅੱਤ ਦੀ ਗਰੀਬੀ, ਅਨਪੜ੍ਹਤਾ, ਦਹੇਜ ਪ੍ਰਥਾ, ਲੜਕੀ ਦੀ ਇੱਜ਼ਤ ਦਾ ਖਤਰਾ ਅਤੇ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡਾ ਕਾਰਨ ਇਹ ਸੋਚਣਾ ਕਿ ਲੜਕੇ ਨਾਲ ਵੰਸ਼ ਅੱਗੇ ਚਲਦਾ ਹੈ ਆਦਿ।

ਅੱਜ ਕਿਹੜੀ ਗੱਲੋਂ ਲੜਕੀਆਂ ਲੜਕਿਆਂ ਨਾਲੋਂ ਪਿੱਛੇ ਹਨ? ਜਦੋਂ ਕਲਪਨਾ ਚਾਵਲਾ ਪੁਲਾੜ ਵਿਚ ਗਈ ਤਾਂ ਹਰ ਭਾਰਤੀ ਨੂੰ ਮਾਣ ਮਹਿਸੂਸ ਹੋਇਆ, ਕਿਉਂਕਿ ਕਲਪਨਾ ਦੇ ਕਾਰਨ ਭਾਰਤ ਨੂੰ ਦੁਨੀਆ ਵਿਚ ਇਕ ਵੱਖਰੀ ਪਹਿਚਾਣ ਮਿਲੀ ਪਰ ਕਿਸੇ ਨੇ ਸੋਚਿਆ ਕਿ ਜੇਕਰ ਕਲਪਨਾ ਦੇ ਮਾਤਾ-ਪਿਤਾ ਵੀ ਉਹੀ ਕਰਦੇ, ਜੋ ਅੱਜ ਲੜਕੀਆਂ ਨਾਲ ਹੋ ਰਿਹਾ ਹੈ ਤਾਂ ਸਾਡਾ ਦੇਸ਼ ਉਸ ਮੁਕਾਮ ਨੂੰ ਹਾਸਲ ਕਰ ਸਕਦਾ ਸੀ? ਨਹੀਂ, ਤਾਂ ਫਿਰ ਕਿਉਂ ਨਹੀਂ ਅਸੀਂ ਸੋਚਦੇ ਕਿ ਜਿਸ ਭਰੂਣ ਨੂੰ ਅਸੀਂ ਖਤਮ ਕਰਵਾ ਰਹੇ ਹਾਂ, ਉਹ ਕਲਪਨਾ ਚਾਵਲਾ ਵੀ ਬਣ ਸਕਦੀ ਹੈ।

ਤੁਸੀਂ ਹੈਰਾਨ ਹੋਵੋਗੇ ਕਿ ਜਿਥੇ ਅਸੀਂ ਸੋਚਦੇ ਹਾਂ ਕਿ ਪੰਜਾਬ ਇਕ ਪੜ੍ਹਿਆ-ਲਿਖਿਆ ਤੇ ਅਮੀਰ ਰਾਜ ਹੈ, ਇਥੇ ਅਨੇਕਾਂ ਗੁਰੂ, ਪੀਰ ਹੋਏ ਹਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਔਰਤ ਨੂੰ ਰੱਬ ਦਾ ਦੂਜਾ ਰੂਪ ਦੱਸਿਆ ਹੈ, ਉਥੇ 2011 ਦੀ ਜਨਗਣਨਾ ਅਨੁਸਾਰ ਪੰਜਾਬ ਵਿਚ 1000 ਲੜਕਿਆਂ ਪਿੱਛੇ 893 ਲੜਕੀਆਂ ਹੀ ਜਨਮ ਲੈਂਦੀਆਂ ਹਨ, ਜਦਕਿ ਪਛੜੇ ਸਮਝੇ ਜਾਂਦੇ ਰਾਜਸਥਾਨ ਰਾਜ ਵਿਚ 1000 ਲੜਕਿਆਂ ਪਿੱਛੇ 926 ਲੜਕੀਆਂ ਜਨਮ ਲੈ ਰਹੀਆਂ ਹਨ।

ਅੱਜ ਮੈਂ ਸਾਡੇ ਸਮਾਜ ਦੇ ਪੜ੍ਹੇ-ਲਿਖੇ ਵਰਗ ਅਧਿਆਪਕ, ਡਾਕਟਰ ਤੇ ਖਾਸ ਕਰਕੇ ਘਰੇਲੂ ਔਰਤ ਨੂੰ ਇਹ ਪੁੱਛਣਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਹਾਂ ਕਿ ਜੇਕਰ ਔਰਤ ਚਾਹੇ ਤਾਂ ਉਹ ਕੰਨਿਆ ਭਰੂਣ ਹੱਤਿਆ ਨੂੰ ਰੋਕ ਨਹੀਂ ਸਕਦੀ? ਹਾਂ, ਬਿਲਕੁਲ ਰੋਕ ਸਕਦੀ ਹੈ, ਕਿਉਂਕਿ ਔਰਤ ਮਾਂ ਵੀ ਹੈ, ਪਤਨੀ ਵੀ ਹੈ, ਸੱਸ ਵੀ ਹੈ, ਭੈਣ ਵੀ ਹੈ। ਇਸ ਲਈ ਜੇ ਔਰਤ ਦ੍ਰਿੜ੍ਹਤਾ ਨਾਲ ਇਸ ਬੁਰਾਈ ਦਾ ਵਿਰੋਧ ਕਰੇ ਤਾਂ ਕੰਨਿਆ ਭਰੂਣ ਹੱਤਿਆ ਨੂੰ ਬਹੁਤ ਹੱਦ ਤੱਕ ਰੋਕ ਸਕਦੀ ਹੈ। ਲੋੜ ਹੈ ਕਿ ਅੱਜ ਔਰਤਾਂ ਆਪਣੇ ਹੱਕਾਂ ਲਈ ਜਾਗ੍ਰਿਤ ਹੋਣ ਅਤੇ ਇਸ ਪਾਪ ਦੇ ਖਿਲਾਫ ਇਕਮੁੱਠ ਹੋ ਕੇ ਆਵਾਜ਼ ਉਠਾਉਣ ਨਾ ਕਿ ਇਸ ਪਾਪ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਬਣਨ। ਜਦੋਂ ਤੱਕ ਔਰਤਾਂ ਆਪ ਅੱਗੇ ਨਹੀਂ ਆਉਣਗੀਆਂ, ਉਦੋਂ ਤੱਕ ਸਾਡੀ ਧਰਤੀ 'ਤੇ ਇਹ ਪਾਪ ਹੁੰਦਾ ਰਹੇਗਾ ਤੇ ਇਕ ਦਿਨ ਐਸਾ ਆਵੇਗਾ ਕਿ ਇਸ ਸ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਦੀ ਰਚਣਹਾਰਾ ਔਰਤ ਹੀ ਖਤਮ ਹੋ ਜਾਵੇਗੀ ਤੇ ਅੰਤ ਵਿਚ ਮੈਂ ਇਹੀ ਕਹਾਂਗਾ-

ਜੇ ਧੀਆਂ ਹੀ ਨਾ ਹੋਣਗੀਆਂ, ਤਾਂ ਨੂੰਹਾਂ ਕਿਥੋਂ ਆਉਣਗੀਆਂ।

ਫਿਰ ਮਾਵਾਂ ਕਿਵੇਂ ਪੁੱਤਰਾਂ ਦੇ ਵਿਆਹਾਂ ਦੇ ਸ਼ਗਨ ਮਨਾਉਣਗੀਆਂ।

ਸਰਬਜੀਤ ਸਿੰਘ

-ਸਟੇਟ ਐਵਾਰਡੀ, ਸ: ਐ: ਸਕੂਲ, 

ਜਵੰਦਪੁਰ (ਤਰਨ ਤਾਰਨ)।

ਪੋਸਟ ਕਰਤਾ:ਗੁਰਸ਼ਾਮ ਸਿੰਘ ਚੀਮਾ 

Post Comment

ਦੁਸਹਿਰੇ 'ਤੇ ਬੁਰਾਈਆਂ ਦਾ ਰਾਵਣ ਸਾੜਨ ਦੀ ਲੋੜ

ਭਾਰਤ ਭਰ ਵਿਚ ਹਰ ਸਾਲ ਦੁਸਹਿਰੇ ਵਾਲੇ ਦਿਨ ਲੱਖਾਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਵਿਚ ਰਾਵਣ ਦੇ ਪੁਤਲੇ ਬਣਾ ਕੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਸਾੜਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਤੇ ਮੰਨਿਆ ਇਹ ਜਾਂਦਾ ਕਿ ਰਾਵਣ ਨੂੰ ਸਾੜਨ ਨਾਲ ਬੁਰਾਈ ਦਾ ਖ਼ਾਤਮਾ ਹੋ ਜਾਵੇਗਾ। ਇਸ ਨੂੰ ਬਦੀ ਉੱਤੇ ਨੇਕੀ ਦੀ ਜਿੱਤ ਵਜੋਂ ਮਨਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਲੋੜ ਹੈ ਇਸ ਤਿਉਹਾਰ ਮੌਕੇ ਅਸੀਂ ਸਮਾਜ ਵਿਚਲੀਆਂ ਬੁਰਾਈਆਂ ਖ਼ਤਮ ਕਰਨ ਲਈ ਪ੍ਰਣ ਕਰੀਏ।

ਹਰ ਵਰ੍ਹੇ ਕਿੰਨੀਆਂ ਹੀ ਅਣਜੰਮੀਆਂ ਧੀਆਂ ਨੂੰ ਜੰਮਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਮਾਰ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਨਸ਼ੇ ਦੇ ਵਪਾਰੀਆਂ ਵੱਲੋਂ ਹਰ ਸਾਲ ਕਿੰਨੀਆਂ ਹੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀਆਂ, ਕਿੰਨੇ ਹੀ ਘਰ ਤਬਾਹ ਕਰ ਦਿੱਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ, ਦਾਜ ਦੇ ਭੁੱਖਿਆਂ ਵੱਲੋਂ ਹਰ ਵਰ੍ਹੇ ਕਿੰਨੀਆਂ ਹੀ ਧੀਆਂ ਨੂੰ ਦਾਜ ਦੀ ਬਲੀ ਚਾੜ੍ਹਿਆ ਜਾਂਦਾ, ਨਵੇਂ ਉਠੇ ਚੰਦ ਕੁ ਗਾਇਕਾਂ ਵੱਲੋਂ ਪੰਜਾਬੀ ਸੰਗੀਤ ਦੀ ਚੀਰਫ਼ਾੜ ਕੀਤੀ ਜਾ ਰਹੀ ਹੈ ਤੇ ਅਜੋਕੀ ਪੀੜ੍ਹੀ ਨੂੰ ਇਨ੍ਹਾਂ ਵੱਲੋਂ ਮਾਰਧਾੜ, ਅਸ਼ਲੀਲਤਾ, ਮਹਿੰਗੇ ਹਥਿਆਰ ਤੇ ਨਸ਼ੇ ਲੈਣ ਲਈ ਉਕਸਾਇਆ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ, ਪਾਇਰੇਟਰਾਂ ਵੱਲੋਂ ਪਾਇਰੇਸੀ ਕਰਕੇ ਪੰਜਾਬੀ ਸੰਗੀਤ ਤੇ ਪੰਜਾਬੀ ਗਾਇਕੀ ਨੂੰ ਤਬਾਹ ਕੀਤਾ ਜਾ ਰਿਹਾ, ਦੇਸ਼ ਦੀ ਗਰੀਬ ਜਨਤਾ ਦਾ ਕਰੋੜਾਂ ਰੁਪਇਆ ਭ੍ਰਿਸ਼ਟ ਨੇਤਾਵਾਂ ਦੇ ਢਿੱਡ 'ਚ ਜਾ ਰਿਹਾ ਤੇ ਭਾਰਤ ਦੇ ਲੋਕ ਗਰੀਬੀ, ਮਹਿੰਗਾਈ, ਭੁੱਖਮਰੀ ਤੇ ਬੇਰੁਜ਼ਗਾਰੀ ਕਾਰਨ ਦੋ ਡੰਗ ਦੀ ਰੋਟੀ ਖਾਣ ਨੂੰ ਵੀ ਤਰਸ ਰਹੇ ਹਨ, ਹਰ ਖ਼ੇਤਰ, ਹਰ ਵਿਭਾਗ ਤੇ ਹਰ ਦਫ਼ਤਰ ਵਿਚ ਭ੍ਰਿਸ਼ਟਾਚਾਰ ਦੇ ਰਾਵਣਾਂ ਵੱਲੋਂ ਲੋਕਾਂ ਦਾ ਖੂਨ ਚੂਸਿਆ ਜਾ ਰਿਹਾ, ਖਾਣ-ਪੀਣ ਵਾਲੀਆਂ ਵਸਤੂਆਂ 'ਚ ਵੀ ਮਿਲਾਵਟਾਂ ਕੀਤੀਆਂ ਜਾ ਰਹੀਆਂ ਹਨ, ਫ਼ਲਾਂ- ਸਬਜ਼ੀਆਂ 'ਤੇ ਜ਼ਹਿਰੀਲੇ ਰਸਾਇਣ-ਦਵਾਈਆਂ ਛਿੜਕ ਕੇ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਖੁਆਈਆਂ ਜਾ ਰਹੀਆਂ ਹਨ, ਲੁੱਟਾਂ-ਖੋਹਾਂ, ਹੱਤਿਆਵਾਂ ਦੀਆਂ ਘਟਨਾਵਾਂ 'ਚ ਵਾਧਾ ਹੁੰਦਾ ਜਾ ਰਿਹਾ, ਭਰਾ-ਭਰਾ ਦਾ, ਪੁੱਤ-ਮਾਂ ਦਾ, ਮਾਂ-ਪੁੱਤ ਦਾ, ਪੁੱਤ-ਪਿਉ ਦਾ, ਪਤਨੀ-ਪਤੀ ਦਾ ਆਦਿ ਜਿਹੇ ਪਵਿੱਤਰ ਰਿਸ਼ਤਿਆਂ ਵੱਲੋਂ ਇਕ-ਦੂਜੇ ਦਾ ਕਤਲ ਕੀਤਾ ਜਾ ਰਿਹਾ, ਲੋਕਾਂ ਦਾ ਲਾਲ ਖੂਨ ਦਿਨੋ ਦਿਨ ਸਫ਼ੈਦ ਹੁੰਦਾ ਜਾ ਰਿਹਾ, ਲੋਕਾਂ ਦੀਆਂ ਦੁੱਖ-ਤਕਲੀਫ਼ਾਂ ਨੂੰ ਸਰਕਾਰ ਅੱਗੇ ਪੇਸ਼ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਮੀਡੀਏ ਦਾ ਵੀ ਵਪਾਰੀਕਰਨ ਹੋਇਆ ਪਿਆ, ਅਮੀਰ ਹੋਰ ਅਮੀਰ ਹੁੰਦੇ ਜਾ ਰਹੇ ਹਨ ਤੇ ਗਰੀਬ ਹੋਰ ਗਰੀਬ ਹੁੰਦਾ ਜਾ ਰਿਹਾ ਪਰ ਇਥੇ ਕਿਸੇ ਦੀ ਸਾਰ ਲੈਣ ਵਾਲਾ ਕੋਈ ਵੀ ਨਹੀਂ।

ਸਮਾਜ ਵਿਚਲੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਰਾਵਣਾਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਉਸ ਇਕ ਰਾਵਣ ਤੋਂ ਕਿੰਨੇ ਹੀ ਲੱਖਾਂ ਗੁਣਾਂ ਵੱਧ ਹੈ ਤੇ ਸਮਾਜ ਵਿਚਲੇ ਇਹ ਰਾਵਣ ਪਹਿਲਾਂ ਤਾਂ ਛੇਤੀ ਕਾਨੂੰਨ ਦੇ ਹੱਥ ਚੜ੍ਹਦੇ ਹੀ ਨਹੀਂ ਅਤੇ ਜੇਕਰ ਭੁੱਲ-ਭੁਲੇਖੇ ਜਾਂ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਜ਼ਿਆਦਾ ਦਬਾਅ ਪਾਉਣ ਕਾਰਨ ਕਾਨੂੰਨ ਦੇ ਹੱਥ ਚੜ੍ਹ ਵੀ ਜਾਣ ਤਾਂ ਇਹ ਆਪਣੀ ਸਿਆਸੀ ਪਹੁੰਚ ਜਾਂ ਪੈਸੇ ਦੀ ਤਾਕਤ ਨਾਲ ਝੱਟ ਬਾਹਰ ਆ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਤੇ ਫ਼ਿਰ ਜਾਗ ਜਾਂਦਾ ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚਲਾ ਰਾਵਣ।

ਅੱਜ ਸਮਾਜ ਵਿਚ ਕੋਈ ਇਕ ਬੁਰਾਈ ਨਹੀਂ, ਸਗੋਂ ਬੁਰਾਈਆਂ ਦੀ ਲੰਮੀ ਲਿਸਟ ਹੈ, ਜਿਸ ਵਿਰੁੱਧ ਲੋਕ ਲਹਿਰ ਖੜ੍ਹੀ ਕਰਨ ਦੀ ਲੋੜ ਹੈ। ਸੋ ਸਾਨੂੰ ਸਭ ਨੂੰ ਰਲ ਕੇ ਇਸ ਦੁਸਹਿਰੇ 'ਤੇ ਇਕ ਰਾਵਣ ਫੂਕਣ ਦੀ ਬਜਾਏ ਸਮਾਜ 'ਚ ਫੈਲੇ ਲੱਖਾਂ ਰਾਵਣਾਂ ਨੂੰ ਸਾੜਨਾ ਚਾਹੀਦਾ ਅਤੇ ਅਗਰ ਇਨ੍ਹਾਂ ਬੁਰਾਈਆਂ ਨੂੰ ਨਾ ਰੋਕਿਆ ਗਿਆ ਤਾਂ ਆਉਣ ਵਾਲਾ ਸਮਾਂ ਸਾਨੂੰ ਕਦੇ ਵੀ ਮੁਆਫ਼ ਨਹੀਂ ਕਰੇਗਾ।

ਹਰਪ੍ਰੀਤ ਮਾਂਹਪੁਰ

-ਪਿੰਡ ਮਾਂਹਪੁਰ, ਜੌੜੇਪੁਲ, ਡਾਕ: ਜਰਗ, 

ਤਹਿ: ਪਾਇਲ (ਲੁਧਿਆਣਾ)-141415. ਮੋਬਾ: 98150-99098

ਪੋਸਟ ਕਰਤਾ: ਗੁਰਸ਼ਾਮ ਸਿੰਘ ਚੀਮਾ

Post Comment

ਬਜ਼ੁਰਗਾਂ ਦੀ ਅਣਦੇਖੀ ਇਕ ਅਪਰਾਧ

ਇਕ ਸਮਾਂ ਸੀ ਜਦੋਂ ਘਰ ਦੇ ਬਜ਼ੁਰਗਾਂ ਨੂੰ ਸਾਂਝੇ ਘਰਾਂ ਦੀ ਆਨ ਤੇ ਸ਼ਾਨ ਸਮਝਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ। ਪਰਿਵਾਰ ਦੇ ਮੁਖੀ ਹੋਣ ਦੇ ਨਾਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਹਰ ਨਸੀਹਤ, ਆਗਿਆ ਦਾ ਪਾਲਣ ਹੁੰਦਾ ਸੀ। ਉਹ ਪਰਿਵਾਰ ਦੇ ਕਿਸੇ ਵੀ ਮੈਂਬਰ ਨੂੰ ਕੋਈ ਵੀ ਗ਼ਲਤ ਕੰਮ ਕਰਨ ਤੋਂ ਨਾ ਸਿਰਫ ਵਰਜ ਹੀ ਸਕਦੇ ਸਨ, ਸਗੋਂ ਡਾਂਟ ਵੀ ਸਕਦੇ ਸਨ। ਉਸ ਵਕਤ ਬਜ਼ੁਰਗਾਂ ਨੂੰ ਬੋਝ ਨਹੀਂ, ਸਗੋਂ ਮਾਰਗ ਦਰਸ਼ਕ ਸਮਝਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ। ਪਰ ਅੱਜ ਸਥਿਤੀ ਕਾਫੀ ਬਦਲ ਚੁੱਕੀ ਹੈ। ਅੱਜਕਲ੍ਹ ਦੀ ਨੌਜਵਾਨ ਪੀੜ੍ਹੀ ਨਾ ਸਿਰਫ ਆਤਮ ਕੇਂਦਰਿਤ ਹੋ ਰਹੀ ਹੈ, ਸਗੋਂ ਕਰਤਵਹੀਣ ਵੀ ਹੋ ਗਈ ਹੈ। ਪੂਰੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਬੱਚਿਆਂ ਦੇ ਸੁਨਹਿਰੀ ਭਵਿੱਖ ਦੀ ਸਿਰਜਣਾ ਲਈ ਸਖਤ ਮਿਹਨਤ-ਮੁਸ਼ੱਕਤ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਬਜ਼ੁਰਗ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਦੀ ਬੇਰਹਿਮ ਸੰਧਿਆ ਵੇਲੇ ਇਕੱਲੇ ਰਹਿ ਜਾਂਦੇ ਹਨ।

ਇਸ ਵਿਚ ਕੋਈ ਸ਼ੱਕ ਨਹੀਂ ਕਿ ਅੱਜ ਦੀ ਜੀਵਨ ਸ਼ੈਲੀ ਵਿਚ ਬਜ਼ੁਰਗਾਂ ਦੀ ਹੋਂਦ ਨੂੰ ਨਵੀਂ ਪੀੜ੍ਹੀ ਨਾਕਾਰ ਰਹੀ ਹੈ ਪਰ ਇਹ ਵੀ ਓਨਾ ਹੀ ਅਹਿਮ ਸੱਚ ਹੈ ਕਿ ਦਾਦਾ-ਦਾਦੀ, ਨਾਨਾ-ਨਾਨੀ ਆਦਿ ਬਜ਼ੁਰਗ ਆਪਣੇ ਪੋਤਿਆਂ-ਦੋਹਤਿਆਂ ਲਈ ਇਕ ਸੰਘਣੇ ਪੱਤਿਆਂ ਵਾਲੇ ਰੁੱਖ ਦੀ ਛਾਂ ਵਾਂਗ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਕਦਮ-ਕਦਮ 'ਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਸਹੀ ਰਸਤਾ ਵਿਖਾਉਣ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਵਿਹਾਰਕ ਗਿਆਨ ਅਤੇ ਸਮਾਜ ਵਿਚ ਵਿਚਰਨ ਦੇ ਢੰਗ-ਤਰੀਕਿਆਂ ਤੋਂ ਵੀ ਜਾਣੂ ਕਰਵਾਉਂਦੇ ਹਨ। ਪਤੀ-ਪਤਨੀ ਤੇ ਦੋ ਬੱਚਿਆਂ ਦੇ ਛੋਟੇ ਪਰਿਵਾਰ ਦੇ ਆਦੀ ਹੋ ਰਹੇ ਨਵੀਂ ਪੀੜ੍ਹੀ ਦੇ 'ਸਪੁੱਤਰਾਂ' ਨੂੰ ਇਹ ਨਹੀਂ ਭੁੱਲਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਕਿ ਬਜ਼ੁਰਗ ਸਾਡੀਆਂ ਜੜ੍ਹਾਂ ਹਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਸਾਰੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਆਪਣੀਆਂ ਖੁਸ਼ੀਆਂ ਨੂੰ ਸਾਡੇ 'ਤੇ ਨਿਸ਼ਾਵਰ ਕੀਤਾ ਹੈ ਅਤੇ ਆਪਣੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਵਕਤ ਦਿੱਤਾ ਹੈ। ਉਮਰ ਦੇ ਆਖਰੀ ਪੜਾਅ 'ਤੇ ਉਹ ਤੁਹਾਡੇ ਤੋਂ ਜ਼ਿਆਦਾ ਨਹੀਂ 'ਆਪਣਾ ਵਕਤ' ਹੀ ਮੰਗਦੇ ਹਨ। ਦਿਨ ਭਰ ਸਿਰਫ ਪਿਆਰ ਦੇ ਦੋ ਬੋਲ ਦੇ ਦਿਓ, ਕਿਸੇ ਬਿਰਧ ਆਸ਼ਰਮ ਦੀ ਲੋੜ ਨਹੀਂ ਰਹੇਗੀ।

ਬਜ਼ੁਰਗਾਂ ਨੂੰ ਤੀਰਥਾਂ ਦੀ ਯਾਤਰਾ ਬਹਾਨੇ ਕਿਸੇ ਦੂਰ-ਦੁਰਾਡੇ ਕਿਸੇ ਮੰਦਿਰ ਵਿਚ ਛੱਡ ਆਉਣਾ, ਘਰੋਂ ਕੱਢਣਾ ਅਤੇ ਮਾਨਸਿਕ ਤਸੀਹਿਆਂ ਦੀਆਂ ਖ਼ਬਰਾਂ ਬਹੁਤ ਹੀ ਚਿੰਤਾਜਨਕ ਹਨ। ਇਸੇ ਹਫਤੇ ਆਈ ਹੈਲਥ ਏਜ਼ ਇੰਡੀਆ ਦੀ ਸਰਵੇ ਰਿਪੋਰਟ ਇੰਕਸ਼ਾਫ ਕਰਦੀ ਹੈ ਕਿ 31 ਫੀਸਦੀ ਬਜ਼ੁਰਗਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਘਰਾਂ ਵਿਚ ਹੀ ਸਤਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਉਨ੍ਹਾਂ 'ਤੇ ਅੱਤਿਆਚਾਰ ਕਰਨ ਲਈ 56 ਫੀਸਦੀ ਪੁੱਤਰ ਅਤੇ 23 ਫੀਸਦੀ ਨੂੰਹਾਂ ਦੋਸ਼ੀ ਹਨ। ਰਿਪੋਰਟ ਵਿਚ ਹੈਰਾਨ ਕਰਨ ਵਾਲੀ ਇਕ ਗੱਲ ਇਹ ਵੀ ਹੈ ਕਿ 55 ਫੀਸਦੀ ਬਜ਼ੁਰਗ ਇਸ ਤਸ਼ੱਦਦ ਦੀ ਸ਼ਿਕਾਇਤ ਨਹੀਂ ਕਰਦੇ। ਕੇਂਦਰ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਬਜ਼ੁਰਗ ਮਾਤਾ-ਪਿਤਾ ਦਾ ਤ੍ਰਿਸਕਾਰ ਕਰਨ ਲਈ 'ਮੇਨਟੇਨੈਂਸ ਐਂਡ ਵੈਲਫੇਅਰ ਆਫ ਪੇਰੈਂਟਸ ਐਂਡ ਸੀਨੀਅਰ ਸਿਟੀਜ਼ਨ ਬਿੱਲ 2007' ਕਾਨੂੰਨ ਪਾਸ ਕੀਤਾ, ਜਿਸ ਵਿਚ ਬਜ਼ੁਰਗ ਮਾਤਾ-ਪਿਤਾ ਦੀ ਅਣਦੇਖੀ ਕਰਨ ਵਾਲਿਆਂ ਨੂੰ ਤਿੰਨ ਮਹੀਨੇ ਕੈਦ ਅਤੇ 5000 ਰੁਪਏ ਜੁਰਮਾਨਾ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ਪਰ ਸਾਡੇ ਸਮਾਜ ਵਿਚ ਸਜ਼ਾ ਪਾਉਣ ਜਾਂ ਜੁਰਮਾਨਾ ਭਰਨ ਵਾਲੇ ਪੁੱਤਰ ਮਾਤਾ-ਪਿਤਾ ਪ੍ਰਤੀ ਹੋਰ ਵੀ ਬੇਰਹਿਮ ਹੋ ਜਾਣਗੇ। ਇਸ ਦੀ ਥਾਂ ਸਰਕਾਰ ਪੈਨਸ਼ਨ ਤੇ ਸਸਤੀ ਸਿਹਤ ਬੀਮਾ ਪਾਲਿਸੀ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰੇ। ਖੈਰ, ਨਵੀਂ ਪੀੜ੍ਹੀ ਦੇ ਪੁੱਤਰਾਂ ਨੂੰ ਇਹ ਨਹੀਂ ਭੁੱਲਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਕਿ ਕੱਲ੍ਹ ਨੂੰ ਤੁਹਾਡੇ ਪੁੱਤਰ ਵੀ ਤੁਹਾਡੇ ਬੁਢਾਪੇ 'ਚ ਤੁਹਾਡੀ ਅਣਦੇਖੀ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਨ।

ਮੁਖ਼ਤਾਰ ਗਿੱਲ

-ਪ੍ਰੀਤ ਨਗਰ (ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ)-143110.

post by: gursham singh cheema

Post Comment