ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾ ਵਿਚ ਸ਼ਬਦ-ਜੋੜਾਂ ਦੀ ਸਮੱਸਿਆ ਪੰਜਾਬੀ ਦੇ ਭਾਸ਼ਾ-ਵਿਗਿਆਨੀਆਂ, ਵਿਦਵਾਨਾਂ, ਲੇਖਕਾਂ,ਅਧਿਆਪਕਾਂ, ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਅਤੇ ਆਮ ਲੋਕਾਂ ਲਈ ਕਾਫੀ ਦੇਰ ਤੋਂ ਚਰਚਾ ਦਾ ਵਿਸ਼ਾ ਬਣੀ ਹੋਈ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸ ਬਾਰੇ ਵੱਖੋ-ਵੱਖਰੇ ਮਤ ਦਿੱਤੇ ਜਾ ਰਹੇ ਹਨ ਜਿੰਨ੍ਹਾਂ ਕਾਰਣ ਇਹ ਭੰਬਲਭੂਸਾ ਘਟਣ ਦੀ ਥਾਂ ਸਗੋਂ ਹੋਰ ਵਧ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਇਕੋ ਸ਼ਬਦ ਨੂੰ ਵੱਖੋ-ਵੱਖ ਤਰ੍ਹਾਂ ਨਾਲ ਲਿਖਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਬਹੁਤੇ ਸ਼ਬਦ ਅਕਸਰ ਗਲਤ ਲਿਖੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਤੁਅਜ਼ਬ ਇਸ ਗੱਲ ਦਾ ਹੈ ਕਿ ਇਹ ਗਲਤੀਆਂ ਕੇਵਲ ਸਧਾਰਨ ਲੋਕ ਹੀ ਨਹੀਂ ਕਰਦੇ ਸਗੋਂ ਕਈ ਵਾਰ ਉੱਚ-ਯੋਗਤਾ ਪ੍ਰਾਪਤ ਅਧਿਆਪਕ, ਸਥਾਪਿਤ ਲੇਖਕ, ਕਾਲਮ-ਨਵੀਸ ਅਤੇ ਪ੍ਰਸਿਧ ਵਿਦਵਾਨ ਵੀ ਇਹਨਾਂ ਦਾ ਸ਼ਿਕਾਰ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਹੋਰ ਤਾਂ ਹੋਰ ਪੰਜਾਬੀ ਦੇ ਨਾਮੀ-ਗਰਾਮੀ ਅਖ਼ਬਾਰਾਂ ਅਤੇ ਰਸਾਲਿਆਂ ਵਿਚੋਂ ਵੀ ਅਜਿਹੀਆਂ ਅਨੇਕਾਂ ਗਲਤੀਆਂ ਲੱਭੀਆਂ ਜਾ ਸਕਦੀਆਂ ਹਨ ਭਾਵੇਂ ਉਹ ਸਰਕਾਰੀ ਜਾਂ ਗੈਰ-ਸਰਕਾਰੀ ਵਿਗਿਆਪਨਾਂ ਵਿਚ ਹੋਣ ਭਾਵੇਂ ਪੱਤਰਕਾਰਾਂ ਦੁਆਰਾ ਭੇਜੇ ਗਏ ਮਸਾਲੇ ਵਿਚ।
ਇਹ ਸਮੱਸਿਆ ਦੇ ਭਾਵੇਂ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਕਾਰਣ ਹੋ ਸਕਦੇ ਹਨ ਪਰ ਇਸ ਦਾ ਮੁੱਖ ਕਾਰਣ ਇਕ ਹੀ ਹੈ ਅਤੇ ਉਹ ਹੈ ਸਾਡੀ ਇਸ ਸਮੱਸਿਆ ਪ੍ਰਤੀ ਉਦਾਸੀਨਤਾ ਅਤੇ ਲਾਪਰਵਾਹੀ। ਸਾਡਾ ਦੁਖਾਂਤ ਹੀ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਅਸੀਂ ਇਸ ਪ੍ਰਤੀ ਕਿਸੇ ਵੀ ਪੱਧਰ ਤੇ ਉਤਨੇ ਸੰਜੀਦਾ ਨਹੀਂ ਹਾਂ ਜਿੰਨੇ ਸਾਨੂੰ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਅਸੀਂ ਨਾ ਤਾਂ ਹਾਲੇ ਤੱਕ ਆਪਣੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦਾ ਮਿਆਰੀਕਰਨ ਕਰ ਸਕੇ ਹਾਂ ਅਤੇ ਨਾ ਹੀ ਆਪਣੀਆਂ ਵਿਦਿਅਕ ਸੰਸਥਾਵਾਂ ਵਿਚ ਸ਼ਬਦ-ਜੋਡ਼ਾਂ ਦੀ ਸ਼ੁਧਤਾ ਤੇ ਉਨਾ ਜ਼ੋਰ ਦਿੰਦੇ ਹਾਂ ਜਿੰਨਾ ਦਿੱਤਾ ਜਾਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਉਦਾਹਰਣ ਵਜੋਂ, ਕੀ ਅਸੀਂ ਆਪਣੇ ਸਕੂਲਾਂ ਜਾਂ ਘਰਾਂ ਵਿਚ ਕਦੀ ਇਹ ਯਤਨ ਕਰਦੇ ਹਾਂ ਕਿ ਜਿਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਦੇ ਇਕੱਲੇ ਇਕੱਲੇ ਸ਼ਬਦ ਦੇ ਸਪੈਲਿੰਗਾਂ ਨੂੰ ਬਚਪਨ ਤੋਂ ਹੀ ਰੱਟਾ ਲਗਵਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਉਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਹੀ ਪੰਜਾਬੀ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੇ ਸਪੈਲਿੰਗਾਂ ਦਾ ਵੀ ਬੋਲ ਕੇ ਜਾਂ ਲਿਖ ਕੇ ਅਭਿਆਸ ਕਰਵਾਇਆ ਜਾਵੇ। ਅੱਜ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਸਿੱਖਣ-ਸਿਖਾਉਣ ਦਾ ਪ੍ਰਬੰਧ ਤਾਂ ਰਾਜ ਦੇ ਹਰ ਗਲੀ ਮੁਹੱਲੇ ਵਿਚ ਹੈ ਅਤੇ ਇਹ ਬਹੁਤ ਚੰਗੀ ਗੱਲ ਹੈ, ਕਿਉਂਕਿ ਅਜੋਕੇ ਵਿਸ਼ਵੀਕਰਨ ਅਤੇ ਉਦਾਰੀਕਰਨ ਦੇ ਯੁੱਗ ਵਿਚ ਇਸ ਅੰਤਰ-ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਭਾਸ਼ਾ ਦੀ ਜਾਣਕਾਰੀ ਤੋਂ ਬਿਨਾ ਵਿਕਾਸ ਸੰਭਵ ਨਹੀਂ ਹੈ।ਮੈਂ ਇਸ ਦੇ ਕਦਾਚਿਤ ਖਿਲਾਫ ਨਹੀਂ ਹਾਂ, ਸਗੋਂ ਮੈਂ ਤਾ ਸਾਰੀ ਉਮਰ ਪਡ਼੍ਹਾਈ ਹੀ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਹੈ, ਪਰ ਕੀ ਅਸੀਂ ਕਦੀ ਪੰਜਾਬੀ ਸਿਖੱਣ-ਸਿਖਾਉਣ ਲਈ ਵੀ ਕੁਝ ਉਪਰਾਲੇ ਕਰਨ ਬਾਰੇ ਸੋਚਿਆ ਹੈ ? ਨਤੀਜਾ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਸਾਡੇ ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਦੇ ਤਾਂ ਭਾਵੇਂ ਦਸ ਵਿਚੋਂ ਦਸ ਸ਼ਬਦ ਸ਼ੁੱਧ ਲਿਖ ਦੇਣ ਪਰ ਪੰਜਾਬੀ ਦੇ ਕਈ ਵਾਰ ਦਸ ਵਿਚੋਂ ਚਾਰ ਸ਼ਬਦ ਵੀ ਸ਼ੁੱਧ ਨਹੀਂ ਲਿਖ ਸਕਦੇ। ਜਿਥੋਂ ਤੱਕ ਸਾਡੇ ਪਿੰਡਾਂ ਦੇ ਸਰਕਾਰੀ ਸਕੂਲਾਂ ਦਾ ਸਬੰਧ ਹੈ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਬਹੁਤੇ ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਤਾਂ ਵਿਚਾਰੇ ਨਾ ਪੰਜਾਬੀ ਠੀਕ ਲਿਖ ਸਕਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਨਾ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ।
ਪੰਜਾਬੀ ਮੁੱਖ ਤੌਰ ਤੇ ਧੁਨੀਆਤਮਕ (Phonetic) ਭਾਸ਼ਾ ਹੈ। ਇਸ ਦਾ ਭਾਵ ਹੈ ਕਿ ਇਸ ਭਾਸ਼ਾ ਨੂੰ ਜਿਵੇਂ ਬੋਲਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਆਮ ਤੌਰ ਤੇ ਉਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਹੀ ਲਿਖਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਜਾਂ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਕਹਿ ਲਈਏ ਕਿ ਕੋਈ ਸ਼ਬਦ ਜਿਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਲਿਖਿਆ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਅਸੀਂ ਉਸ ਦਾ ਉਚਾਰਣ ਵੀ ਉਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਹੀ ਕਰਦੇ ਹਾਂ। ਇਸ ਵਿਚ ਨਾ ਤਾਂ ਕੋਈ ਖਾਮੋਸ਼ (Silent) ਅੱਖਰਾਂ ਦੀ ਸਮੱਸਿਆ ਹੈ ਅਤੇ ਨਾ ਹੀ ਵਾਧੂ ਅੱਖਰਾਂ ਦੀ। ਨਿਰਸੰਦੇਹ, ਇਸ ਵਿਚ ਕੁਝ ਅੱਖਰ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਹ, ਘ, ਝ, ਢ, ਧ, ਭ ਅਤੇ ਯ ਆਦਿ ਅਜਿਹੇ ਹਨ ਜਿੰਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਜੇਕਰ ਸ਼ਬਦ ਦੇ ਸ਼ੁਰੂ ਵਿਚ ਵਰਤਿਆ ਜਾਵੇ ਤਾਂ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਧੁਨੀ ਵੱਖਰੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਜੇਕਰ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਜਾਂ ਅਖੀਰ ਤੇ ਵਰਤਿਆ ਜਾਵੇ ਤਾਂ ਉਹ ਵੱਖਰੀ ਅਵਾਜ਼ ਦਿੰਦੇ ਹਨ। ਉਦਾਹਰਣ ਵਜੋਂ ਚਾਹ ਅਤੇ ਹਾਰ, ਘੋਡ਼ਾ ਅਤੇ ਸਿੰਘ, ਝਾਵਾਂ ਅਤੇ ਵੰਝ, ਢੋਲਕ ਅਤੇ ਵਾਢੀ, ਧੋਬੀ ਅਤੇ ਬੁੱਧੀ, ਯੁੱਗ ਅਤੇ ਆਯਾ ਆਦਿ ਜੋਡ਼ਿਆਂ ਵਿਚ ਵਰਤੇ ਗਏ ਇਹ ਅੱਖਰ ਵੱਖਰੀ-ਵੱਖਰੀ ਅਵਾਜ਼ ਦਿੰਦੇ ਹਨ। ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਅਸੀਂ ਲਿਖਦੇ ਪਡ਼੍ਹਾਈ ਹਾਂ ਅਤੇ ਬੋਲਦੇ ਭਡ਼ਾਈ ਹਾਂ, ਲਿਖਦੇ ਭਰਪੂਰ ਹਾਂ ਅਤੇ ਬੋਲਦੇ ਭਰਭੂਰ ਹਾਂ, ਲਿਖਦੇ ਠੰਢ ਹਾਂ ਅਤੇ ਬੋਲਦੇ ਠੰਡ ਹਾਂ ਆਦਿ।ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਮਾਮਾ, ਸਿਨੇਮਾ, ਲੰਮਾ, ਨਾਨਾ, ਕਾਨਾ, ਗਾਨਾ, ਖਿਮਾ, ਕਹਿਣਾ, ਸਹਿਣਾ ਆਦਿ ਵਿਚ ਬਿੰਦੀ ਦੀ ਧੁਨੀ ਉਚਾਰੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਪਰ ਲਿਖਣ ਵਿਚ ਬਿੰਦੀ ਦਾ ਪ੍ਰਯੋਗ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ।
ਪਰ ਅਜਿਹੀਆਂ ਉਦਾਹਰਣਾ ਬਹੁਤ ਜ਼ਿਆਦਾ ਨਹੀਂ ਹਨ, ਇਹਨਾਂ ਨੂੰ ਅਭਿਆਸ ਰਾਹੀਂ ਸਿੱਖਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਇਹਨਾਂ ਨਾਲ ਭਾਸ਼ਾ ਦੇ ਬੁਨਿਆਦੀ ਧੁਨੀਆਤਮਕ ਚਰਿੱਤਰ ਤੇ ਕੋਈ ਖਾਸ ਅਸਰ ਨਹੀਂ ਪੈਂਦਾ। ਕਿਸੇ ਵੀ ਭਾਸ਼ਾ ਦਾ ਇਹ ਇਕ ਬਹੁਤ ਵਧੀਆ ਗੁਣ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਇਸ ਨਾਲ ਉਸ ਭਾਸ਼ਾ ਨੂੰ ਪਡ਼੍ਹਨਾ-ਲਿਖਣਾ ਅਤੇ ਸਿੱਖਣਾ-ਸਿਖਾਉਣਾ ਬਹੁਤ ਸੌਖਾ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਦੇ ਉਲਟ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਅਤੇ ਲਗਭਗ ਸਾਰੀਆਂ ਹੀ ਯੂਰਪੀਨ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਵਿਚ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਸ਼ਬਦ ਅਜਿਹੇ ਹਨ ਜੋ ਧੁਨੀਆਤਮਕ ਨਹੀਂ ਹਨ। ਉਹਨਾਂ ਵਿਚ ਲਿਖਿਆ ਕੁਝ ਹੋਰ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਪਡ਼੍ਹਿਆ ਕੁਝ ਹੋਰ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
ਇਹ ਵੀ ਮੰਨਣਯੋਗ ਹੈ ਕਿ ਸਾਡੀ ਭਾਸ਼ਾ ਵਿਚ ਕੁਝ ਹੋਰ ਗੁੰਝਲਾਂ ਵੀ ਹਨ – ਜਿਵੇਂ ਪੈਰ ਬਿੰਦੀ ਅਤੇ ਪੈਰ ਵਿਚ ਪੈਣ ਵਾਲੇ ਅੱਖਰਾਂ ਸਬੰਧੀ ਗੁੰਝਲਾਂ – ਪਰ ਫਿਰ ਵੀ ਦੂਜੀਆਂ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਦੇ ਮੁਕਾਬਲੇ ਵਿਚ ਇਸ ਨੂੰ ਸਿੱਖਣਾ ਸਰਲ ਹੈ। ਦੂਜੀ ਦਲੀਲ ਇਹ ਦਿੱਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਕਿ ਜਿੰਨੀਆਂ ਧੁਨੀਆਂ ਦਾ ਉਚਾਰਣ ਪੰਜਾਬੀ ਲੋਕ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਨ ਉਨੀਆਂ ਧੁਨੀਆਂ ਦਾ ਉਚਾਰਣ ਸ਼ਾਇਦ ਹੀ ਵਿਸ਼ਵ ਦੇ ਕਿਸੇ ਹੋਰ ਖਿੱਤੇ ਦੇ ਲੋਕ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹੋਣ ਜਿਸ ਕਾਰਣ ਅਸੀਂ ਸ਼ਬਦ-ਜੋਡ਼ਾਂ ਵਿਚ ਕੁਝ ਕਠਿਨਾਈ ਮਹਿਸੂਸ ਕਰਦੇ ਹਾਂ। ਮਿਸਾਲ ਵਜੋਂ ਙ, ਞ, ਣ ਅਤੇ ਤਾਲਵੀ ਲ ਦੀਆਂ ਧੁਨੀਆਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਤਾਂ ਬਹੁਤ ਹੀ ਘੱਟ ਹੈ ਪਰ ਇਸ ਦੇ ਜਵਾਬ ਵਿਚ ਇਹ ਕਿਹਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ਕਿ ਜੇਕਰ ਸਾਡੇ ਪਾਸ ਕੁਝ ਵਾਧੂ ਧੁਨੀਆਂ ਹਨ ਤਾਂ ਸਾਡੇ ਪਾਸ ਲਿਪੀ ਸੰਕੇਤਾਂ ਦੀ ਵੀ ਕਮੀ ਨਹੀਂ ਅਤੇ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਦੇ ਕੇਵਲ ਛੱਬੀ ਅੱਖਰਾਂ ਦੀ ਬਜਾਇ ਸਾਡੇ ਪਾਸ ਪੈਂਤੀ ਮੂਲ ਅੱਖਰ, ਪੈਰ ਬਿੰਦੀ ਵਾਲੇ “ਲ” (Palatal ‘L’) ਸਮੇਤ ਛੇ ਪੈਰ ਬਿੰਦੀ ਵਾਲੇ “ਨਵੀਨ ਟੋਲੀ” ਦੇ ਅੱਖਰ ਅਤੇ ਦਸ ਲਗਾਂ-ਮਾਤਰਾਂ (ਕੁਝ ਵਿਦਵਾਨਾਂ ਅਨੁਸਾਰ ਨੌਂ) ਵੱਖਰੀਆਂ ਹਨ। ਇਸ ਵਿਸ਼ੇ ਤੇ ਹੋਰ ਬਹਿਸ ਨੂੰ ਵਿਦਵਾਨਾਂ ਲਈ ਛੱਡਦੇ ਹੋਏ ਅਸੀਂ ਕੁਝ ਵਿਵਹਾਰਿਕ ਸਮੱਸਿਆਵਾਂ ਵੱਲ ਪਰਤਦੇ ਹਾਂ।
ਮੇਰੇ ਅਨੁਭਵ ਅਨੁਸਾਰ ਪੰਜਾਬੀ ਵਿਚ ਸ਼ਬਦ-ਜੋਡ਼ਾਂ ਦੀਆਂ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਗਲਤੀਆਂ ਪੈਰ ਬਿੰਦੀ ਵਾਲੇ ਅੱਖਰਾਂ,ਅੱਧਕ ਵਾਲੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਅਤੇ ਨ, ਣ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਵਾਲੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਵਿਚ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ। ਉਦਾਹਰਣ ਵਜੋਂ ਮੂਲ ਸ਼ਬਦ ਸ਼ਖ਼ਸ ਹੈ ਜਿਸ ਦਾ ਭਾਵਾਚਕ ਨਾਂਵ ਸ਼ਖ਼ਸੀਅਤ ਬਣਦਾ ਹੈ ਪਰ ਇਸ ਵਿਚ ਬਿੰਦੀ ਜਾਂ ਤਾਂ ਦੂਜੇ ‘ਸ’ ਦੇ ਪੈਰ ਵਿਚ ਲਗਾ ਦਿੱਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਜਾਂ ਫਿਰ ਦੋਨੋ ਸੱਸਿਆਂ ਦੇ ਪੈਰ ਵਿਚ ਜੋ ਸਰਾਸਰ ਗਲਤ ਹੈ। ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸ਼ਾਸਨ,ਸ਼ਾਸਕ, ਸ਼ਸਤਰ (ਹਥਿਆਰ), ਸ਼ਾਸਤਰ, ਸੁਸ਼ੀਲ, ਸ਼ਿਸ਼ਟ, ਸ਼ੋਸ਼ਣ, ਸ਼੍ਰੇਸ਼ਟ, ਸ਼੍ਰਿਸ਼ਟੀ, ਸ਼੍ਰੇਣੀ, ਸ਼ਰਮਸਾਰ,ਸਾਜਿਸ਼, ਪ੍ਰਸ਼ਾਸਕ, ਪ੍ਰਸ਼ਾਸਨ, ਪ੍ਰਸ਼ੰਸਾ, ਪ੍ਰਕ
ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਜ਼ਿਆਦਾ, ਜ਼ਾਹਰ, ਜ਼ਾਬਤਾ, ਜ਼ੋਰ, ਜ਼ਿੱਦ, ਜਾਇਜ਼, ਜ਼ਿੰਦਾ, ਜ਼ਮੀਨ, ਜਹਾਜ਼, ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ, ਜ਼ਮਾਨਤ,ਤਾਜ਼ਾ, ਤਮੀਜ਼, ਬਾਜ਼ੀ, ਰਜ਼
ਜਿਥੋਂ ਤੱਕ ‘ਨ’ ਅਤੇ ‘ਣ’ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਤੋਂ ਸਬੰਧ ਹੈ। ਇਸ ਵਿਚ ਵੀ ਬਹੁਤ ਸਾਵਧਾਨੀ ਵਰਤਣ ਦੀ ਲੋਡ਼ ਹੈ ਸਾਨੂੰ ਅਕਸਰ ਹੀ ਪਹਿਚਾਨਣਾ, ਸਿਆਨਣਾ, ਅਪਨਾਉਣਾ, ਗਿਨਣਾ, ਮਿਨਣਾ, ਸੁਨਣਾ, ਸੁਨਾਉਣਾ, ਬੁਨਣਾ,ਜਾਨਣਾ, ਮਾਨਣਾ ਆਦਿ ਸ਼ਬਦ ਲਿਖੇ ਮਿਲਦੇ ਹਨ ਜੋ ਬਿਲਕੁਲ ਗਲਤ ਹਨ। ਇਹਨਾਂ ਦੇ ਸਹੀ ਰੂਪ ਪਹਿਚਾਣ ਤੋਂ ਪਹਿਚਾਣਨਾ, ਸਿਆਣ ਤੋਂ ਸਿਆਣਨਾ, ਅਪਣਾਉਣ ਤੋਂ ਆਪਣਾਉਣਾ, ਗਿਣਨ ਤੋਂ ਗਿਣਨਾ, ਮਿਣਨ ਤੋਂ ਮਿਣਨਾ, ਸੁਣਨ ਤੋਂ ਸੁਣਾਉਣਾ, ਬੁਣਨ ਤੋਂ ਬੁਣਨਾ, ਜਾਣ ਤੋਂ ਜਾਣਨਾ, ਮਾਣ ਤੋਂ ਮਾਣਨਾ ਆਦਿ ਹੋਣੇ ਚਾਹੀਦੇ ਹਨ। ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਨਾਲ ਭਾਸ਼ਨ ਨਾਲੋਂ ਭਾਸ਼ਣ, ਸ਼ੋਸ਼ਨ ਨਾਲੋਂ ਸ਼ੋਸ਼ਣ, ਪੋਸ਼ਨ ਨਾਲੋਂ ਪੋਸ਼ਣ, ਉਦਾਹਰਨ ਨਾਲੋਂ ਉਦਾਹਰਣ, ਅਨਜਾਣ ਨਾਲੋਂ ਅਣਜਾਣ, ਅਨਪਡ਼੍ਹ ਨਾਲੋਂ ਅਣਪਡ਼੍ਹ, ਰੈਨ ਨਾਲੋਂ ਰੈਣ, ਘੋਸ਼ਨਾ ਨਾਲੋਂ ਘੋਸ਼ਣਾ,ਉਚਾਰਨ ਨਾਲੋਂ ਉਚਾਰਣ, ਅਰਪਨ ਨਾਲੋਂ ਅਰਪਣ, ਸਮਰਪਨ ਨਾਲੋਂ ਸਮਰਪਣ, ਸਿਰਜਨਾ ਨਾਲੋਂ ਸਿਰਜਣਾ,ਸੱਜਨ ਨਾਲੋਂ ਸੱਜਣ, ਵਿਆਕਰਨ ਨਾਲੋਂ ਵਿਆਕਰਣ, ਚਾਸ਼ਨੀ ਨਾਲੋਂ ਚਾਸ਼ਣੀ ਅਤੇ ਕਾਰਨ ਨਾਲੋਂ ਕਾਰਣ ਵਧੇਰੇ ਸਹੀ ਰੂਪ ਹਨ ਜਦ ਕਿ ਵਰਤੇ ਅਤੇ ਸਵੀਕਾਰੇ ਦੋਨੋਂ ਹੀ ਜਾ ਰਹੇ ਹਨ। ਕਈ ਵਾਰ ‘ਨ’ ਅਤੇ ‘ਣ’ ਦੇ ਬਦਲਣ ਨਾਲ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੇ ਅਰਥ ਵੀ ਬਦਲ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਜਿਵੇਂ ਘਿਰਨਾ ਦਾ ਅਰਥ ਹੈ ਘਿਰ ਜਾਣਾ ਜਦ ਕਿ ਘ੍ਰਿਣਾ ਜਾਂ ਘਿਰਣਾ ਦਾ ਅਰਥ ਹੈ ਨਫ਼ਰਤ। ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਰਚਨਾ ਅਤੇ ਰਚਣਾ, ਨਿਰਨਾ ਅਤੇ ਨਿਰਣਾ, ਦਰਜਨ ਅਤੇ ਦਰਜਣ ਆਦਿ ਵੱਖੋ-ਵੱਖਰੇ ਅਰਥਾਂ ਵਾਲੇ ਸ਼ਬਦ ਹਨ। ਸੋ ਵਰਨਣ, ਜਨਣ, ਚੁਨਣ, ਸੁਨਣ, ਗਿਨਣ ਅਤੇ ਨਨਾਣ ਗਲਤ ਸ਼ਬਦ-ਜੋਡ਼ ਹਨ ਅਤੇ ਇਹਨਾਂ ਸਾਰੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਵਿਚ ‘ਣ’ ਪਹਿਲਾਂ ਅਤੇ ‘ਨ’ ਬਾਅਦ ਵਿਚ ਆਉਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। ਸਾਨੂੰ ਵੱਡਿਆਂ ਦਾ ਮਾਨ ਕਰਨਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਉਹਨਾਂ ਦੀਆਂ ਪ੍ਰਾਪਤੀਆਂ ਤੇ ਮਾਣ ਕਰਨਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। ਸਾਡੇ ਅਧਿਆਪਕ ਹਮੇਸ਼ਾ ਹੀ ਮਾਨਯੋਗ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਮਾਨ (ਸਤਿਕਾਰ,ਸਨਮਾਨ) ਕਰਨਾ ਸਾਡਾ ਫਰਜ਼ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਬਦੌਲਤ ਹੀ ਅਸੀਂ ਆਪਣੇ ਜੀਵਨ ਵਿਚ ਮਾਣਯੋਗ (ਜਿਹਨਾਂ ਤੇ ਮਾਣ ਕਰ ਸਕੀਏ) ਪ੍ਰਾਪਤੀਆਂ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਾਂ। ਅਭਾਵ ਜਾਂ ਨਿਖੇਦੀ ਦੇ ਅਰਥ ਦੇਣ ਲਈ ਅਗੇਤਰ ਵਜੋਂ ‘ਅਨ’ ਦੀ ਨਹੀਂ ਸਗੋਂ ‘ਅਣ’ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕੀਤੀ ਜਾਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ ਤੇ ਸਹੀ ਸ਼ਬਦ-ਜੋਡ਼ ਅਣਪਡ਼੍ਹ, ਅਣਜਾਣ, ਅਣਮੋਲ, ਅਣਬਣ ਅਤੇ ਅਣਭਿੱਜ ਆਦਿ ਹੋਣੇ ਚਾਹੀਦੇ ਹਨ। ਵੈਸੇ ਪੰਜਾਬੀ ਵਿਚ ਇਹ ਨਿਯਮ ਘਡ਼ਿਆ ਗਿਆ ਹੈ ਕਿ ਰ, ਲ, ਡ਼ ਅਤੇ ਣ ਧੁਨੀਆਂ ਤੋਂ ਪਿੱਛੋਂ ਜੇਕਰ ਨਾਸਿਕੀ ਧੁਨੀ ਆਉਂਦੀ ਹੋਵੇ ਤਾਂ ਨ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਹੋਵੇਗੀ, ਣ ਦੀ ਨਹੀਂ ਪਰ ਇਹ ਨਿਯਮ ਸਰਬ-ਪ੍ਰਵਾਨਿਤ ਨਹੀਂ ਹੈ।
ਅੱਧਕ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਸਬੰਧੀ ਵੀ ਅਕਸਰ ਹੀ ਭੁਲੇਖਾ ਲੱਗ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਸਾਨੂੰ ਇਹ ਸਮਝਣ ਦੀ ਲੋਡ਼ ਹੈ ਕਿ ਜੱਗ ਅਤੇ ਜਗ, ਤੱਕ ਅਤੇ ਤਕ, ਹੱਲ ਅਤੇ ਹਲ, ਚੱਲ ਅਤੇ ਚਲ, ਗੱਲ ਅਤੇ ਗਲ, ਮੱਲ ਅਤੇ ਮਲ, ਮੱਤ ਅਤੇ ਮਤ, ਪੱਗ ਅਤੇ ਪਗ, ਪੱਤ ਅਤੇ ਪਤ ਤੇ ਕੱਦ ਅਤੇ ਕਦ ਆਦਿ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਸ਼ਬਦ ਹਨ ਜਿਹਨਾਂ ਦੇ ਅਰਥ ਵੀ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਹਨ। ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੇ ਇਕ ਰੂਪ ਵਿਚ ਅੱਧਕ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਪਰ ਦੂਜੇ ਰੂਪ ਵਿਚ ਨਹੀਂ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਭੱਜਣਾ-ਭਜਦਾ, ਹੱਸਣਾ-ਹਸਦਾ, ਰੱਜਣਾ-ਰਜਦਾ, ਗੱਜਣਾ-ਗਜਦਾ, ਲੱਗਣਾ-ਲਗਦਾ, ਡਿੱਗਣਾ-ਡਿਗਦਾ, ਭਿੱਜਣਾ-ਭਿਜਦਾ, ਲੱਭਣਾ-ਲੱਭਦਾ ਅਤੇ ਚੱਲਣਾ-ਚਲਦਾ ਆਦਿ ਵਿਚ। ‘ਇਕ’ ਅਤੇ ‘ਵਿਚ’ ਭਾਵੇਂ ਅੱਧਕ ਨਾਲ ਵੀ ਲਿਖੇ ਅਤੇ ਠੀਕ ਮੰਨੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਪਰ ਅੱਜ ਕੱਲ੍ਹ ਇਹਨਾਂ ਨੂੰ ਆਮ ਤੌਰ ਤੇ ਬਿਨਾ ਅੱਧਕ ਤੋਂ ਹੀ ਲਿਖਿਆ ਜਾਣ ਲੱਗ ਪਿਆ ਹੈ। ਇਧਰ, ਉਧਰ, ਜਿਧਰ, ਕਿਧਰ, ਲਗਭਗ, ਲਥਪਥ, ਤਤਫਟ, ਝਟਪਟ,ਕਰਵਟ, ਹਰਦਮ, ਰਲਗਡ ਆਦਿ ਸ਼ਬਦ ਬਿਨਾ ਅੱਧਕ ਹੀ ਲਿਖੇ ਜਾਣੇ ਚਾਹੀਦੇ ਹਨ।
ਸ਼ਬਦ-ਜੋਡ਼ਾਂ ਦਾ ਅਧਿਐਨ ਕਰਦੇ ਸਮੇਂ ਸਾਨੂੰ ਪੈਰ ਵਿਚ ਲੱਗਣ ਵਾਲੇ ਰਾਰੇ ਅਤੇ ਹਾਹੇ ਬਾਰੇ ਵੀ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਧਿਆਨ ਰੱਖਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। ਉਦਾਹਰਣ ਵਜੋਂ ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਸ਼ਬਦ ਪੈਰ ਵਾਲੇ ‘ਰ’ ਨਾਲ ਹੀ ਲਿਖੇ ਜਾਣੇ ਚਾਹੀਦੇ ਹਨ – ਪ੍ਰਭੂ, ਪ੍ਰਣਾਮ, ਪ੍ਰਣ, ਪ੍ਰੇਮ, ਪ੍ਰਚਲਿਤ, ਪ੍ਰੋਢ, ਪ੍ਰੰਪਰਾ, ਪ੍ਰਗਤੀ, ਪ੍ਰਾਪਤੀ, ਪ੍ਰੋਫੈਸਰ, ਪ੍ਰਤੀਕ, ਪ੍ਰਕਾਰ, ਪ੍ਰਗ
ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਅੱਗੇ ਆ ਰਹੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਵਿਚ ਪੈਰ ਵਾਲੇ ਹਾਹੇ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਜਰੂਰੀ ਸਮਝੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ – ਖਡ਼੍ਹਨਾ,ਹਡ਼੍ਹਨਾ, ਚਡ਼੍ਹਨਾ, ਰਡ਼੍ਹਨਾ, ਕੁਡ਼੍ਹਨਾ, ਰੁਡ਼੍ਹਨਾ, ਰਿੰਨ੍ਹਣਾ, ਗੁੰਨ੍ਹਣਾ, ਪਡ਼੍ਹਾਈ, ਚਡ਼੍ਹਾਈ, ਦ੍ਰਿਡ਼੍
ਖੁਲ੍ਹੇ ਮੂੰਹ ਵਾਲੇ ‘ਓ’ ਅਤੇ ਬੰਦ ਮੂੰਹ ਵਾਲੇ ‘ੳ’ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਵੀ ਕਾਫ਼ੀ ਧਿਆਨ ਦੀ ਮੰਗ ਕਰਦੀ ਹੈ। ਬਣਾਓ,ਚਲਾਓ, ਵਜਾਓ, ਦਿਖਾਓ, ਲਿਖਾਓ, ਵਰਸਾਓ, ਨਹਾਓ ਆਦਿ ਇਹਨਾਂ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੇ ਕ੍ਰਿਆ ਰੂਪ ਹਨ ਅਤੇ ਇਹ ਕੁਝ ਕਰਨ ਦਾ ਆਦੇਸ਼ ਜਾਂ ਸੁਝਾਅ ਦਿੰਦੇ ਹਨ। ਬੰਦ ਮੂੰਹ ਵਾਲੇ ‘ੳ’ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਨਾਲ ਅਕਸਰ ਸ਼ਬਦ ਦੀ ਅਰਥ ਬਦਲ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਜਿਵੇਂ ਵਰਤਾਓ ਦਾ ਭਾਵ ਹੈ ਵਰਤਾ ਦੇਵੋ ਜਦ ਕਿ ਵਰਤਾਉ ਦਾ ਭਾਵ ਹੈ ਵਰਤਾਵ ਜਾਂ ਵਿਵਹਾਰ, ਦਿਓ ਦਾ ਅਰਥ ਹੈ ਦੈਂਤ ਜਾਂ ਦੈਂਤ ਵਰਗਾ ਮਨੁੱਖ ਜਦ ਕਿ ਦਿਉ ਦਾ ਭਾਵ ਹੈ ਦੇਵੋ। ਭਉ ਦਾ ਅਰਥ ਡਰ ਜਾਂ ਭੈਅ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਜਦ ਕਿ ਭਾਉ ਨੂੰ ਮੁੱਲ, ਨਿਰਖ ਜਾਂ ਪ੍ਰੇਮ ਅਤੇ ਪਿਆਰ ਦੇ ਅਰਥਾਂ ਵਿਚ ਵਰਤਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸਹੀ ਸ਼ਬਦ-ਜੋਡ਼ ਰੋਸ਼ਨੀ ਹੈ ਰੌਸ਼ਨੀ ਨਹੀਂ, ਪਡ਼ੋਸੀ ਹੈ ਪਡ਼ੌਸੀ ਨਹੀਂ, ਭਾਵੇਂ ਵਰਤੇ ਦੋਨੋਂ ਹੀ ਰੂਪ ਜਾ ਰਹੇ ਹਨ। ਅੱਜ ਕਿੰਨੇ ਹੀ ਬੱਚੇ-ਬੱਚੀਆਂ ਪੌਡ਼ੀ ਨੂੰ ਪੋਡ਼ੀ, ਕੌਲੀ ਨੂੰ ਕੋਲੀ, ਚੌਲ ਨੂੰ ਚੋਲ, ਲੌਕ ਨੂੰ ਲੋਕ, ਤੌਲੀਏ ਨੂੰ ਤੋਲੀਆ, ਔਰਤ ਨੂੰ ਓਰਤ ਅਤੇ ਹੌਲੀ ਨੂੰ ਹੋਲੀ ਕਹਿੰਦੇ ਹੋਏ ਸੁਣੇ ਜਾ ਸਕਦੇ ਹਨ। ਉਹਨਾਂ ਵਿਚਾਰਿਆਂ ਨੂੰ ਹੋਡ਼ੇ ਅਤੇ ਕਨੌਡ਼ੇ ਦੀਆਂ ਧੁਨੀਆਂ ਦੇ ਅੰਤਰ ਦੀ ਸਮਝ ਹੀ ਨਹੀਂ ਹੈ।
ਕੁਝ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੇ ਅੰਤ ਤੇ ਮੁਕਤੇ ‘ਅ’ ਦਾ ਲੱਗਣਾ ਜਰੂਰੀ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਸੁਝਾਅ, ਸੁਭਾਅ, ਉਤਰਾਅ,ਚਡ਼੍ਹਾਅ, ਫੈਲਾਅ, ਦਬਾਅ, ਨਿਭਾਅ, ਟਕਰਾਅ, ਚਾਅ, ਬਦਲਾਅ, ਹਲਕਾਅ, ਭੈਅ, ਅਤੇ ਸ਼ੈਅ ਆਦਿ। ਇਥੇ ਮੈਂ ਇਹ ਦੱਸਣਾ ਵੀ ਜਰੂਰੀ ਸਮਝਦਾ ਹਾਂ ਕਿ ਅੰਗ੍ਰੇਜ਼ੀ ਵਿਚ ਲਿਖੇ ਜਾਂਦੇ ਸ਼ਬਦਾਂ Rama, Ravana, Krishna, Gautama Buddha, Ashoka, Ramayana, Mahabharata ਅਤੇ Yoga ਨੂੰ ਰਾਮਾ, ਰਾਵਨਾ, ਕ੍ਰਿਸ਼ਨਾ,ਗੌਤਮਾ ਬੁੱਧਾ, ਅਸ਼ੋਕਾ, ਰਾਮਾਇਣਾ, ਮਹਾਭਾਰਤਾ ਅਤੇ ਯੋਗਾ ਪਡ਼੍ਹਨਾ ਬਿਲਕੁਲ ਗਲਤ ਹੈ। ਇਹਨਾਂ ਦੇ ਅੰਤ ਤੇ ਵਰਤਿਆ ਗਿਆ ‘a’ ਮੁਕਤੇ ‘ਅ’ ਦੇ ਬਰਾਬਰ ਹੈ। ਇਹਨਾਂ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦਾ ਸਹੀ ਉਚਾਰਣ ਰਾਮ, ਰਾਵਣ, ਕ੍ਰਿਸ਼ਨ,ਗੌਤਮ ਬੁੱਧ, ਅਸ਼ੋਕ, ਰਾਮਾਇਣ, ਮਹਾਭਾਰਤ ਅਤੇ ਯੋਗ ਹੈ। ਅੱਜ-ਕੱਲ੍ਹ ਯੋਗ+ਅ ਨੂੰ ਬਹੁ-ਗਿਣਤੀ ਲੋਕ ਯੋਗਾ ਹੀ ਕਹਿਣ ਲੱਗ ਪਏ ਹਨ ਅਤੇ ਸਮੇਂ ਦੇ ਬੀਤਣ ਨਾਲ ਇਹ ਸ਼ਬਦ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਹੀ ਸਵੀਕਾਰਿਆ ਜਾਣ ਲੱਗ ਪਿਆ ਹੈ।
ਸਾਨੂੰ ਬਿੰਦੀ ਅਤੇ ਟਿੱਪੀ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਸਬੰਧੀ ਵੀ ਬਹੁਤ ਸੁਚੇਤ ਹੋਣ ਦੀ ਲੋਡ਼ ਹੈ। ਅੱਜ ਕਿੰਨੇ ਹੀ ਲੋਕ ਜੀਵਨ-ਜਾਚ ਨੂੰ ਜੀਵਨ-ਜਾਂਚ ਲਿਖਦੇ ਦੇਖੇ ਜਾ ਸਕਦੇ ਹਨ। ਉਹ ਇਸ ਗੱਲ ਵੱਲ ਧਿਆਨ ਹੀ ਨਹੀਂ ਦਿੰਦੇ ਕਿ ਜਾਚ ਦਾ ਭਾਵ ਢੰਗ ਜਾਂ ਤਰੀਕਾ ਹੈ ਜਦ ਕਿ ਜਾਂਚ ਦਾ ਅਰਥ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਪਡ਼ਤਾਲ। ਸੋ ਸਾਨੂੰ ਜੀਵਨ-ਜਾਚ ਲਿਖਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਨਾ ਕਿ ਜੀਵਨ-ਜਾਂਚ। ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਜ਼ਮਾਨਾ, ਖਜ਼ਾਨਾ. ਰੋਜ਼ਾਨਾ, ਪੈਮਾਨਾ, ਯੋਜਨਾ, ਬੀਮਾ, ਹਮੇਸ਼ਾ,ਹੌਸਲਾ, ਫੈਸਲਾ, ਭੇਟ, ਹੳਮੈ, ਜਿੰਮੇਵਾਰ ਅਤੇ ਐਤਵਾਰ ਆਦਿ ਸ਼ਬਦ ਬਿੰਦੀ ਤੋਂ ਬਗੈਰ ਹੀ ਸ਼ੁਧ ਹਨ।
ਅਜਿਹੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੀ ਸੂਚੀ ਬਹੁਤ ਲੰਮੀ ਹੈ ਅਤੇ ਉਹਨਾਂ ਸਭ ਦਾ ਇਥੇ ਜ਼ਿਕਰ ਕਰਨਾ ਸੰਭਵ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਮੈਂ ਇਹ ਵੀ ਨਹੀਂ ਕਹਿ ਸਕਦਾ ਕਿ ਜੋ ਕੁਝ ਮੈਂ ਕਹਿ ਰਿਹਾ ਹਾਂ ਉਹ ਕੈਈ ਅੰਤਿਮ ਸ਼ਬਦ ਹੈ। ਮੈਂ ਤਾ ਕੇਵਲ ਇਹ ਸੁਝਾਅ ਦੇਣਾ ਚਾਹੁੰਦਾ ਹਾਂ ਕਿ ਸਾਨੂੰ ਇਸ ਪਾਸੇ ਵੱਲ ਤੁਰਨਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। ਮੈਂ ਭਾਸ਼ਾ ਦੀ ਸ਼ੁੱਧਤਾ ਦਾ ਮੁੱਦਈ ਨਹੀਂ ਹਾਂ ਅਤੇ ਇਹ ਧਾਰਨਾ ਆਪਣਾ ਸਮਾ ਵਿਹਾ ਚੁੱਕੀ ਹੈ। ਮੈਂ ਕੇਵਲ ਇਹ ਚਾਹੁੰਦਾ ਹਾਂ ਕਿ ਅਸੀਂ ਜੋ ਲਿਖੀਏ ਉਹ ਸ਼ਬਦ-ਜੋਡ਼ਾਂ ਅਤੇ ਵਿਆਕਰਣ ਦੇ ਪੱਖ ਤੋਂ ਸਹੀ ਹੋਵੇ, ਉਸ ਵਿਚ ਵਿਸ਼ਰਾਮ ਚਿੰਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕੀਤੀ ਗਈ ਹੋਵੇ ਅਤੇ ਉਸ ਦਾ ਠੀਕ ਉਚਾਰਣ ਜਾਣਦੇ ਹੋਈਏ।
ਇਸ ਮਸਲੇ ਨੂੰ ਹੱਲ ਕਰਨ ਲਈ ਪੰਜਾਬੀ ਅਧਿਆਪਕਾਂ, ਵਿਦਵਾਨਾਂ ਅਤੇ ਲੇਖਕਾਂ ਨੂੰ ਮਿਲ ਕੇ ਅੱਗੇ ਆਉਣ ਦੀ ਲੋਡ਼ ਹੈ। ਇਕ ਪਾਸੇ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਸ਼ਬਦ-ਜੋਡ਼ਾਂ ਦੇ ਮਿਆਰੀਕਰਨ ਵੱਲ ਧਿਆਨ ਦੇਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਦੂਜੇ ਪਾਸੇ ਇਹਨਾਂ ਦੀ ਸਹੀ ਵਰਤੋਂ ਤੇ ਜ਼ੋਰ ਦੇਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। ਜਿੱਥੇ ਇਕ ਤੋਂ ਵੱਧ ਸ਼ਬਦ-ਜੋਡ਼ ਸਹੀ ਜਾਪਦੇ ਹਨ ਉਥੇ ਉਹਨਾਂ ਸਭ ਨੂੰ ਸਹੀ ਕਰਾਰ ਦਿੱਤਾ ਜਾਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। ਸੂਚਨਾ ਤਕਨਾਲੋਜੀ ਦੇ ਖੇਤਰ ਵਿਚ ਹੋ ਰਹੇ ਵਿਕਾਸ ਦੇ ਹਾਣੀ ਬਣਨ ਲਈ ਇਹ ਉਪਰਾਲਾ ਜਿੰਨਾ ਜਲਦੀ ਕੀਤਾ ਜਾਵੇ ਉਨਾਂ ਹੀ ਚੰਗਾ ਹੋਵੇਗਾ। ਇਸ ਮਸਲੇ ਦੇ ਹੱਲ ਲਈ ਸਕੂਲ ਪੱਧਰ ਤੇ ਤਾਂ ਬਹੁਤ ਹੀ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਯਤਨ ਕੀਤੇ ਜਾਣ ਦੀ ਲੋਡ਼ ਹੈ।
ਇਸ ਸਮੱਸਿਆ ਨੂੰ ਹੱਲ ਕਰਨ ਲਈ ਸਮੁੱਚੀ ਪੰਜਾਬੀ ਪ੍ਰੈੱਸ ਬਹੁਤ ਹੀ ਅਹਿਮ ਯੋਗਦਾਨ ਪਾ ਸਕਦੀ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਲੋਕਾਂ ਤੱਕ ਜਿੰਨੀ ਪਹੁੰਚ ਅਤੇ ਰਸਾਈ ਅਖ਼ਬਾਰਾਂ-ਰਸਾਲਿਆਂ ਦੀ ਹੈ ਉਨੀਂ ਟੈਲੀਵਿਯਨ ਨੂੰ ਛੱਡ ਕੇ ਕਿਸੇ ਵੀ ਹੋਰ ਸਾਧਨ ਦੀ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਜੇਕਰ ਸਾਰੀ ਪ੍ਰੈੱਸ ਮਿਲ ਕੇ ਇਹ ਫੈਸਲਾ ਕਰ ਲੈਂਦੀ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਇਸ ਸਮੱਸਿਆ ਦੇ ਹੱਲ ਲਈ ਸੁਹਿਰਦ ਯਤਨ ਕਰਨਗੇ ਤਾਂ ਕੋਈ ਕਾਰਣ ਨਹੀਂ ਕਿ ਇਹ ਸਮੱਸਿਆ ਹੱਲ ਨਾ ਹੋ ਸਕੇ। ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਇਹ ਗੱਲ ਯਕੀਨੀ ਬਣਾਉਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ ਕਿ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਪਰਚਿਆਂ ਅਥਵਾ ਅਖ਼ਬਾਰਾਂ ਵਿਚ ਇਕ ਵੀ ਸ਼ਬਦ-ਜੋਡ਼ ਗਲਤ ਨਾ ਹੋਵੇ ਭਾਵੇਂ ਇਹ ਸ਼ਬਦ ਕਿਸੇ ਸਰਕਾਰੀ ਜਾਂ ਗੈਰ-ਸਰਕਾਰੀ ਇਸ਼ਤਿਹਾਰ ਵਿਚ ਆਇਆ ਹੋਵੇ ਅਤੇ ਭਾਵੇਂ ਕਿਸੇ ਹੋਰ ਰੂਪ ਵਿਚ। ਕੀ ਇਹ ਸੰਭਵ ਨਹੀਂ ਕਿ ਭੁਲੇਖਾ-ਪਾਊ ਅਤੇ ਵਿਵਾਦ-ਗ੍ਰਸਤ ਸ਼ਬਦ-ਜੋਡ਼ਾਂ ਸਬੰਧੀ ਵਿਚਾਰ-ਵਟਾਂਦਰਾ ਕਰਕੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਸਹੀ ਰੂਪਾਂ ਬਾਰੇ ਨਿਰਣਾ ਕੀਤਾ ਜਾਵੇ ਅਤੇ ਫਿਰ ਸਾਰੀ ਦੀ ਸਾਰੀ ਪੰਜਾਬੀ ਪ੍ਰੈੱਸ ਉਨ੍ਹਾਂ ਹੀ ਰੂਪਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰੇ? ਅਜਿਹੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਬਹੁਤ ਜ਼ਿਆਦਾ ਨਹੀਂ ਹੈ ਅਤੇ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਪਹਿਚਾਣ ਕਰਨੀ ਵੀ ਔਖੀ ਨਹੀਂ ਹੋਵੇਗੀ। ਇਹ ਕਾਰਜ ਸਾਡਾ ਭਾਸ਼ਾ ਵਿਭਾਗ ਜਾਂ ਸਾਡੀਆਂ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀਆਂ ਦੇ ਪੰਜਾਬੀ ਵਿਭਾਗ ਸਹਿਜੇ ਹੀ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਨ। ਕੀ ਇਹ ਨਹੀਂ ਹੋ ਸਕਦਾ ਕਿ ਪੰਜਾਬੀ ਪਾਠਕਾ ਨੂੰ ਸ਼ੁੱਧ ਪੰਜਾਬੀ ਸਿਖਾਉਣ ਲਈ ਹਰ ਅਖਬਾਰ ਇਕ ਸਥਾਈ ਕਾਲਮ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰੇ ਜਿਸ ਵਿਚ ਵਿਦਵਾਨ ਆਪੋ-ਆਪਣੇ ਮਤ ਪੇਸ਼ ਕਰ ਸਕਦੇ ਰਹਿਣ?
ਸਡ਼ਕਾਂ ਕਿਨਾਰੇ ਜਾਂ ਜਨਤਕ ਥਾਵਾਂ ਤੇ ਲੱਗੇ ਬੋਰਡਾਂ ਜਾਂ ਪੋਸਟਰਾਂ ਵਿਚ, ਟੈਲੀਵਿਯਨ ਤੇ ਦਿਖਾਏ ਜਾਂਦੇ ਇਸਤਿਹਾਰਾਂ ਵਿਚ ਅਤੇ ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਦੀਆਂ ਲਿਖਤਾਂ ਵਿਚ ਪੰਜਾਬੀ ਸ਼ਬਦ-ਜੋਡ਼ਾਂ ਦੀਆਂ ਅਥਾਹ ਗਲਤੀਆਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ ਅਤੇ ਉਹਨਾਂ ਦੁਆਰਾ ਅਰਥਾਂ ਦੇ ਕੀਤੇ ਜਾ ਰਹੇ ਅਨਰਥ ਦੇਖ ਕੇ ਮਨ ਨੂੰ ਬਹੁਤ ਦੁੱਖ ਪਹੁੰਚਦਾ ਹੈ। ਸਾਡੀ ਪ੍ਰੈੱਸ ਅਤੇ ਸਮੁੱਚੇ ਪੰਜਾਬੀ ਪ੍ਰੇਮੀਆਂ ਦਾ ਇਹ ਫ਼ਰਜ਼ ਬਣਦਾ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਅਜਿਹੀਆਂ ਗਲਤੀਆਂ ਨੂੰ ਦਰੁਸਤ ਕਰਨ/ਕਰਵਾਉਣ ਲਈ ਸੁਹਿਰਦ ਉਪਰਾਲੇ ਕਰਨ। ਜੇਕਰ ਯਤਨ ਆਰੰਭ ਦੇਵਾਂਗੇ ਤਾਂ ਸਫ਼ਲਤਾ ਅਵੱਸ਼ ਮਿਲੇਗੀ।
ਪ੍ਰੋਫੈਸਰ ਅੱਛਰੂ ਸਿੰਘ
(ਸਾਬਕਾ ਮੁਖੀ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਵਿਭਾਗ, ਨਹਿਰੂ ਮੈਮੋਰੀਅਲ ਕਾਲਜ, ਮਾਨਸਾ)
