ਭਾਰਤ ਦੀ ਵੰਡ ਇਸ ਉੱਪ-ਮਹਾਂਦੀਪ ਵਿਚ ਇਕ ਅਹਿਮ ਘਟਨਾ ਹੈ। ਇਸ ਵੰਡ ਦੌਰਾਨ 10 ਲੱਖ ਲੋਕ ਮਾਰੇ ਗਏ ਅਤੇ 1 ਕਰੋੜ ਤੋਂ ਵੀ ਵਧ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਘਰ-ਬਾਰ ਛੱਡ ਕੇ ਉੱਜੜਨਾ ਪਿਆ। ਭਾਵੇਂ ਦੇਸ਼ ਦੀ ਆਜ਼ਾਦੀ ਨੂੰ 65 ਵਰ੍ਹੇ ਹੋ ਗਏ ਹਨ। ਪਰ ਇਸ ਸਵਾਲ 'ਤੇ ਅੱਜ ਵੀ ਚਰਚਾ ਜਾਰੀ ਹੈ ਕਿ ਭਾਰਤ ਦੀ ਵੰਡ ਲਈ ਕੌਣ ਕਿੰਨਾ-ਕਿੰਨਾ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰ ਸੀ। ਇਸ ਸੰਦਰਭ ਵਿਚ ਪਹਿਲਾਂ ਵੀ ਅਸੀਂ ਸ: ਹਰਜਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਤਾਂਗੜੀ ਦਾ ਲੇਖ ਛਾਪਿਆ ਸੀ ਜਿਸ ਵਿਚ ਪਾਠਕਾਂ ਨੇ ਗਹਿਰੀ ਦਿਲਚਸਪੀ ਦਿਖਾਈ। ਹੁਣ ਇਸੇ ਸੰਦਰਭ ਵਿਚ ਹੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਇਹ ਦੂਜਾ ਲੇਖ ਛਾਪਿਆ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ ਤਾਂ ਜੋ ਨਵੀਂ ਪੀੜ੍ਹੀ ਨੂੰ 1947 ਵਿਚ ਵਾਪਰੇ ਇਸ ਵੱਡੇ ਘਟਨਾਕ੍ਰਮ ਸਬੰਧੀ ਜਾਣਕਾਰੀ ਮਿਲ ਸਕੇ। -ਸੰਪਾਦਕ
 | ||
| ਮਹਾਤਮਾ ਗਾਂਧੀ, ਪੰਡਿਤ ਜਵਾਹਰ ਲਾਲ ਨਹਿਰੂ, ਮੌਲਾਨਾ ਆਜ਼ਾਦ, ਡਾ: ਰਾਮ ਮਨੋਹਰ ਲੋਹੀਆ |
15 ਅਗਸਤ, 2012 ਨੂੰ ਮੇਰਾ ਇਕ ਲੇਖ 'ਕੌਣ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰ ਹੈ ਭਾਰਤ ਦੇ ਬਟਵਾਰੇ ਲਈ?' ਛਪਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਮੈਨੂੰ ਕਾਫੀ ਸਾਰੇ ਸੰਦੇਸ਼ ਮਿਲੇ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਲੋਕਾਂ ਨੇ ਕਾਫੀ ਪ੍ਰਸ਼ਨ ਉਠਾਏ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚੋਂ ਇਕ ਸੰਦੇਸ਼ ਇਹ ਸੀ 'ਕਿ ਜੋ ਕੁਝ ਲਿਖਿਆ ਹੈ, ਸਭ ਬਕਵਾਸ ਹੈ ਅਤੇ ਝੂਠ ਹੈ', ਨਾਲ ਦੀ ਨਾਲ ਹੀ ਟੈਲੀਫੋਨ ਬੰਦ ਹੋ ਗਿਆ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਸਾਰੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨਾਂ ਤੋਂ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਹੋ ਕੇ ਮੈਨੂੰ ਪਹਿਲੇ ਲੇਖ ਦੀ ਲੜੀ ਵਿਚ ਇਹ ਲੇਖ ਲਿਖਣਾ ਪੈ ਰਿਹਾ ਹੈ।
16 ਅਗਸਤ, 1946 ਦੀ ਕਲਕੱਤੇ ਵਿਚਲੀ ਖੂਨੀ ਘਟਨਾ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਸਿਆਸੀ ਹਾਲਾਤ ਨੇ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਕਰਵਟ ਲਈ ਕਿ ਉਸ ਸਮੇਂ ਦੇ ਵਾਇਸਰਾਏ ਲਾਰਡ ਵੇਵਲ ਆਪਣੇ ਫ਼ਰਜ਼ ਤੋਂ ਸੁਬਕ ਦੋਸ਼ ਹੋ ਕੇ ਵਾਪਸ ਲੰਦਨ ਚਲੇ ਗਏ? ਉਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ 23 ਮਾਰਚ, 1947 ਨੂੰ ਲਾਰਡ ਮਾਊਂਟ ਬੈਟਨ ਜੋ ਕਿ ਮਹਾਰਾਣੀ ਵਿਕਟੋਰੀਆ ਦੇ ਪੜਪੋਤੇ ਸਨ, ਬਤੌਰ ਵਾਇਸਰਾਏ ਹਿੰਦੁਸਤਾਨ ਵਿਚ ਆਏ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਕੁਝ ਦਿਨਾਂ ਬਾਅਦ ਜਾਣੀ ਕਿ ਪਹਿਲੀ ਅਪ੍ਰੈਲ, 1947 ਨੂੰ ਮਹਾਤਮਾ ਗਾਂਧੀ ਨੂੰ ਮਿਲਣ ਵਾਸਤੇ ਸੱਦਾ ਭੇਜਿਆ। ਕੁਝ ਗੱਲਾਂ ਮੈਂ ਸੰਖੇਪ ਤੌਰ 'ਤੇ ਬਿਆਨ ਕਰਨ ਦਾ ਯਤਨ ਕਰਦਾ ਹਾਂ। ਮਹਾਤਮਾ ਗਾਂਧੀ ਨੇ ਇਹ ਤਜਵੀਜ ਪੇਸ਼ ਕੀਤੀ ਕਿ ਮੁਹੰਮਦ ਅਲੀ ਜਿਨਾਹ ਨੂੰ ਬੁਲਾ ਕੇ ਉਹ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਭਾਰਤ ਦੇ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਦੇ ਅਹੁਦੇ ਦੀ ਪੇਸ਼ਕਸ਼ ਕਰਨ ਅਤੇ ਨਾਲ ਦੀ ਨਾਲ ਹੀ ਮੰਤਰੀ ਮੰਡਲ ਵਿਚ ਮੁਸਲਮ ਲੀਗ ਦੇ ਨੁਮਾਇੰਦੇ ਸ਼ਾਮਿਲ ਕਰ ਦੇਣ ਤਾਂ ਜੋ ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਦਾ ਕੰਮ ਕਾਜ ਪਹਿਲਾਂ ਦੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਅੰਤਰਿਮ ਸਰਕਾਰ ਦੇ ਤੌਰ 'ਤੇ ਚਲਦਾ ਰਹੇ? ਲਾਰਡ ਮਾਊਂਟ ਬੈਟਨ ਨੇ ਇਹ ਪ੍ਰਵਾਨਗੀ ਲੈ ਲਈ ਕਿ ਉਹ ਇਸ ਤਜਵੀਜ਼ ਨੂੰ ਪੰਡਤ ਨਹਿਰੂ ਅਤੇ ਮੌਲਾਨਾ ਆਜ਼ਾਦ ਨਾਲ ਖੁਫ਼ੀਆ ਅੰਦਾਜ਼ ਵਿਚ ਸਾਂਝੀ ਕਰਨਗੇ।
ਜੇ ਗਾਂਧੀ ਜੀ ਦੀ ਇਸ ਤਜਵੀਜ਼ ਦਾ ਨਿਰਣਾ ਕੀਤਾ ਜਾਵੇ ਤਾਂ ਇਥੋਂ ਇਹ ਸਿੱਟਾ ਨਿਕਲਦਾ ਹੈ ਕਿ ਪੰਡਤ ਨਹਿਰੂ ਵੱਲੋਂ 10 ਜੁਲਾਈ 1947 ਨੂੰ ਕੈਬਨਿਟ ਮਿਸ਼ਨ ਪਲੈਨ ਸਬੰਧੀ ਦਿੱਤੇ ਬਿਆਨ ਨੂੰ ਸਵੀਕਾਰ ਕਰਨ ਵਾਲੀ ਗੱਲ ਹੈ। ਜਿਸ ਦਾ ਭਾਵ ਇਹ ਸੀ ਕਿ ਅਸੀਂ ਬਿਨਾਂ ਕਿਸੇ ਜਕੜੇਂਵੇਂ ਦੇ ਸੰਵਿਧਾਨ ਘੜਨੀ ਸਭਾ ਵਿਚ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹੋ ਰਹੇ ਹਾਂ?
ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਵਾਇਸਰਾਏ ਨੇ ਮੁਹੰਮਦ ਅਲੀ ਜਿਨਾਹ ਹੁਰਾਂ ਨੂੰ ਸੱਦਾ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਵਾਇਸਰਾਏ ਦੇ ਸਵਾਲ ਦੇ ਜਵਾਬ ਵਿਚ ਸਿਰਫ ਏਨੀ ਹੀ ਗੱਲ ਕੀਤੀ ਕਿ ਹਿੰਦੁਸਤਾਨ ਦਾ ਸਰਜੀਕਲ ਆਪ੍ਰੇਸ਼ਨ (ਜਾਣੀ ਕਿ ਹਿੰਦੁਸਤਾਨ ਦੀ ਭਾਰਤ ਤੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿਚ ਤਕਸੀਮ) ਹੀ ਕੀਤਾ ਜਾਵੇ। ਜਿਨਾਹ ਨੇ ਇਸ ਗੱਲ 'ਤੇ ਜ਼ੋਰ ਦਿੱਤਾ ਕਿ ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ ਵੱਲੋਂ ਉਹ ਖ਼ੁਦ ਹੀ ਵਾਹਦ ਨੁਮਾਇੰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਜੋ ਵੀ ਉਹ ਫ਼ੈਸਲਾ ਲੈਣਗੇ ਮੁਸਲਿਮ ਲੀਗ ਵੱਲੋਂ ਲਾਗੂ ਹੋਵੇਗਾ। ਜੇਕਰ ਮੁਸਲਿਮ ਲੀਗ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਇਹ ਫ਼ੈਸਲਾ ਨਾ ਮੰਨਿਆ ਤਾਂ ਉਹ ਅਸਤੀਫ਼ਾ ਦੇ ਦੇਣਗੇ ਅਤੇ ਮੁਸਲਿਮ ਲੀਗ ਨੂੰ ਉਹਦੇ ਆਪਣੇ ਹੀ ਹਾਲ 'ਤੇ ਛੱਡ ਦੇਣਗੇ ਪਰ ਨਾਲ ਦੀ ਨਾਲ ਜਿਨਾਹ ਨੇ ਇਹ ਵੀ ਕਿਹਾ ਕਿ 'ਕਾਂਗਰਸ ਵੱਲੋਂ ਅਜਿਹੀ ਕੋਈ ਗੱਲ ਮੰਨਣੀ ਮੈਨੂੰ ਅਸੰਭਵ ਜਾਪਦੀ ਹੈ। ਗਾਂਧੀ ਜੀ ਇਹ ਗੱਲ ਕਬੂਲ ਕਰ ਚੁੱਕੇ ਹਨ ਕਿ ਉਹ ਕਿਸੇ ਪਾਰਟੀ ਜਾਂ ਵਿਅਕਤੀ ਦੀ ਨੁਮਾਇੰਦਗੀ ਨਹੀਂ ਕਰ ਰਹੇ ਅਤੇ ਇਹ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਉਹ ਸਿਰਫ ਆਪਣਾ ਅਸਰ ਰਸੂਖ ਹੀ ਵਰਤ ਸਕਦੇ ਹਨ।' ਜਿਨਾਹ ਦੀ ਸੋਚ ਅਨੁਸਾਰ ਗਾਂਧੀ ਜੀ ਬਹੁਤ ਹੀ ਬਾ-ਅਸਰ ਅਤੇ ਬਾ-ਰਸੂਖ ਵਿਅਕਤੀ ਹਨ ਪਰ ਕੋਈ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰੀ ਕਬੂਲ ਨਹੀਂ ਕਰਦੇ। ਪੰਡਿਤ ਨਹਿਰੂ ਅਤੇ ਸਰਦਾਰ ਪਟੇਲ ਕਾਂਗਰਸ ਪਾਰਟੀ ਵਿਚ ਰਹਿੰਦੇ ਹੋਏ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਨਜ਼ਰੀਏ ਰੱਖਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਦੋਵਾਂ ਵਿਚੋਂ ਕੋਈ ਵੀ ਪਾਰਟੀ ਵੱਲੋਂ ਸਪੱਸ਼ਟ ਤੌਰ 'ਤੇ ਕੁਝ ਕਹਿਣ ਨੂੰ ਤਿਆਰ ਨਹੀਂ।
ਸਿਆਸੀ ਧੂ-ਘੜੀਸ ਦੇ ਬਾਅਦ ਅਖੀਰ 14 ਅਤੇ 15 ਜੂਨ, 1947 ਨੂੰ ਦਿੱਲੀ ਵਿਚ ਆਲ ਇੰਡੀਆ ਕਾਂਗਰਸ ਕਮੇਟੀ ਦਾ ਸਪੈਸ਼ਲ ਸੈਸ਼ਨ ਬੁਲਾਇਆ ਗਿਆ ਤਾਂ ਕਿ ਮਾਊਂਟ ਬੈਟਨ ਪਲੈਨ ਆਫ ਪਾਰਟੀਸ਼ਨ ਮਨਜ਼ੂਰ ਕੀਤੀ ਜਾ ਸਕੇ। ਇਸ ਵਿਚ ਸਭ ਵੱਡੇ ਕਾਂਗਰਸੀ ਆਗੂਆਂ ਉੱਤੇ ਤੂਫ਼ਾਨ ਦੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਬਰਸੇ। ਮੌਲਾਨਾ ਆਜ਼ਾਦ ਚੁੱਪਚਾਪ ਨੁਕੜ ਵਿਚ ਲੱਗ ਕੇ ਬੈਠੇ ਰਹੇ। ਸ੍ਰੀ ਜੈ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਨਰਾਇਣ ਤਕਸੀਮ ਦੇ ਖਿਲਾਫ਼ ਬੜੇ ਪੁਰ-ਅਸਰ ਲਫਜ਼ਾਂ ਵਿਚ ਬੋਲੇ ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਦੁਖਾਂਤ ਦਾ ਥੋੜ੍ਹੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਵਿਚ ਹੀ ਇਜ਼ਹਾਰ ਕੀਤਾ। ਡਾ: ਰਾਮ ਮਨੋਹਰ ਲੋਹੀਆ ਨੇ ਬੜੇ ਕੌੜੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਵਿਚ ਮੁਲਕ ਦੀ ਤਕਸੀਮ ਦੀ ਨਿੰਦਿਆ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਸਿਆਸੀ ਆਗੂਆਂ ਨੂੰ ਆੜੇ ਹੱਥੀਂ ਲਿਆ। ਆਖਰਕਾਰ ਮੁਲਕ ਦੇ ਬਟਵਾਰੇ 'ਤੇ ਵੋਟਿੰਗ ਹੋਈ, ਬਟਵਾਰੇ ਦੇ ਹੱਕ ਵਿਚ 29 ਅਤੇ ਵਿਰੁੱਧ 15 ਵੋਟਾਂ ਪਈਆਂ।
ਮਹਾਤਮਾ ਗਾਂਧੀ ਦੀ ਹਾਲਤ ਕੁਝ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸੀ:
ਨਾ ਖੁਦਾ ਹੀ ਮਿਲਾ, ਨਾ ਵਸਾਲੇ ਸਨਮ,
ਨਾ ਇਧਰ ਕੇ ਰਹੇ, ਨਾ ਉਧਰ ਕੇ ਰਹੇ।
ਇਸ ਕੌੜੇ ਸੱਚ ਨੂੰ ਕੁਝ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਵੀ ਬਿਆਨ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ :
ੳ) ਬੰਬਈ ਦੇ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਕਾਨੂੰਨ-ਦਾਨ ਛਜਗ 3ੀਜਠ਼ਅ :਼; ਛਕਕਵ਼;ਡ਼ਦ ਹੁਰਾਂ ਭਾਰਤ ਦੀ ਤਕਸੀਮ ਬਾਰੇ ਕੁਝ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਲਿਖਿਆ ਸੀ ਕਿ 'ਹਿੰਦੁਸਤਾਨ ਦੀ ਤਕਸੀਮ ਦੀ ਤਜਵੀਜ਼ $ਚਵਚ਼; 7ਰਰਦਮਜ;; ਅਤੇ ਸੂਝ-ਬੂਝ ਨਾਲ ਤਿਆਰ ਨਹੀਂ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ। ਇਸ ਵਾਸਤੇ ਸਾਰੀਆਂ ਧਿਰਾਂ ਹੀ ਦੋਸ਼ੀ ਹਨ। ਕੈਬਨਿਟ ਮਿਸ਼ਨ ਪਲਾਨ ਨੂੰ ਕਾਂਗਰਸ ਨੇ ਡਿਕੇਡੋਲੇ ਖਾਂਦੇ ਹੋਏ ਮਨ ਨਾਲ ਖ਼ਤਮ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਕੈਬਨਿਟ ਮਿਸ਼ਨ ਪਲਾਨ ਦੁਆਰਾ ਸਮੁੱਚਾ ਭਾਰਤ ਕਾਂਗਰਸ ਦੀ ਝੋਲੀ ਵਿਚ ਆ ਗਿਆ ਸੀ ਪਰ ਕਾਂਗਰਸ ਵਿਚ ਸਿਆਸੀ ਸੂਝ ਬੂਝ ਦੀ ਘਾਟ ਹੋਣ ਕਾਰਨ ਸਮੁੱਚੇ ਭਾਰਤ ਦਾ ਸੁਪਨਾ ਚੂਰ-ਚੂਰ ਹੋ ਗਿਆ। ਅ) ਬੀ.ਆਰ. ਨੰਦਾ ਨੇ ਆਪਣੇ ਇਕ ਲੇਖ (ਨਹਿਰੂ, ਇੰਡੀਅਨ ਨੈਸ਼ਨਲ ਕਾਂਗਰਸ ਐਂਡ ਪਾਰਟੀਸ਼ਨ ਆਫ ਇੰਡੀਆ) ਵਿਚ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੱਸਿਆ ਹੈ ਕਿ ਨਹਿਰੂ ਅਤੇ ਪਟੇਲ ਨੇ ਭਾਰਤ ਦੀ ਤਕਸੀਮ ਇਸ ਵਾਸਤੇ ਮਨਜ਼ੂਰ ਕੀਤੀ ਕਿ ਉਹ ਸਿਆਸੀ ਤਾਕਤ ਦੇ ਅਤੀ ਚਾਹਵਾਨ ਸਨ।
ੲ) ਪੰਡਿਤ ਨਹਿਰੂ ਆਪਣੇ ਬਾਇਓਗ੍ਰਾਫਰ ਮਾਈਕਲ ਬ੍ਰੈਚਰ ਨੂੰ 1956 ਵਿਚ ਭਾਰਤ ਦੀ ਤਕਸੀਮ ਬਾਰੇ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੱਸਦੇ ਹਨ:
'ਮੈਂ ਸਮਝਦਾ ਹਾਂ ਕਿ ਹਾਲਾਤ ਦੀ ਮਜਬੂਰੀ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀ ਸੀ ਕਿ ਸਾਨੂੰ ਇਹ ਅਹਿਸਾਸ ਸੀ ਕਿ ਅਸੀਂ ਸਿਆਸੀ ਚੁੰਗਲ ਚੋਂ ਬਾਹਰ ਨਹੀਂ ਨਿਕਲ ਸਕਦੇ ਸਾਂ ਅਤੇ ਜੇਕਰ ਅਸੀਂ ਹੋਰ ਲੜਦੇ ਰਹਿੰਦੇ ਤਾਂ ਹਾਲਾਤ ਹੋਰ ਵੀ ਖਰਾਬ ਹੋਣੇ ਸਨ ਅਤੇ ਅਸੀਂ ਆਪਣੇ ਆਜ਼ਾਦੀ ਦੇ ਨਿਸ਼ਾਨੇ ਤੋਂ ਹੋਰ ਦੁਰੇਡੇ ਹੁੰਦੇ ਜਾਂਦੇ।'
ਸ) ਆਰ. ਸੀ. ਮੌਜ਼ਮਦਾਰ ਟਿੱਪਣੀ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਕਹਿੰਦੇ ਨੇ ਕਿ ਲਿਉਨਾਰਡ ਮੌਜ਼ਲੇ ਨਾਲ 1960 ਵਿਚ ਪੰਡਿਤ ਨਹਿਰੂ ਨੇ ਕੁਝ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਗੱਲ ਕੀਤੀ ਸੀ-
'ਸਚਾਈ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਅਸੀਂ ਲੋਕ ਥੱਕ ਚੁੱਕੇ ਸਾਂ ਅਤੇ ਉਮਰ ਵਿਚ ਵੀ ਵੱਡੇ ਹੋ ਰਹੇ ਸਾਂ। ਸਾਡੇ 'ਚੋਂ ਕੁਝ ਲੋਕਾਂ ਲਈ ਦੋਬਾਰਾ ਜੇਲ੍ਹ ਜਾਣ ਦੇ ਹਾਲਾਤ ਵੀ ਪੈਦਾ ਹੋ ਚੁੱਕੇ ਸਨ। ਅਸੀਂ ਪੰਜਾਬ ਵਿਚ ਅੱਗਾਂ ਬਲਦੀਆਂ ਦੇਖ ਰਹੇ ਸਾਂ ਅਤੇ ਰੋਜ਼ਾਨਾ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਕਤਲੋਗਾਰਤ ਦੀਆਂ ਖ਼ਬਰਾਂ ਸੁਣ ਰਹੇ ਸਾਂ। ਬਟਵਾਰੇ ਦੀ ਯੋਜਨਾ ਨੇ ਸਾਨੂੰ ਇਕ ਰਸਤਾ ਦੱਸਿਆ ਅਤੇ ਅਸੀਂ ਬਟਵਾਰੇ ਦੇ ਰਸਤੇ 'ਤੇ ਤੁਰ ਪਏ।'
ਆਖਰ ਵਿਚ ਬਟਵਾਰੇ ਦਾ ਹੀ ਫ਼ੈਸਲਾ ਹੋਇਆ ਅਤੇ ਇਸ ਨੂੰ ਸਿਰੇ ਚੜਾਉਂਦਿਆਂ 14 ਅਗਸਤ, 1947 ਨੂੰ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਬਤੌਰ ਇਕ ਨਵੇਂ ਮੁਲਕ ਦੇ ਵਜੂਦ ਵਿਚ ਆਇਆ। ਇਕ ਗੱਲ ਬੜੀ ਅਜੀਬ ਵਰਣਨਯੋਗ ਹੈ ਕਿ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦਾ ਕੌਮੀ ਤਰਾਨਾ ਜਨਾਬ ਜਗਨਨਾਥ ਅਜ਼ਾਦ ਨੇ ਲਿਖਿਆ ਸੀ ਅਤੇ ਉਸ ਨੂੰ ਕਾਇਦ-ਏ-ਆਜ਼ਮ ਨੇ ਮਨਜ਼ੂਰ ਕੀਤਾઠਸੀ। ਇਹ ਕੌਮੀ ਤਰਾਨਾ ਦੋ ਸਾਲ ਤੱਕ ਬਦਸਤੂਰ ਚਲਦਾ ਰਿਹਾ। ਪਰ ਜਿਨਾਹ ਦੀ ਮੌਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੇ ਸ਼ਾਇਰਾਂ ਦੇ ਹਲਕਿਆਂ ਵਿਚ ਇਕ ਮੰਗ ਖੜ੍ਹੀ ਹੋਈ ਕਿ ਕੌਮੀ ਤਰਾਨਾ ਕਿਸੇ ਮੁਸਲਮਾਨ ਸ਼ਾਇਰ ਦੁਆਰਾ ਹੀ ਲਿਖਿਆ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਮੰਤਵ ਲਈ ਸ਼ਾਇਰਾਂ ਦੀ ਇਕ ਕਮੇਟੀ ਸਥਾਪਤ ਕੀਤੀ ਗਈ, ਜਿਸ ਦਾ ਚੇਅਰਮੈਨ ਹਾਫੀਜ਼ ਜਲੰਧਰੀ ਸੀ ਅਤੇ ਜਲੰਧਰੀ ਦਾ ਲਿਖਿਆ ਤਰਾਨਾ ਹੀ ਲਾਗੂ ਹੋ ਗਿਆ। ਕਈ ਪਾਕਿਸਤਾਨੀ ਸ਼ਾਇਰਾਂ ਨੇ ਇਸ ਤਬਦੀਲੀ ਨੂੰ ਇਕ ਸਾਜਿਸ਼ ਦਾ ਰੂਪ ਦਿੱਤਾ ਹੈ।
ઠਮੁਹੰਮਦ ਅਲੀ ਜਿਨਾਹ, ਪੰਡਿਤ ਜਵਾਹਰ ਲਾਲ ਨਹਿਰੂ ਦੇ ਸੁਪਨੇ ਸਾਕਾਰ ਹੋ ਗਏ। ਲਾਰਡ ਮਾਊਂਟਬੈਟਨ ਇਸ ਖੁਸ਼ੀ ਵਿਚ ਹੀ ਮਗਨ ਸਨ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਇੰਡੀਅਨ ਨੈਸ਼ਨਲ ਕਾਂਗਰਸ ਅਤੇ ਆਲ ਇੰਡੀਆ ਮੁਸਲਿਮ ਲੀਗ ਦੇ ਝਗੜੇ ਦਾ ਨਿਪਟਾਰਾ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਸੀ ਪਰ ਇਹ ਗੱਲ ਬੜੇ ਦੁਖਾਂਤ ਵਾਲੀ ਹੈ ਕਿ ਇਨ੍ਹਾਂ ਲੋਕਾਂ ਦੀਆਂ ਖੁਸ਼ੀਆਂ ਪਿੱਛੇ ਲੱਖਾਂ ਬੇਗੁਨਾਹ ਲੋਕ ਇਨ੍ਹਾਂ ਆਗੂਆਂ ਦੇ ਹੀ ਨੁਮਾਇੰਦਿਆਂ ਹੱਥੋਂ ਕਤਲੋਗਾਰਤ ਦਾ ਸ਼ਿਕਾਰ ਹੋਏ। ਲੱਖਾਂ ਔਰਤਾਂ ਦੀ ਇੱਜ਼ਤ ਮਿੱਟੀ ਵਿਚ ਰੋਲੀ ਗਈ। ਪਿੰਡਾਂ ਦੇ ਪਿੰਡ ਉੱਜੜ ਗਏ। ਦਰਿਆਵਾਂ ਤੇ ਨਹਿਰਾਂ ਦੇ ਪਾਣੀਆਂ ਦਾ ਰੰਗ ਲਾਲ ਹੋ ਗਿਆ? ਲੱਖਾਂ ਹੀ ਲੋਕ ਲਾਚਾਰਗੀ ਦੀ ਹਾਲਤ ਵਿਚ ਆਪਣੇ ਘਰ-ਘਾਟ ਛੱਡ ਕੇ ਅਣਡਿੱਠੀ ਮੰਜ਼ਿਲ ਵੱਲ ਤੁਰ ਗਏ। ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਕਦੀ ਪੈਰ ਭੁੰਜੇ ਨਹੀਂ ਸੀ ਲਾਹਿਆ ਉਹ ਆਪਣੇ ਸਿਰਾਂ ਤੇ ਸਮਾਨ ਅਤੇ ਕੁੱਛੜੀਂ ਬੱਚੇ ਚੁੱਕੀ ਜਾ ਰਹੇ ਸਨ। ਸਾਡੇ ਸਿਆਸੀ ਆਗੂ ਇਸ ਗੱਲ ਤੋਂ ਲਾ ਪਰਵਾਹ ਹੀ ਰਹੇ।
ઠਹਰ ਸਾਲ ਉਨ੍ਹਾਂ ਸਿਆਸੀ ਆਗੂਆਂ ਦੇ ਜਨਮ ਦਿਨ ਮਨਾਏ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਅਜ਼ਾਦੀ ਦਾ ਜਸ਼ਨ ਮਨਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਪਰ ਉੱਜੜੇ-ਪੁੱਜੜੇ ਦੁਰਭਾਗੇ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਕਿਸਮਤ 'ਤੇ ਕਦੇ ਕਿਸੇ ਨੇ ਚਾਰ ਹੰਝੂ ਵੀ ਨਹੀਂ ਵਹਾਏ। 15 ਅਗਸਤ, 1947 ਨੂੰ ਰਾਤ ਦੇ ਬਾਰਾਂ ਵਜੇ ਯੂਨੀਅਨ ਜੈਕ ਉਤਾਰਿਆ ਗਿਆ ਅਤੇ ਉਸ ਦੀ ਥਾਂ 'ਤੇ ਤਿਰੰਗਾ ਝੰਡਾ ਲਹਿਰਾਇਆ ਗਿਆ ਇਸ ਮੌਕੇ 'ਤੇ ਪੰਡਿਤ ਜਵਾਹਰ ਲਾਲ ਨਹਿਰੂ ਨੇ ਆਪਣੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਦਾ ਸੁਪਨਾ ਸਾਕਾਰ ਹੁੰਦਾ ਵੇਖਿਆ ਅਤੇ ਆਪਣਾ ਭਾਸ਼ਣ ''ਗਖਤਵ ਰੁਜਵੀ 4ਕਤਵਜਅਖ (ਜੋ ਕਿ ਸ਼ਾਇਦ ਉਸ ਦੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਦਾ ਬਿਹਤਰੀਨ ਭਾਸ਼ਣ ਹੋਵੇ) ਤਿਰੰਗਾ ਝੰਡਾ ਲਹਿਰਾਉਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਪੜ੍ਹਿਆ।
ઠਬਹੁਤੇ ਲੋਕਾਂ ਦਾ ਵਿਚਾਰ ਹੈ ਕਿ 10 ਜੁਲਾਈ, 1946 ਨੂੰ ਪੰਡਿਤ ਜਵਾਹਰ ਲਾਲ ਦਾ ਇਹ ਬਿਆਨ ਦੇਣਾ ਕਿ ਕਾਂਗਰਸ ਸੰਵਿਧਾਨ ਘੜਨੀ ਸਭਾ ਵਿਚ ਬਿਨਾਂ ਕਿਸੇ ਜਕੜੇਵਿਆਂ ਦੇ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹੋ ਰਹੀ ਹੈ, ਇਕ ਸੋਚੀ ਸਮਝੀ ਸਕੀਮ ਸੀ, ਜਿਸ ਦਾ ਮੰਤਵ ਇਹ ਸੀ ਕਿ ਮੁਸਲਮ ਲੀਗ ਵੀ ਇਸ ਦੇ ਪ੍ਰਤੀਕਰਮ ਵਿਚ ਕੈਬਨਿਟ ਮਿਸ਼ਨ ਪਲੈਨ ਨੂੰ ਰੱਦ ਕਰ ਦੇਵੇ, ਤਾਂ ਜੋ ਦੇਸ਼ ਦਾ ਬਟਵਾਰਾ ਹੋ ਜਾਵੇ ਅਤੇ ਉਸ ਦੇ ਬਾਅਦ ਭਾਰਤ ਦੇ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਦੀ ਕੁਰਸੀ ਪੰਡਤ ਨਹਿਰੂ ਨੂੰ ਮਿਲੇ। ਇਹ ਸਾਰੀ ਕਹਾਣੀ ਜਾਨਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਪਾਠਕ ਇਹ ਵੀ ਸਮਝ ਸਕਦੇ ਹਨ ਕਿ ਨਹਿਰੂ ਅਤੇ ਜਿਨਾਹ ਕਦੇ ਵੀ ਇਕੱਠੇ ਨਹੀਂ ਰਹਿ ਸਕਦੇ ਸਨ। ਦੋਵੇਂ ਹੀ ਅਹੰਕਾਰ ਅਤੇ ਨਫ਼ਰਤ ਦੇ ਭਰੇ ਹੋਏ ਸਨ ਅਤੇ ਦੋਵੇਂ ਹੀ ਇਕ-ਦੂਜੇ ਤੋਂ ਛੁਟਕਾਰਾ ਪਾਉਣਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਸਨ? ਥੋਥਾ ਪਨ (ੜ਼ਅਜਵਖ), ਈਰਖਾ (ੲਕ਼;ਰਚਤਖ), ਅਤੇ ਨਫ਼ਰਤ (ਦਜਤ;ਜਾਕ) ਬਿਲਾ-ਸ਼ੁਭਾ ਸਿਆਸਤ ਵਿਚ ਅਹਿਮ ਕਿਰਦਾਰ ਨਿਭਾਉਂਦੇ ਹਨ?
-ਫਰੀਦਕੋਟ ਮੋ : 95014-16848
