ਉਸ ਸਮੇਂ ਦਿੱਲੀ ਤਖ਼ਤ ਦਾ ਹਾਕਮ ਮੁਹੰਮਦ ਸ਼ਾਹ ਰੰਗੀਲਾ ਤੇ ਪੰਜਾਬ ਦਾ ਗਵਰਨਰ ਜ਼ਕਰੀਆ ਖਾਨ ਸੀ ਤੇ ਇਸੇ ਸਮੇਂ ਸਿੱਖ ਇਨ੍ਹਾਂ ਮੁਗਲਾਂ ਦੀਆਂ ਵਧੀਕੀਆਂ ਵਿਰੁੱਧ ਲਾਮਬੰਦ ਹੋਏ। ਹਕੂਮਤ ਨੇ ਇਸ ਨੂੰ ਬਗਾਵਤ ਸਮਝਿਆ ਤੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਕੁਚਲਣ ਲਈ ਹਰ ਹੀਲਾ ਅਪਣਾਇਆ।
ਭਾਈ ਤਾਰਾ ਸਿੰਘ ਵਾਂ ਦੀ ਗਾਥਾ, ਇਕ ਆਪਣੀ ਹੀ ਹੈ। ਇਸ ਸਿਰੜੀ ਸਿੰਘ ਨੇ ਭਾਈ ਮਨੀ ਸਿੰਘ ਤੋਂ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਛਕਿਆ ਸੀ, ਉੱਚੇ ਵਾੜੇ ਪਿੰਡ ਦੇ ਵਸਨੀਕ ਸਨ ਤੇ ਬਾਬਾ ਬੰਦਾ ਸਿੰਘ ਬਹਾਦਰ ਦੀ ਫੌਜ ਵਿਚ ਰਹਿ ਕੇ ਲੜਾਈ ਵਿਚ ਹਿੱਸਾ ਲਿਆ ਸੀ। ਗੱਲ 1726 ਦੀ ਹੈ, ਜਦੋਂ ਨੁਸ਼ਹਿਰੇ ਦੇ ਚੌਧਰੀ ਸਾਹਿਬ ਰਾਏ ਨੇ ਆਪਣੀ ਹੈਂਕੜ ਜਮਾਉਣ ਲਈ ਆਪਣੇ ਡੰਗਰ ਤੇ ਘੋੜੇ ਸਿੱਖਾਂ ਦੇ ਖੇਤਾਂ ਵਿਚ ਛੱਡ ਦੇਣੇ ਤਾਂ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਫਸਲ ਦੀ ਬਰਬਾਦੀ ਹੋਵੇ। ਸਿੱਖਾਂ ਨੇ ਰਲ ਕੇ ਬੇਨਤੀ ਕੀਤੀ ਕਿ ਜਿੰਨੇ ਪਸ਼ੂਆਂ ਲਈ ਪੱਠਿਆਂ ਦੀ ਲੋੜ ਹੈ, ਉਹ ਪਹੁੰਚਾ ਦਿੱਤੇ ਜਾਣਗੇ ਤੇ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਖੇਤਾਂ ਵਿਚ ਫਸਲਾਂ ਦਾ ਉਜਾੜਾ ਨਾ ਕੀਤਾ ਜਾਵੇ। ਗੱਲ ਘਾਹ-ਪੱਠੇ ਦੀ ਤਾਂ ਹੈ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਸਾਹਿਬ ਰਾਏ ਚੌਧਰੀ ਦਾ ਮੰਤਵ ਤਾਂ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਨੀਵਾਂ ਦਿਖਾਉਣਾ ਸੀ। ਭੜਾਣੇ ਦੇ ਸਿੱਖ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚੋਂ ਇਕ ਗੁਰਬਖਸ਼ ਸਿੰਘ ਤੇ ਦੂਜੇ ਮਾਲੀ ਸਿੰਘ ਨੇ ਫਿਰ ਚੌਧਰੀ ਨੂੰ ਸਨਿਮਰ ਸਾਹਿਤ ਕਿਹਾ ਕਿ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਖੇਤ ਨਾ ਉਜਾੜੇ ਜਾਣ, ਤਾਂ ਹਾਕਮੀ ਨਸ਼ੇ ਵਿਚ ਭਰਿਆ ਚੌਧਰੀ ਕਹਿਣ ਲੱਗਾ ਕਿ ਤੁਹਾਡੇ ਸਿਰ ਦੇ ਕੇਸਾਂ ਦੀਆਂ ਰੱਸੀਆਂ ਬਣਾਵਾਂਗੇ। ਸਿੱਖਾਂ ਲਈ ਇਹ ਗੱਲ ਤਾਂ ਕਾਬਲੇ ਬਰਦਾਸ਼ਤ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਸਿੱਖ ਤਾਂ ਭਾਵੁਕ ਤੇ ਸਿਰੜੀ ਹਨ। ਸਿੱਖਾਂ ਨੇ ਇਕੱਠਿਆਂ ਹੋ ਕੇ ਸਾਰੀ ਗੱਲ ਕੁੱਸੇ ਦੇ ਸਰਦਾਰ ਬਘੇਲ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਸੁਣਾਈ ਤੇ ਉਸ ਨੇ ਆ ਕੇ ਚੌਧਰੀ ਦੀਆਂ ਘੋੜੀਆਂ ਫੜ ਕੇ ਵੇਚ ਦਿੱਤੀਆਂ। ਚੌਧਰੀ ਨੂੰ ਇਹ ਇਕ ਵੰਗਾਰ ਸੀ ਤੇ ਕੁਝ ਬੰਦਿਆਂ ਨੂੰ ਨਾਲ ਲੈ ਕੇ ਭਾਈ ਤਾਰਾ ਸਿੰਘ ਦੇ ਘਰ ਪਹੁੰਚਿਆ ਤਾਂ ਭਾਈ ਸਾਹਿਬ ਨੇ ਚੌਧਰੀ ਨੂੰ ਸਮਝਾਉਣ ਦਾ ਯਤਨ ਕੀਤਾ ਤੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਉਸ ਦੀ ਇਹ ਹਰਕਤ ਬਹੁਤ ਨਾਜਾਇਜ਼ ਹੈ। ਚੌਧਰੀ ਗੁੱਸੇ ਵਿਚ ਤੜਕਦਾ ਹੋਇਆ ਪੱਟੀ ਦੇ ਫੌਜਦਾਰ ਜਾਫਰ ਬੇਗ ਤੇ ਸੌ ਸੈਨਿਕਾਂ ਨਾਲ ਭਾਈ ਤਾਰਾ ਸਿੰਘ ਦੇ ਪਿੰਡ ‘ਤੇ ਹੱਲ ਬੋਲ ਦਿੱਤਾ। ਭਾਈ ਬਘੇਲ ਸਿੰਘ ਵੀ ਲਾਗੇ ਹੀ ਸਨ। ਇਕ ਯੁੱਧ ਹੋਇਆ, ਕਈ ਮੁਗਲੀ ਘੋੜ ਸਵਾਰ ਮਾਰੇ ਗਏ ਤੇ ਭਾਈ ਬਘੇਲ ਸਿੰਘ ਲੜਦੇ-ਲੜਦੇ ਸ਼ਹੀਦ ਹੋ ਗਏ ਤੇ ਫੌਜਦਾਰ ਆਪਣੀ ਭਾਂਜ ਵੇਖ ਕੇ ਭੱਜ ਨਿਕਲਿਆ।
ਜ਼ਕਰੀਆ ਖਾਨ ਉਸ ਸਮੇਂ ਦੇ ਪੰਜਾਬ ਦਾ ਗਵਰਨਰ ਇਹ ਕਿਵੇਂ ਬਰਦਾਸ਼ਤ ਕਰ ਸਕਦਾ ਸੀ ਕਿ ਕਿਵੇਂ ਮੁੱਠੀ ਭਰ ਸਿੰਘ ਸਿਰ ਚੁੱਕਣ ਲੱਗ ਪਏ ਹਨ। ਮੋਮਨ ਖਾਨ ਦੀ ਕਮਾਨ ਹੇਠ ਦੋ ਹਜ਼ਾਰ ਫੌਜੀ ਹਮਲਾ ਕਰਕੇ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਸਬਕ ਸਿਖਾਉਣ ਲਈ ਭੇਜ ਦਿੱਤੇ। ਕਈਆਂ ਸਿੰਘਾਂ ਨੇ ਸਲਾਹ ਕੀਤੀ ਕਿ ਮੁਗਲੀ ਫੌਜ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਬਹੁਤ ਹੈ ਤੇ ਲੜਾਈ ਵਿਚ ਬਹੁਤ ਜਾਨਾਂ ਦਾ ਨੁਕਸਾਨ ਹੋਵੇਗਾ ਤੇ ਇਸ ਲਈ ਮਾਲਵੇ ਵਾਲੇ ਪਾਸੇ ਚਾਲੇ ਪਾ ਦਿੱਤੇ ਜਾਣ। ਇਹ ਸੋਚ ਕੇ ਕਈ ਸਿੰਘ ਤਾਂ ਮਾਲਵੇ ਵੱਲ ਰਵਾਨਗੀ ਪਾ ਗਏ ਤੇ ਬਾਕੀ ਰਹਿ ਗਏ ਕੇਵਲ 18 ਕੁ ਗੁਰੂ ਕੇ ਲਾਲ। ਇਹ ਸਿੰਘ ਫਿਰ ਜੂਝ ਕੇ ਭਿੜੇ ਤੇ ਲੜੇ। ਮੋਮਨ ਖਾਨ ਦੀ ਫੌਜ ਨਾਲ ਤੇ 300 ਫੌਜੀਆਂ ਦੇ ਆਹੂ ਲਾਹੇ। ਭਾਈ ਤਾਰਾ ਸਿੰਘ ਵਾਂ ਇਕੱਲੇ ਰਹਿ ਗਏ ਤੇ ਕੜਕਦੀ ਬਿਜਲੀ ਦੀ ਗਰਜ ਵਾਂਗ ਜੈਕਾਰੇ ਬੋਲਦੇ ਮੁਸਲਿਮ ਫੌਜੀਆਂ ‘ਤੇ ਟੁੱਟ ਪਏ ਤੇ ਕਈਆਂ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਵੀਰਤਾ ਤੇ ਜੰਗੀ ਕਲਾ ਨਾਲ ਮਾਰਿਆ ਤੇ ਅੰਤ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਘੇਰਾ ਸੌੜਾ ਹੁੰਦਾ ਗਿਆ ਤੇ ਭਾਈ ਤਾਰਾ ਸਿੰਘ ਦੇ ਟੁਕੜੇ-ਟੁਕੜੇ ਹੋ ਗਏ। ਇਹ ਯੋਧਾ 1726 ਵਿਚ ਸਿੱਖੀ ਰਵਾਇਤਾਂ ਨੂੰ ਪਾਲਦੇ ਹੋਏ ਸ਼ਹੀਦ ਹੋ ਗਏ।
ਇਸ ਲੜਾਈ ਨੇ ਇਕ ਨਵਾਂ ਜੋਸ਼ ਪੈਦਾ ਕੀਤਾ ਸਿੱਖਾਂ ਵਿਚ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਲੁਕ-ਛਿਪ ਕੇ ਸ਼ਾਹੀ ਫੌਜਾਂ ‘ਤੇ ਹਮਲਾ ਕਰਨਾ ਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਸ਼ਾਹੀ ਖਜ਼ਾਨੇ ਨੂੰ ਲੁੱਟਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਥਾਂ-ਥਾਂ ਸਿੱਖਾਂ ਨੇ ਧਾੜਵੀ ਬਣ ਕੇ ਫੌਜ ਦਾ ਨੁਕਸਾਨ ਕਰ ਜਾਂਦੇ ਤੇ ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ ਲਈ ਸਿੱਖ ਵਿਦਰੋਹੀ ਤੇ ਇਕ ਮੁਸੀਬਤ ਬਣ ਖੜੋਤੇ। ਕੁਝ ਸਮੇਂ ਬਾਅਦ ਸਿੱਖਾਂ ਨੇ ਜ਼ੁਲਮ ਦੇ ਵਿਰੋਧ ਦੀ ਸੁਲਗਦੀ ਚਿੰਗਾਰੀਆਂ ਇਕ ਵੱਡੀ ਅੱਗ ਦਾ ਰੂਪ ਬਣ ਗਈ ਤੇ ਅਖੀਰ ਸਿੱਖ ਮਿਸਲਾਂ ਹੋਂਦ ਵਿਚ ਆਈਆਂ ਤੇ ਫਿਰ ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਦੀ ਕਮਾਨ ਹੇਠ ਸਿੱਖ ਰਾਜ ਸਥਾਪਤ ਹੋਇਆ।
ਇਨ੍ਹਾਂ ਮਹਾਨ ਸਿੱਖਾਂ ਦੀਆਂ ਸ਼ਹਾਦਤਾਂ ਨੂੰ ਪ੍ਰਣਾਮ ਹੈ ਕੌਮ ਦਾ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਜ਼ੁਲਮ, ਵਧੀਕੀਆਂ ਤੇ ਅਤਿਆਚਾਰਾਂ ਵਿਰੁੱਧ ਹੌਲੀ ਹੌਲੀ ਸਿੰਘਾਂ ਨੂੰ ਲਾਮਬੰਦ ਕਰਦੇ ਰਹੇ ਤੇ ਆਪਣੇ ਗੁਰੂਆਂ ਦੇ ਪਾਏ ਪੂਰਨਿਆਂ ਅਤੇ ਆਦਰਸ਼ਾਂ ‘ਤੇ ਪਹਿਰਾ ਦਿੰਦਿਆਂ
ਹਰਚਰਨ ਸਿੰਘ
